Tíminn - 08.01.1978, Side 13

Sunnudagur 8. janúar 1978
líil'tiif
13
þetta spynnust miklar sögur af
léttúðugu liferni Maud i Paris. En
vegna tiðarandans urðu þessir
svipmikluhugsjónamenn að unn-
ast i leynum.
Nú urðu irskar bókmenntir
þróttmeiri og almenningur hlust-
aði ekki siður á skáldin en stjórn-
málamennina. Þegar minnast
skyldi aldarafmælis uppreisnar-
innar 1798, þá tók Maud af lifi og
sál þátt i þvi starfi. HUn fór til
Mayohéraðs til að kynna sér
ástandið þar, en þá hafði
kartöfluuppskeran brugðizt og lá
við hungursneyð rétt einu sinni.
Maud og samstarfsmenn hennar
voru ákveðin i aö láta ekki, sama
harmleik endurtaka sig og gerðist
1847, er fólkið dó i hrönnum úr
hungri.
Er hún kom til Mayo var fólkið
að verða vonlaust og sljótt og
byggingar, og á sjálfan afmælis-
. daginn efndu þeir til hópgöngu og
höfðu f fararbroddi vagngarm
með líkkistu á, sem þeir svo köst-
uöu iLiffyána. Lögreglan réðistá
hópinn og margir hlutu meiðsli,
ein gömul kona dó og margir voru
fangelsaðir. En Maud fékk þeim
snjallan verjanda og allir voru
látnir lausir. Yeats fylgdi henni á
þessari göngu, en hann hryllti við
öllu ofbeldi, og reyndi að beina
henni á brautir dulspekinnar, en
það gekk erfiðlega, þvi hún gafst
jafnan upp á athafnalausum hug-
leiöingum.
Um þessar mundir átti Maud
oröiö tryggan hóp vina, bæði
karla og konur, þvi persónutöfrar
hennar náðu jafnt til beggja
kynja, enda segir einn æviskrár-
ritari hennar, að þótt allir karl-
menn hafi orðið sem bergnumdir
krökkum yrðu gefnar veitingar i
Phoe ni x-sk em m tig a r öi nu m.
Kvennaflokkurinn tilkynnti að
veizla yrði haldin fyrir öll börn,
sem ekki færu á drottningarhátið-
ina og hóf mikla fjársöfnun. Pilt-
ar úr iþróttafélögum hjálpuðu
þeim, en þeir kenndu sig við John
Macbride majór, sem gat sér
hetjuorð i Búastriðinu. Niöur-
staðan var sú, að 30 þúsund börn
gengu iskrúðgöngu á eftir vagni,
sem Maud Gonne og vinkona
hennar sátu i, og skemmtu sér
konunglega við leiki og veitingar i
stóra skemmtigarðinum Clonturk
Park. Þetta hafði feiknaleg áhrif
og sum brezku blöðin kröföust
þess að Maud yrði handtekin. Allt
til elliára hennar kom fólk til
hennár og sagði: Ég var eitt af
„ættjarðar”—börnunum á
hennar heldur vegna þess að sú
fegurð var tákn frelsis og
fagnaðar.
1 samtökunum voru aöallega
miöstéttarstúlkur, sem lifðu viö
fátækleg, gleðisnauð kjör. Hún
skóp þeim lifstilgang og róman-
tik. Leiksýningarnar voru alltaf
mikillþáttur i starfi þeirra, vöktu
áhuga á irskum bókmenntum og
minntu á merkisatburöi i sögu
landsins með skrautsýningum og
ljóðalestri, en að baki var alltaf
hið stjórnmálalega markmið. Úr
hópi þessara stúlkna komu sumar
frægustu leikkonur Abbey-leik-
hússins, eins og Dara Allgood og
Mary Walker, sem sneri nafni
sinu á irsku fyrst leikkvenna og
kallaði sig Maire nic Shiubhlaigh.
Maud náði mörgum afburöa
leikhúsmönnum til samstarfe viö
sig og þar kom að Yeats skrifaði
dauðsföllum fjölgaði ört. Litið var
um hjálparaögerðir, og þeir sem
komust i svokallaða atvinnubóta-
vinnu fengu sex pence i laun á
dag. Maud skrifaði strax greinar i
tvö blöð I Dublin og bað um hjálp
handa fólkinu. Hún keyptihafra-
mjöl og mjólk fyrir eigiö fé og lét
konurnar sjóða hafragraut og
deila Ut til þeirra, sem sultu. Hún
hvattikarlmennina tilaðstela fé i
fjöllunum, en fæstir fylgdu þeirri
hvatningu hennar. En þeir tóku
við fundarboðumhennar of lofuðu
aö koma á fjöldafund i Belmullet.
