Tíminn - 11.09.1977, Qupperneq 21

Sunnudagur 11. september 1977
21
og ég hygg, aö þaö hafi ekki verið
nein smánarlaun, þvi aö þá var
fimmeyringurinn óllkt verðmeiri
en seinna varð.
Einn þeirra eftirtektarverðu
manna, sem ég minnist frá æsku
minni, var Þorleifur Erlendsson
kennari, bróðir Astrlðar þeirrar,
sem faöir minn átti soninn með.
Þorleifur var gáfaöur maður, en
sérstæður nokkuð, og sumum
þótti hann einkennilegur. Hann
var músikalskur mjög, og einn
þeirra fáu manna, sem kunnu
gömlu Passiusálmalögin. Hann
kunni að leika á hljóðfæri, og eitt-
hvað bar hann við að kenna fólki
organleik. Sjálfur mun hann og
hafa samið lög, en ekki kann ég
nánar f rá þvi aö segja. Aðalstarf
Þorleifs var barnakennsla. Hana
stundaðihann lengi, en ekki nærri
alltaf á sama stað. Þpnnig veitég
til þess aö hann kenndi á Vest-
fjöröum og hér ,,fyrir sunnan,” —
en ekki þó i Reykjavík, — svo ég
viti. Seinast var hann gangavörð-
ur I Gagnfræðaskóla Austurbæjar
IReykjavík. Þorleifur var vinsæll
maður, enda afar viðfelldinn.
Hann var margfróður, en þvi
miður hygg ég aö hann hafi litið
eða ekkert skrifað, og þá hefur
allur þessi mikli fróöleikur fariö
með honum 1 gröfina.
Enn langar mig að minnast á
einn mann, sem er mér minnis-
stæður. Hann hér Guðmundur og
var Jónsson. Guömundur var
mikill hestamaður, og þvi upp-
nefndu sumir hann og kölluðu
hann Guðmund truntu, eða Guð-
mund Th. Guðmundur var feiki-
lega oröheppinn maöur og gat
verið einkennilegur I tilsvörum.
Sum þeirra munu vera I minnum
höfð enn þann dag I dag — og
verða sjálfsagt munuö enn um
sinn. Sjálfur hef ég skrifað dr jiíg-
langan þátt um Guðmund, og geri
égráöfyriraðþað verk mitt komi
i safni sem heitir Borgfirzk
Blanda.
— Skrifaðir þú ekki lika þátt
um Eyjólf ljóstoll?
— Jú, það gerði ég, og reyndi
að tína til alla vitneskju um Eyj-
ólf, bæöi það sem ég hafði heyrt
heima i sveit minni, og enn frem-
ur safnaði ég úr öðrum áttum þvi
sem tiltækt var, bæði visum eftir
Eyjólf, og margvislegri vitneskju
um hann. Ég hygg þvi, að þessi
ritgerö min um Eyjólf ljóstdl eigi
að geta gefiö sæmilega glögga og
heillega mynd af manninum. En
ritgerð min um Guðmund Jóns-
son er þó öllu lengri.
Brotizt til mennta
— En svo við vikjum að sjálf-
um þér á ný: Hvert lá leið þln,
þegarþú gazt loks farið að stunda
skólanám, tuttugu og tveggja ára
að aldri?
— Ég fór i Hvitárbakkaskól-
ann, en veturinn áður hafði ég
verið á námskeiði á Hvitárbakka
hjá ýmsum góðum mönnum, þar
á meöal Rlkaröi Jónssyni, mynd-
höggvara og myndskera.
Þegar ég kom Iskólann, haustið
1928, settist ég i svokallaðan ann-
an bekk, þvi aö á þessum ferum
voru þar þrlr bekkir. Skólastjóri
var Lúövig Guömundsson. Hann
taldi að ég gæti farið I þessa eldri
deild, þviað sannleikurinn var sá,
að ég, er alltaf lá i bókum, var
búinn að lesa heima flest það,
sem kennt var i yngri deildinni.
Islenzku og dönsku hafði ég lesið
talsvert mikið, og reikning lærði
ég eiginlega af sjálfum mér. Hér
var þó eingöngu um sjálfsnám að
ræða, þvi ekki haföi ég i neinn
skóla komiö.
