Tíminn - 13.08.1978, Blaðsíða 20

20
Sunnudagur 13. ágúst 1978
í eftirfarandi grein
segir Jón Þ. Þór
sagnfræðingur frá
bók um fall Mikla-
garðs 1453. Bókin
heitir Decline and
Fall of Byzantium
to the Ottoman
Turks. An annotated
Translation of „Hist-
oria Turco-Byzant-
ina” 1341—1462
Harry J. Magoulias.
Útgefandi er Wayne
State University
Press, Detroit 1975.
A miööldum var riki Mikla-
garöskeisara, eöa Byzanzriki,
mest rikja i samanlagöri
kristni. Þegar veldi þess var
mest náöi þaö austan ilr Persiu
um Armeniu og Anatóliu,
Botnalönd og Noröur-Afriku aö
Marokkó, Blakanskaga allan,
allt vestur til Italiu. Þetta var á
7. öld. En svo fór rlkinu mikla
smám saman aö hnigna, lönd
keisarans uröu hvert á fætur
ööru útlendum árásarmönnum
aö bráö ogsvo fór aö lokum, aö
Tyrkir lögöu sjálfa höfuöborg-
ina, Konstantinópel, undir sig
áriö 1453 og kölluöu hana Istan-
bul. Þaö þýöir margir Mú-
hameöstrúarmenn.
Konstantinópel er oft getiö i
Islenzkum miöaldaritum og þá
oftast sem Miklagarös. Gefur
sú nafngift nokkra hugmynd um
þann ljóma, sem lék um staöinn
i augum norrænna manna. Og
vist var margt mikilfenglegt i
Miklagaröi. Þar var t.d. Hagia
Sophia, eöa kirkja heilagrar
vizku. Hún heitir Ægissif á voru
máli. Og vel megum viö Is-
lendingar minnast Miklagarös.
Þar voru Væringjar og þar var
Grettis hefnt.
>. . í,'«.
Varnarveggir Miklagarös frá 5. öld
Gattilusio, var myrtur, en
moröinginn, Nicoló bróöir hans,
hrifsaöi völdin. Domencio haföi
reynzt Tyrkjum tryggur
stjórnandi og vildi soldáninn
ekki láta hans óhefnt. Hann
sendi þvi 25 skipa flota til Les-
bos, og settist hann um höfuö-
borgina Mitylenu. Eftir stutt
umsátur réöist flotinn á borg-
ina. Doukas skráöi atburöina
jafnharöan og þeir geröust og i
miöju umsátrinu endar frásögn
hans skyndilega i miöri setn-
ingu: „Ibúarnir, sem innan
borgarmúranna voru, sáu þess
vegna...”
Hvaö geröist veit enginn, en
þess hefur veriö getiö til, aö
Doukas hafi annaö hvort veriö
drepinn eöa handtekinn og siöan
seldur i þrældóm.
Rit Doukas, „Historia
Turco-Byzantina”, er afar fróö-
legt og viröist traust heimild.
Hanr> lýsir á eftirminnilegan
hátt atburöum siöustu hundraö
áranna i sögu Miklagarösrikis.
Látlaus sókn Tyrkja um Ana-
tóllu og yfir á Balkanskaga
stendur lesandanum skýr fyrir
Fall Miklagarðs
Stytta af Konstatln XI keisara. Textinn á marmaraveggnum sitt Múhammeö II sigurvegari 1453. Myndin er af málverki eftir Beliini.
hvoru megin er úr riti Doukas.
Samtima heimild um
siðustu öldina i sögu
Miklagarðs.
Tilefni þessara lina er þaö, aö
fyrir skömmu barst mér i
hendur vestan úr Ameriku
athyglisverö bók. Hún heitir á
ensku „Declineand Fall of Byz-
antium to the Ottoman Turks”.