Þar reyndist sóknarpresturinn
einn dyggasti liðsmaður hennar
ogþau hjálpuðust að viö að semja
kröfuskjal um lágmarksaöstoö,
er veitti hverri fjölskyldu einn
shilling á dag. Tiu þúsundir tötra-
manna söfnuðust saman i Bel-
mullet og tuttugu lögregluþjónar
stóöu vörð umhverfis þá. Maud
sagöi mönnunum aö þeir væru
hugleysingjar, ef þeir létu börn
sin svelta I hel. Hún ætlaöi aö
leggja kröfur þeirra fyrir stjórn-
arvöldin og þeir yrðu að vera viö-
búnir að standa með henni.
Hún gekk fyrir stjórn héraös-
ins, en mætti litlum skilningi,
vorukröfur hennar taldar fráleit-
ar. Hún svaraði því til, að fólkið
væri örvæntingarfulltog að dauða
komið og ef ætlunin væri að láta
það svelta i hel, þá skyldi hún sjá
til að það berðist fyrir seinustu
liftórunni. Tiu þúsund manns
yröu ekki i vandræðum meö að
afvopna tuttugu lögreglumenn,
og herstyrk fengju þeir ekki að
fyrr en eftir tvo eða þrjá daga.
Fyrir utan dómhöllina, þar sem
viöræðurnar fóru fram, mátti
heyra klið mannfjöldans og hið
einkennilega hljóð, er naktir fæt-
ur feta um harðtroðna mold.
Þetta var áhrifamikil stund.
Maud hafði fyrr séð, að hungraö
fólk er ekki vel til orustu falliö..
En héraðsstjórnin bognaði, at-
vinnuleysisstyrkur var hækkaöur
og útsæðiskartöflur fengnar frá
Skotlandi, en það ráð virtist eng-
um hafa hugkvæmzt I hungurs-
neyöinni miklu 1847.
Fólkið fagnaði þessum úrslitum
ákaflega og hún gleymdi ekki að
minna þaö á, að það hefðu veriö
þess eigin samtök, sem unnu
þennan sigur, og bætti þvi við, aö
með sameinuðu átaki ætti það aö
frelsa írland.
HUn fór aftur til Dublin og út-
vegaði fiskim jölsverksmiðju
handa sjávarþorpunum, sem
verst voru stödd, fór svo aftur til
Mayo og skipulagði barnaheimili
og skólamáltiðir. 1 öllu þessu
starfi hafði hún engin samtök að
baki sér. Hún hafði bókstaflega
bjargað heilu héraði frá hungurs-
neyð alein.
Nú átti að minnast afmælis
Viktoriu drottningar með miklum
háti'ðahöldum, en þjóðemissinnar
á írlandi voru ákveðnir i að láta
þau ekki öll verða slétt og felld.
Skorið var á rafleiðslur þar sem
skrautlýsa átti verzlanir og aðrar
er þeir sáu hana, þá muni það
naumasthafa samræmzt hugsýn-
um smávaxinna og vannæröa Ira
á þessum árum að gerast ást-
menn hinnar hávöxnu ljónynju.
En nú gerðist það 1 Parfs, aö
ástvinur hennar, Millevoye, tók
aö halla sér aö óperusöngkonu og
bregðast málstað frelsisbarátt-
unnar. Maud kunni enga mála-
miðlun, en sleit sambandi þeirra,
og lá við aö fullur fjandskapur
yrði þaðan i frá þeirra á milli.
Yeats hughreystihana eftirmætti
og baö hana enn að giftast sér, en
hún varsér þess fyllilega meðvit-
andi, að hann þarfnaðist eigin-
konu, sem gæti heils hugar sinnt
honum og skáldgáfu hans, og
svaraði honum á þá leið, aö hann
myndi breyta harmi sinum í ljóö
og hljóta hamingju af þvi. Heim-
urinn ætti aö þakka sér fyrir að
neita að giftast honum.
Straumur stjórnmálanna gaf
henni ekki grið og hún vék per-
sónulegum sársauka frá sér. Nú
skyldi stofna byltingarflokk
irskra kvenna. A páskasunnudag
árið 1900 hittist fámennur en
harðsnúinn hópur og stofnaði
flokkinn Inghinidhe nah Eire-
ann—Dætur Irlands. Þegar Vikt-
oria drottning ákvað að heim-
sækja Irland til að hvetja karl-
menn til að láta skrá sig í herinn,
skrifaði Maud grein, sem hún
kallaöi „Drottning hungursneyö-
arinnar” og varö viðfræg. Yeats
fylgdi henni að málum, þó aö það
kostaöi hann aðsóknina að leik-
húsi hans. Hátindur drottningar-
heimsóknarinnar átti að vera
það, að fimmtán þúsund skóla-
skemmtun yðar áriö sem drottn-
ingin kom til Irlands.