Ég átti málfræöi Halldórs
Briems, og heita mátti, að ég
kynni hana utanbókar. Þar voru
málfræðiheitin lika á latinu, og ég
lagði þaö á mig að læra latinuna
lika. Liklega hefur þetta veriö
einhver sérvizka, en hvað sem þvi
liður, þá kom það sér vel fyrir
mig siöar, þegar ég var farinn að
stunda nám i Sviþjóð. 1 sænsku
málfræöinni voru málfræöiheitin
lika á latinu, og nú kom sér vel aö
kunna þau utanbókar. Það flýtti
mikið fyrir mér við að læra
sænskuna.
Um það leyti sem ég fermdist
kom út Heilsufræöi Steingrims
Matthiassonar. Þá bók eignaðist
égog heita mátti að ég læröi hana
utanbókar, og margt af latinu-
heitunum f henni. Þetta heima-
nám dró mig drjúgt, og kom mér
oft að góðum notum siöar.
— Varst þú aöeins i „eldri
deild” á Hvitárbakka?
— Nei, ég var þar lika i þriðja
bekknum.
— Fórst þú svo i Kennaraskól-
ann?
— Nei, ég útskrifaðist úr þriöju
deild á Hvitárbakka voriö 1930.
Þá var ég alveg peningalaus, og
varð að leggja allt kapp á að
vinna mér inn einhverja aura.
Um sumarið vann ég allt sem til
féll, en var i Reykjavík eina tvo-
þrjá mánuði um haustið og fram
eftir vetri og reyndi að lesa á al-
þýðubókasafninu, sem var i raun
og veru undanfari Bæjarbóka-
safnsins, sem nú heitir Borgar-
bókasafn. Um veturinn fór ég svo
á vertiö til Grindavikur og var
þar landmaöur. Þetta var bara
góður timi, og ég haföi ágætt upp
úr krafsinu. Þegar vertiðin var
úti, vann ég hjá útgeröarmanni i
Innri-Njarðvik, og var þar i tvo
mánuði.
Sumarið, sem nú fór i hönd,
gerði ég sitt af hverju, sem
bauðst, en um haustið fór ég til
Sviþjóöar og hóf nám I Tarna
Folkhögskóla i Stokkhólmi. Þar
var ég einn vetur.
Næsta sumar var ég hér eina,
og um haustið byrjaöi ég aö
kenna. Skólaárið 1931-’32 tók ég
að mér kennslu I heimasveit
minni, Alftaneshreppnum. Þá
fann ég bezt sjálfur, aö ég kunni
ekkert til þeirra hluta. Næsta vet-
ur vildi ég kanna ókunna stiguog
kenndi þá i Asahreppi I Rangár-
vallasýslu.
Háskólanám i Sviþjóð,
kennsla á ísafirði.
Haustið 1934 gerðist ég
svo djarfur aö ganga undir fyrri-
hluta kennaraprófs utanskóla, og
var þar af leiöandi ekki nema
einn vetur i Kennaraskólanum.
Við vorum tuttugu og fimm, sem
lukum kennaraprófi voriö 1935. 1
þeim hópi var margt ágætra
manna, og má þar nefna Hjört
Kristmundsson skólastjóra, —
bróður Steins Steinarrrs skálds,
— og Þórodd Guömundsson rit-
höfund frá Sandi.
Næstu fimm árin var ég kenn-
ari austur i Ranárvallasýslu, en
1941-’46 var ég skólastjóri á Hest-
eyri við ísaf jarðardjúp.
Þótt Kennaraskólinn væri góð-
ur skóli, þá fannst mér þó alltaf
sem einhverja kjölfestu skorti i
nám mitt. Ég vissi, að mikill hluti
lærdóms mins byggöist á sjálfs-
námi og heimalestri, og mér þótti
sú kunnátta, sem ég hafði öðlazt
með þvi móti, og I Kennaraskól-
anum of takmörkuð.Hugur minn
stóð þvi til frekara skólanáms, en
af ýmsum ástæðum dróst það á
langinn, ogsvo brauzt heimsstyr-
jöldin 1939-’45 út, og þa lokuöust
leiðimar til umheimsins.