A frummálinu nefnist bókin
..Historia Turco-Byzantina” og
höfundur hennar er byzantiskur
fræöimaöur, Doukas, en hann
var uppi á 15. öld. Um ævihlaup
Doukas vitum viö litiö, aöeins
örfáar staöreyndir, sem koma
fram i riti hans. Hann var einn
fjögurra samtimamanna, sem
sömdu rit um fall Miklagarös
1453. Skirnarnafn hans þekkjum
viö ekki einu sinni, en fööurfaöir
hans hét Michael, oghafifræöi-
maöurinn Doukas veriö elzti
sonur foreldrasinna máætla, aö
hann hafi, samkvæmt byz-
antiskri hefö, boriö nafn afa
sins.
Doukasættin mun hafa talizt
til hinna betri og valdameiri i
Miklagaröi á sinni tiö og i
borgarastriöinu 1341—-’47, þar
sem Jóhannes keisari VI og
Apokavkos stórhertogi böröust
um keisaratignina, baröist
Michael Doukas meö keisaran-
um. Hann var tekinn höndum á-
samt 200 félögum sinum og
sluppu aöeins sex þeirra viö
gálgann.Doukas flýöi austur yf-
ir Sæviöarsund i gervi munks.
Hann komst til Efesos, þar sem
hanngekki þjónustu tyrkneska
emirsins Isa, en hann var sonur
Aydins Tyrkjasoldáns. Aö sögn
Doukas sagnaritara hrifust
Tyrkir af lærdómi afa hans og
settu hann skjótt til mannvirö-
inga. Afinn sá svo aftur af lær-
dómi sinum, aö fyrr eöa síöar
myndu Tyrkir bera hiö elli-
hruma Miklagarösriki ofúrliöi,
og kaus því aö dveljast meö
þeim þaö sem hann átti ólifaö.
Hann settist aö i Efesos og
þangaö flýöi öll Doukasfjöl-
skyldan frá Miklagaröi.
Þessar staöreyndir skýra þaö,
aö mikill hluti bókar Dóukas
fjallar um valdabaráttu tveggja
tyrkneskra soldánsætta, og
jafnframt, hve meinilla honum
var viö siöustu keisara Mikla-
garÖ6ríkis. Þá og þeirra frænd-
ur taldi hann hina aumustu
valdaræningja. Sem kristinn
maöur hlaut hann þó aö skrifa
um þá og rikiö I heild meö
ákveöinni hluttekningu.
Um sagnritarann Doukas er
paö annars vitaö meö vissu, aö
áriö 1421 bjó hann i Nýju Fökiu,
sem var nýlenda Genóamanna.
Þar var hann ritari italska land-
stjórans Giovanni Adorna. Frá
Nýju Föklu íluttist Doukas til
Lesboseyjar, þar sem hann
gekk i þjónustu Gattilusiofjöl-
skyldunnar. A hennar vegum
fór hann allmargar sendiferöir
til hiröar Tyrkjasoldáns, og var
m.a. staddur viö hiröina i
Adrianópel áriö 1451 þegar Mur-
ad II soldán sálaöist og Mehmed
II Fatih, hinn mikli sigurvegari
Tyrkja, tók viö soldánstign.
Þessar sendiferöir sýna, aö
Doukas hefur notiö fyllsta
trausts yfirboöara sinna og
veriö vel virtur af Tyrkjum.
Lesbos var hluti Tyrkjaveldis
en Gattilusiofjölskyldan stjórn-
aöi eynni i umboöi soldáns.
Skömmu eftir 1460 kom til ill-
vigra deilna innan Gattilusio-
fjölskyldunnar, sem lauk meö
þvi aö landstjórinn, Domencio
sjónum ogfrásögnin af örlögum
Serba, Búlgara og Ungverja er
næsta átákahleg._Enri hörmu-
legri er þó lýsingin á innbyröis
deilum Miklagarösmanna, þar
sem hver höndin var upp á móti
annarri i dogmatiskum trúar-
deilum, og fram til slðustu
stundar ólu margir kristnir