Maud gerðist félagi i leynifé-
lagsskap írskra lýðveldissinna.
Þar lagði hún fram óheillatillögu
til að kveða endanlega niður
skráningu Ira i brezka herinn,
sem sé, að sprengja i loft upp tvö
herflutningaskip á leið til Suöur
Afriku. Brezka leyniþjónustan
komst að öllu saman og þar með
varlika loku skotiö fyrir aö vonir
um fransk-irska samvinnu rætt-
ust. Millevoye réðist á hana af
mikilli illkvittni. Enginn, nema
félagar i leynifélaginu, átti aö
vita um þessa fyrirætlan, svo lik-
legt má telja að einhver þeirra
hafi brugðizt. Maud sagði sig úr
félagsskapnum og átti aldrei
framar aðild að leynifélögum.
Hún lét ekki sjá sig I Paris i lang-
an tima og fól franskri fóstru að
annast tsold. Sjálf bjó hún i smái-
búð I Utjaðri Dublin.
Þessi atburður gerði hana
gætnari en ábur. Hún gerðist
tengiliður milli verkalýðshreyf-
ingarinnar og bókmenntamanna
og vann að sameiningu allra þjóð-
ernishreyfinganna, sem svo
mynduðu að lokum Sinn Fein
flokkinn.
Kvennaflokkurinn, Dætur ír-
lands, styrktist mjög og vann að
ýmsum menningarlegum verk-
efnum, kennslu i gaelisku, mál-
fundum og leiksýningum til aö
styrkja þjóðerniskennd fólks.
Persónuleg áhrif Maud Gonne
voru ótrúlega sterk. Yeats skrif-
aði um hana: Þegar karlar og
konur gengu erinda hennar, var
það ekki einasta vegna feguröar
leikrit, sem varð eitt sterkasta á-
róöursvopn þjóöemissinna, leik-
ritið Kathleen ni Houlihan. En
Yeats setti eitt skilyrði — aö
Maud léki sjálf Kathleen, per-
sónugerving Irlands.
Leikritið var sýnt f húsi, sem
aöeins tók þrjú hundruð manns.
Búningsherbergi voru engin og
leikendur urðu að standa bak við
tjöldin og næstum halda niðri i sér
andanutn. Maud lék i þremur
sýningum og hrifningin var mikil
hjá öllum nema andstæöingum
þjóðernissinna. Ekki komust
nærri því allir að sem vildu, en
Maud kvaðst hafa öðru mikil-
vægara verkefni að sinna, það
átti aö hrekja leiguliða af jöröum
eins stórlandeiganda og þangaö
fór hún til að andmæla.
Ahrif Maud Gonne voru mikil á
fyrstu árum tuttugustu aldarinn-
ar, en hugur hennar var órór sem
fyrr. HUn snerist til kaþólskrar
trUar, þvi hún taldi kaþólsku
kirkjuna vera kirkju almennings,
fátæka fólksins, sem hún barðist
fyrir. Mótmælendakirkjan var i
hennar augum kirkjufélag yfir-
stéttarinnar.
En hún var ung og falleg kona, i
raun og veru lifði hún sem ekkja
eftir vinslitin við Millevoye og
hún vildi giftast. Nú skyldi valinn
maður, sem setti trland öllu ofar.
John MacBride.hetjan, sem haföi
stjórnaö irsku herdeildinni i BUa-
sriöingu, virtist sjálfkjörinn.
Hann var hið glæsta tákn þjóö-
ernishreyfingarinnar meöal
karla, eins og hún var það meðal
kvenna. Þó fór hún sér að engu
óðslega, tilhugalíf þeirra varaði
Sveit I norðurhluta trlands, nánar tilteklð I Aatrlmhéraöi.
tvö ár, svo þau áttu að vera oröin
velkunnug. Hann var glæsimenni
á velli, en eins og margir félagar
hans, var hann raunverulegur út-
lagi I París og dró fram llfiö við
litinn kost. Þau fóru saman I fyr-
irlestrarferð til Bandarlkjanna,
hann talaði um Tranivaaeher-
deildina hún reyndi aö sannfæra
Ira þar um að tilgangslaust væri
að vænta þess að þingmenn eins
og Dillon og Redmond næöu þvi
takmarki aö frelsa Irland.