Seinni hluta strfðsáranna tók ég
þó aö búa mig undir námsför til
Stokkhólms. Mér tókst að afla
mér gagna um það, hverjar kröf-
ur væru gerðar, og gat meira að
segja lesið nokkuö af námsefninu
hér heima. Ég fór svo til Stokk-
hólms haustið 1946 og gekk undir
inntökupróf I landafræðideild
Stokkhólmsháskóla. Menn meö
kennarapróf höföu þá rétt til inn-
göngu i þessa deild, en urðu að
taka próf I vissum greinum. 1
Stokkhólmsháskóla var ég við
nám i tvö kennslumisseri, og lauk
þar áfangaprófi eða fyrri hluta
prófi i landafræöi.
Þegar hér var komiö sögu,
hafði ég öðlazt réttindi til þess að
gerast kennari i Sviþjóð, sam-
kvæmt þáverandi „punktakerfi”.
Ekki varð þó úr þvi aö ég settist
að þar, meðal annars vegna þess,
að ég hafði þá kynnzt stúlku
heima á Islandi, sem siöar varð
eiginkona min. Hún hét Guðný
Björnsdóttir, og var frá Núps-
dalstungu IMiöfirði. Þetta, ásamt
ýmsu öoru, varð til þess, að ég fór
heim, strax ogéghafði lokið námi
i Sviþjóð, og hóf að kenna I gagn-
fræðaskólanum á Isafirði. -Þar
var ég fastur kennari i tiu ár, en
slöasta árið af þessum tiu var ég
að visu i orlofi.
Áhugi á jarðfræði og
landafræði.
Fyrra hjónaband mitt varö
stutt. Guðný kona min dó árið
1953, þegar við höfðum verið tæp
fimm ár I hjónabandi. Við eignuð-
umst eina dóttur, Guönýju Marg-
réti, en móðir hennar dó fjórum
dögum eftir aö hún fæddist.
A þessu timabili var mér mikill
vandi á höndum. Mér var mikið
áhugamal aö eiga áfram heimili,
þótt svona væri komið, og svo fór,
að mér tókst að hafa dóttur mina
hjá mér meö hjálp góðrá inanna
og kvenna. Hún er nú 24 ára og
gift Helga Guðbergssyni lækni.
Þau eiga einn dreng.
Upp úr þessu fór að losna um
mig á Isaíiröi, og svo fór að ég
fluttist alfarinn til Reykjavikur.
Þar gerðist ég kennari viö Gagn
fræðaskólann viö Réttarholtsveg
ogkenndi þar til 1975, aö ég hætti
störfum vegna aldurs, og var þá
búinn að stunda kennslu i full
fjörutiu ár.
Vorið 1957 kom til min áægt
kona, Guðný Sveinsdóttir ljós-
móðir frá Eyvindará i Eiðaþing-
há. Við gegnum i hjónaband ári
siðar, og hún hefur veriö stoð min
og styrkur siðan.
— Þú hefur auðvitaö kennt
landafræði, þar sem segja má, að
hún hafi verið sérgrein þin I
skóla?
— Já, að vísu, enannars var nú
þannig I pottinn búið á kennara-
árum minum, — eins og reyndar
hefur löngum verið — að mann-
afli við skólana var ekki meiri en
svo, að sami kennarinn hlaut að
kenna fleiri en eina grein. Þannig
kenndi ég bæði náttúrfræöi og
eðlisfræöi á ísafiröi, auk landa-
fræðinnar, og raunar hafði ég sér-
hæft mig dálitið i eðlisfræðinni.
Auk þess kenndi ég um tima sögu
á Isafirði. Ég hafði frá upphafi
mikinn áhuga á landafræði og
jarðfræði, svo liklega heföi jarð-
fræðin togað fast i mig á móti
læknisfræðinni, en á þeim árum
var nú að visu ekki um fleii^grein-
ar iháskólanami að ræða en svo,
að sjálfsagt hefði ég hafnaö i
læknisfræðinni, ef ég komið inn i
háskóla til náms rúmlega tvitug-
ur maður. Enþað varö ekki, og þá
þýðir ekki heldur að bollaleggja
um það „sem hefði getað orðið.”
Þú hefur mjög oft verið leið-
sögumaður á ferðalögum. Hefur
þú þá ekki lagt stund á að fræða
samferðafólkið um jarðfræði
þeirra svæða, sem farið er um?
