Tíminn - 01.10.1978, Side 14

14
Sunnudagur 1. október 1978
„Gaman að vínna að
gerð þessarar bókar”
Eins og mörgum er kunnugt þá er nýkomið út hér á
landi nýtt alþingismannatal. Einn þeirra manna sem
unnu að þessu verkefni var Halldór Kristjánsson frá
Kirkjubóli. Hann leit inn á ritstjórnarskrifstofur Tfmans
fyrir skömmu og þá var tækifærið gripið og Halldór
spurður um nýja alþingismannatalið og tilurð þess.
Þetta er ekki stjórnmála-
saga
Fyrsta spurningin sem borin
var fram var á þessa leiö:
— Var ekki mikil vinna að fást
við þessa bók, Halldór, og er hún
ekki búin að vera lengi i smiðum?
— Jú, þetta var mikið verk.
Fyrst var ætlunin að bókin kæmi
út árið 1974 og til þess bar tvennt:
Þá var þjóðhátiðarár og þá voru
liðin hundrað ár frá þvi að Alþingi
fékk löggjafarvald. En Lárus H.
Blöndal bókavörður, sem i
upphafi var ráöinn til þess aö
vinna þetta verk, hvarf að öðrum
störfum fyrir þingið vorið 1974 og
þaö varö óhjákvæmilega til þess
að tefja verkið. Svó var sú stefna
lika tekin að láta bókina ná til
ársloka 1975, það er aö segja að
þar eru allir sem tekið hafa sæti á
Alþingi frá þvi að það var endur-
reist árið 1845 og til loka ársins
1975.
— Þetta er samt ekki fyrsta al-
þingismannatal, sem gefið er út
hér á landi.
— Nei rétt er það. Alþingis-
mannatal var gefið út á öðrum
tugi aldarinnar, árið 1930 var gef-
ið út alþingismannatal i liku
formi og þetta sem nú var að
koma út og þegar Alþingi var
hundrað ára, 1945, átti að gefa út
alþingismannatal, sem Brynleif-
ur Tóbiasson tók saman. Það kom
að visu ekki út fyrr en 1951-52, en
það nær til ársins 1945. Þaö er lika
i svipuðu formi og þetta nýja,
þannig að þar er ritaskrá al-
þingismanna og visað til frekari
heimilda um þá.
— Nú er best að spyrja vegna
þeirra lesenda okkar sem ekki
hafa eignast eða lesið neina þess-
ara bóka sem fjalla um alþingis-
menn: Eru i nýrri gerðunum að-
eins teknir þeir, sem bætst hafa
við frá siðasta alþingismannatali
eða eru allir ,,þeir gömlu” hafðir
með i nýju útgáfunni?
— „Þeir gömlu” eru teknir
með. Ef við til dæmis litum á
þingmennina i alþingismanna-,
talinu 1945, þá áttu margir þeirra
eftir að bæta ýmsu viö ævisögu
sina, þegar sú bók kom út. En nú
er saga þeirra margra á enda og
þá var sjálfsagt mál að heimildir
um þá yröu tiltækar i nýju al-
þingismannatali.
— Nú hafa þær raddir heyrst að
i þessari bók sé jafnmikiö eða
meira sagt frá varamanni sem
sat aðeins skamma hrið á þingi og
manni sem var þar óslitið i ára-
tugi og aö þetta sé galli á bókinni.
— Þetta er rétt og vel má vera
að mörgum þingskörungi þyki
hér ósanngjarnlega aö verki
verið. En sú regla var upp tekin
þegar i upphafi að geta allra sem
einhvern tima hefðu tekið sæti á
Alþingi hversu skamman tima
sem þeir hefðu setið þar. Eins og
ég var aö segja þá getur vel verið
aö sumum þyki þetta ekki sann-
gjarnt, en ég get meira að segja
bætt þvi viö að varamaöur fær
lengra mál um þingsetu sina en
sá sem átti mjög lengi sæti á
þingi. Þetta stafar af þvi, að þeg-
ar sagt er frá varamanni, þá er ti-
undað hversu langan tima hann
sat á þingi hverju sinni — upp á
dag — kannski tvisvar þetta áriö
þrisvar hitt árið og svo fram-
vegis. Þaö getur tekið heilmikið
rúm en þingskörungur, sem er al-
þingismaður i t.d. þrjátiu eða
fjörutiu ár, án þess aö hverfa
nokkru sinni af þingi — þing-
mennska hans kemst fyrir i einni
linu. Þannig er t.d. ekki nema ein
lina um þingmennsku Asgeirs
heitins Asgeirssonar, fyrrverandi
forseta Islands — en aftur á móti
ellefu linur um þingmennsku
mina!