Maud virðist ekki hafa veriö
ástfangin af MacBride, þó hann
hafi án vafa haft aðdráttarafl
sem hin hrjáða striðshetja. Hún
vissi að hann var ekkert annaö en
þröngsýnn striðsmaöur, og leit
konur sömu augum og irskir
bændur yfirleitt, svo ólíklegt var
að hann felldi sig við aðrar konur
en þær, sem voru honum undir-
gefnar. Ekki skorti aövaranir og
ísold litla sem nú var I heima
vistarskóla, grét af afbrýði.
Yeats varð svo mikiö um trúlof-
unarfregnina, sem hann fékk rétt
áöur en hann átti að flytja erindi,
að á eftir mundihann ekki eitt orð
af þvi sem hgnn sagöi.
Má vera.að andspyman hafi
verið of áköf og hún hafi ekki
staðizt freistinguna að brjóta
hana á bak aftur. Þau voru gefin
saman 21. febrúar 1903 I Paris.
Kaþólskur prestur frá Belgiu,
sem hafði verið meö Transvaal-
herdeildinni gerði sér ferð til
Parisar til að framkvæma vigsl-
una. I Paris hélt Maud áfram að
halda uppi áróðri fyrir málstað
Irlands um leiö og hún tók mikinn
þátt I samkvæmislifinu. Manni
hennar var meinað aö koma til Ir-
lands, en hún fór þangaö til aö
skera upp herör gegn heimsókn
hins nýkrýnda Bretakonungs,
sem hún taldi enn hættulegri en
gömlu drottninguna.
I febrúar 1904 fæddist henni
sonur og hlaut hann nafnið Sean,
irsku útgáfuna af nafni fööurins.
Aöeins einu ári siöar frétti
Yeats og aðrir irskir vinir henn-
ar, að hún væriað sækja um borg-
araleg hjúskaparslit. Um skilnað
gat hún ekki sótt sem kaþólíkki.
MacBride neitaði hjúskaparslit-
unum og hún neyddist þvl til að
opinbera ýmislegt.sem hUn hafði
viljaö ósagt láta. MacBride
fannst samúðin við glæsilegustu-
konu Evrópu óþolandi. Gáfur
hennar, stjórnsemi, jafnvel auð-
ævi hennar, juku minnimáttar til-
finningu hans. Hann drakk og
misþyrmdi henni. Bæöi voru að
vissu leyti aumkvunarverö.
Yeats flýtti sér til Parisar og
hluttekning hans varð Maud
Gonne mikill styrkur, þó hún
segöi við hann. „Þú mátt ekki
blanda þér I þetta, þetta er sjálfr-
ar mfn sök”. Ahrif þessa mála-
reksturs á irsku þjóðernishreyf-
inguna voru slæm. MacBride var
enn hetja I margra huga, og næst
þegar Maud kom til Dublín og var
við frumsýningu I Abbey leikhús-
inu, geröu þjóöernissinnar hróp
að henni.
Þessi leiöindi gleymdust þó
með timanum, en þegar laga-
flækjunum lauk, varö niðurstaö-
an nánast grátbrosleg. MacBride
var heimilað aö snúa aftur til Ir-
lands, en þá þoröi Maud ekki að
koma þangað til langdvalar af
ótta við að hann fengi umráö yfir
syni þeirra svo Iraun og veru var
hún útlagi næstu tólf árin, kom
aðeins I stuttar heimsóknir.
Maud Gonne kunni margt fyrir
sér til heimilishalds og handiöa.
Hún flutti i minni Ibúö i Paris og
gat búið Sean tryggara heimili en
Isold hafði átt. En henni nægði
ekki móðurhlutverkið fremur en
að vera eiginkona. Yeats og fleiri
vinir hennar skrifuöu henni að
staðaldri svo hún fylgdist með
þróun mála i trlandi og ritari
kvennasamtakanna sendi henni
skýrslur og heimsótti hema ár-
lega.
Þessiritari hét Helena Molony,
og 1908 ákváðu þær að stofna
kvennablað og tefla þvi gegn
ensku léttmetisblöðunum, sem
konum voru ætluð. Þetta blaö
kölluðu þær Irsku konuna og nýr
liðsmaður kvennasamtakanna,
sem átti eftir að verða kunn fyrir
baráttu sina, teiknaði forsiðuna. ■
Þaö var Constance Markievicz
greifafrú.
Mörg greinin var birt I þessu
blaði sem þar bar i sér lltt dulbú
inn þjóðernisáróöur. 1 sama dálki
voru kannski tizkufréttir og
►