— Jú, það hef ég gert, enda hef
ég að jafnaði verið öllu kunnugri
þeirri hliö málsins heldur en til
dæmis sögum og sögnum eða til-
teknum einstaklingum sem hafa
átt heima á þessum eða hinum
bænum, sem farið er framhjá. Eg
hef þvi heldur kosiö að halda mig
viö landmótunarfræðina, án þess
þó aö ég haldi þvi fram, að ég sé
neinn sérstakur fræðimaður á þvi
sviði. En námi minu i Stokkhólmi
var þannig hagaö, aö ég hlaut aö
kynnast jaröfræöinni talsvert ná-
iö.
— En nú hefur þú gert f leira en
að kenna. Þú hefur lika skrifað
heilmikið.
— Fljótlega eftir að ég kom til
Reykjavikur fór ég að grúska i
ýmsum gömlum bókum og skjöl-
um, aöallega á Þjóöskjalasafn-
inu. Þetta varð m.a. til þess, að
það kom út bók eftir mig árið
1969, Mýramanna þættir, og sið-
ar, 1974, bókin Hvítárbakkaskól-
inn. Talsvert efni á ég lika
óprentað i handriti, meöal annars
smásagnasafn og viötalsbók, en
ekki býst ég viö þvi aö þessi hand-
rit min veröi nokkurn tima prent-
uö. Auk þessa hef ég skráð nokkra
þætti um borgfirzkt efni, sem
koma mun út ásamt efni eftir
aðra höfunda, i bókaflokkinum
Borgfirzk Blanda, ritinu, sem ég
nefndi fyrr i þessu spjalli okkar.
— Við höfum nú spjallað hér um
ýmsa hluti, Magnús, en hvað
heldur þú aðþérsé hugstæðast af
þvi sem þú hefur glimt við um
dagana?
—Heita má, að allt ævistarf
mitt hafi verið kennsla. Þaö er
aðeinsnúá siðustu árum, sem ég
hef veriö að fást viö aðra hluti
eins og til dæmis ritstörf. Ég hef
lengi haft mikinn áhuga á ætt-
fræöi, þótt ég sé i rauninni ekki
neinn ættfræðingur. Smasagna-
gerö hefur lika verið mér hug-
stæð, þóttég viti ekki hvort meira
verður úr þvi en þetta litla sem
orðið er.
— Ertu ekki Ijóðskáld eins og
bróðir þinn, séra Helgi heitinn,
sem var prestur I Hverageröi?
— Nei, ég hef aldrei fengizt
neitt við ljóðagerð, en hins vegar
eru sumir bræður minir vel hag-
mæltir.
Kennarar geta lært
margt af nemendum
sinum
— Nú átt þú að baki langa
starfsævi, þótt þú sért ekki gam-
all maður. Hvernig er þér svo
innanbrjósts, þegar þú litur yfir
farinn veg „af sjötugs sjónar-
hól”?
— Ég er ánægður með lifiö, eins
og það varð. Ég get ekki annaö
sagt, en að ég hafi komizt klakk-
laust i gegnum þetta allt saman.
Auðvitað blæs eitthvað á móti hjá
öllum, en ég hef alls ekki oröiö
haröara úti en almennt 'gerist,
nema siður sé. Ég hef kynnzt
ágætu fólki um dagana og hef lært
mikiö af samferöamönnum min-
um, ekki sizt hinum eldri þeirra,
og svo ýmsum nemenda minna.
Nemendur minir hafa margir
hverjirverið úrvalsfólk.og þaö er
nú einu sinni svo, að kennarar
geta margt lært af nemendum
sinum, ekkisiöur en nemendurnir
af kennurunum. Margir þeirra,
sem eitt sinn sátu á skólabekk hjá
mér, eru nú komnir I virðingar-
stöður þjóðfélagsins, og suma sé
égekkinemaá margra ára fresti.
En alltaf finnst mér jafn ánægju-
legt að hitta þá og blanda við þá
geði. Þaö eru sannkallaöir fagn-
aðarfundir. —VS
Valshamar á Mýrum, æskuheimili Magnúsar Sveinssonar. Bærinn er byggður árið 1894. Myndin er tekin fyrir 1930. Lengst til hægri á mynd-
inni er fjós og hlaða.
Ritstörf og grúsk.