— Menn hafa lika verið að setja
út á það aö ekki skuli vera getið
um það i bókinni fyrir hvaða flokk
eða stjórnmálasamtök menn hafi
setið á þingi.
— Já. Ég hygg að vel heföi verið
viðráðanlegt að koma þesSu fyrir
i töflunni, þar sem þingmenn eru
taldir eftir kjördæmum, — það er
að segja eftir að komin var á
nokkuð föst flokkaskipun i land-
inu. Ef hefði verið byrjað á þessu
með kosningunum 1903 eða 1908,
— og þá hefði aö visu oröið að
vera viðauki um þá sem skiptu
um flokka. Sjálfstæöisflokkurinn
sem kosinn var 1908, var reyndar
býsna fljótur að riðlast, og hefði
liklega orðið dálitiö erfitt aö gera
grein fyrir þvi öllu, svo gagn væri
að. Hitt verða menn lika að muna,
að þessi bók er ekki stjórnmála-
saga og á ekki að vera það. Og
það er misskilningur ef menn
halda aö þetta atriði, að ekki er
getið um þaö fyrir hvaða flokka
menn voru kosnir á þing, stafi af
þvi að þeir sem unnu að bókinni
hafi verið svo fjarri þvi að vera
stjórnmálamenn eða að hafa
áhuga á slikum hlutum. Það voru
einmitt forsetar Alþingis sem
ákváðu hvað ætti að vera i bók-
inni og hverju ætti aö sleppa. Hér
er þvi eingöngu um ákvörðun
þeirra að ræða.
Ágrip af æviferli 611
manna
Annars er rétt að taka það fram
að bókin er þannig unnin, að erfitt
er að vita hver sé ábyrgastur
fyrir þvi sem aðfinnsluvert kann
að þykja. Þó að t.d. ólafur
Hjartar hafi að mestu unnið rita-
skrána og heimildaskrána, þá
lagði hann ekki að öllu leyti
siðustu hönd á allt sem i þeim er
og þvi má vel vera að þar megi
finna eitthvað sem er annarra
sök. Þessar skrár eru að verulegu
leyti unnar eftir skrám Lands-
bókasafnsins en bæöi er, að þær
eru ekki tæmandi og auk þess
kunna þar að vera einstakar vill-
ur. Það kann að eiga sér staö að
tilteknum manni sé eignuð grein
eða umsögn sem einhver alnafni
hans hefur skrifað. Auk þess er
stundum visað til heimildar eða
umsagnar i hinum eldri blöðum
þó að ekki sé um annað að ræða
en mynd af manninum, eins og
þegar Lögberg birti mynd af
Hannesi Hafstein og Birni Jóns-
syni við ráðherraskiptin 1909. Og
það er auðvitað ógreiði viö menn
og gabb eitt að visa þeim til að
leita heimilda þar sem engar eru.
Aftur á móti er oft undraglögg
mannlýsing i örfáum setningum,
þar sem manna er minnst i göml-
um ritum, svo sem i Skirni á
meðan hann var fréttarit og gat
um andlát merkra manna. Slikar
mannlýsingar i fáeinum orðum
eru vandfundnar nú á öld hinna
mörgu orða og mikla flatarmáls.

Halldór Kristjánsson
— Og hér er á feröinni æviágrip
alþingismanna en hvorki ævisaga
þeirra né heldur stjórnmálasaga?
— Já, þetta er aðeins ágrip af
æviferli þeirra sex hundruð og
ellefu manna sem tekið höfðu sæti
á Alþingi fyrir árslok 1975. Hins
vegar er lesendum visað á fyllri
heimildir um marga þeirra. Eins
og þú sagðir, þá er þetta ekki
sögubók, heldur aðeins nokkrir
sögulegir hyrningarsteinar. Samt
er hægt að sjá nokkuð margt af
þessu ágripi. Hér er hægt að sjá
úr hvaða stéttum þingmenn komu
hver atvinna þeirra var, hvaða
málaflokka þeir létu einkum til
sin taka, o.s.frv. Ritskrá þeirra
segir lika sitthvað um áhugamál
þeirra. Þó er rétt að benda á að
þar kemur fram mikið misræmi
eftir þvi hversu hirðusamir menn
voru um að fá sérprentun eða úr-
tak af greinum sinum.
1 sambandi við stétt og stöðu
þingmanna, þá segir það t.d. sina
sögu að framan af voru konung-
kjörnir þingmenn undan-
tekningarlaust valdir úr röðum
embættismanna: Biskup, for-
stöðumaður prestaskóla, land-
læknir, dómstjóri landsyfirréttar,
landfógeti, amtmenn. Stundum
var fyllt i skörð með rektor eða
yfirkennara frá Lærða skólanum,
virðulegum sýslumanni eöa
hefðarklerki en frá embættis-
mönnum var ekki vikið fyrr en
heimastjórnin var komin og
Hannes Hafstein valdi þá Þórarin
bónda á Hjaltabakka og Agúst út-
gerðarmann Flygenring i hópinn.
— Þegar við athugum hve hlutur
presta er mikill i þingsögunni,
langt fram yfir aldamót er von að
vakni ýmsar spurningar um stöðu
þeirrar stéttar i þjóölifi og
þjóðarsögu. A hinn bóginn er
auðvitað eðlilegt að verkefnin
verði sérhæfðari eftir þvi sem
starfsgreinum fjölgar.
Upplýsingar, sem koma
skemmtileqa á óvart
— Eru ekki ýmsar upplýsingar i
þessari bók sem geta komið
ókunnugum lesanda skemmtilega
á óvart?
— Jú, ekki er það útilokað. Það
eru mörg dæmi þess að feðgar
hafi verið þingmenn en þó liklega
aldrei samtimis. Eins eru þess
mörg dæmi að bræður eða
systkini hafi verið i þingmanna
tölu. Þar má t.d. nefna bræöurna
Skúla og Þórð Thoroddsen og
minna á að þrjú börn Skúla voru
kosin á þing. Hitt er sjaldgæft að
- segir
Halldór
Kristjáns-
son um
nýja
alþingis-
manna-
talið
þrir ættliðir hafi skipað þingbekki
og eru þess þó að minnsta kosti
tvö dæmi: Séra Halldór á Hofi
séra Lárus Halldórsson og Guð-
rún Lárusdóttir. Jón i Múla, Árni
Jónsson frá Múla og Jónas Árna-
son. En ef við tökum þjóðfundar-
menn meö, bætast i þennan hóp
Jens rektor Sigurðsson, Jón dóm-
stjóri Jensson og Bergur sýslu-
maður Jónsson, — og i öðru lagi
Eggert sýslumaður Briem,
Ölafur á Alfgeirsvöllum og séra
Þorsteinn Briem. En fjórir synir
Eggerts tóku sæti á Alþingi.
Það er einsdæmi að fjórir
bræður hafi hlotið þingsæti, en
þessir fjórir synir Eggerts Briem
sýslumanns og þjóðfundarmanns
eru: Eirikur prófessor, Gunn-
laugur verslunarstjóri, Ólafur á
Alfgeirsvöllum og Páll amt-
maður. Þar er komið að þeim
frændgarði sem einna mest hefur
látið til sin taka i þingsögunni, þvi
að auk þessara bræðra, — en þrir
þeirra eiga merka þingsögu — má
nefna Tryggva Gunnarsson,
systurson Eggerts föður þeirrayog
Hannes Hafstein systurson
Tryggva, og nú á siðustu áratug-
um Gunnar Thoroddsen en Egg-
ert sýslumaður er langafi hans. A
hinn bóginn var Skúli föðurbróðir
Gunnars allt að aldarfjórðungi
einn helsti þingskörungur okkar.
Alþingismannatal 1845— 1975