Tíminn - 01.10.1978, Side 20

20
Sunnudagur 1. október 1978
Blómgað beitilyng Reykjavlk (14. sept. 1978)
.Beitibuski
beitilyng, breiðan
þin hin roðafriða.
Heiðaljómi hnöttinn kring,
hunangsiind ogbúmannsþing.
Þér til dýrðar söng ég syng-
sauðahjarðir mó þinn prýða."
Siöari hluta sumars eru bleik-
rauðar beitilyngsbreiðurnar
forkunnar fagrar. Gottþótti það
til beitar haust, vetur og vor,
aðallega yngstu mjúku kvistirn-
ir. Talsvert hunang er i beiti-
lyngblómum og þykir þaö góð
býflugnajurt erlendis sem gefur
„lynghunang”. I hlýrri löndum
verðurþað 50-80 sm á hæö og oft
bara kaliaö lyng eða heiöalyng.
A gömlu jósku og noröurþýsku
heiðunum var beitilyng hagnýtt
bæði til beitar og fóöurs handa
geldneytum, hestum og sauðfé
— og rifið til eldiviöar þar sem
skóglaust var. Riddaraliðshest-
ar þóttu verða fjörugir af beiti-
lyngi. Talið er sérlega gott til
svefns að liggja i blómguðu
beitilyngi! Hægt er aö lita gult
úr lynginu. I þvi er mikil
sútunarsýra, einnig glykosidar.
Var seyði af yngstu greinaend-
um notað gegn gikt og til þvag-
örvunar. Oft verða lyng-
hri'slurnar 15-25 ára. Þær grá-
fölna stundum á vetrum,ef snjór
hlffir ekki. Raka hafvinda þolir
það vel. Stórir flákar á Jót-
landsheiöum voru áður alvaxnir
beitilyngi en siðar leystu akrar
og barrskógar það viðast hvar
af hólmi, en friöaðir blettir
standa eftir.
„Angar löngum út við sæ,in-
dælt fjörukál i sandi.” Já, hin
ljósbláu blóm þess ilma mikið.
Þessi snotra, blágræna, safa-
mikia jurtvexi fjörum, þar sem
þang rotnar og blandast sandi
og myndar lágar breiður.
Fjörukál varð fyrst blómjurta
til aö nema land i Surtsey.
Hefur borist þangað með sjó
enda þolir hið tviliðaöa aldin
þess vel sævolk. 1 þvi er loft svo
það flýtur prýöilega. Fyrrum
var saxað fjörukál gefiö hænsn-
um. Oft vex hin fagra blálilja
með þvi i fjörusandinum.
Fyrstu merki haustlita sjást
nú viku fyrir haustjafndægur.
T.d. er berjalyng og
gljámispilslauf farið að roöna.
En margar jurtir standa enn i
fullu blómi i göröunum. Hér gef-
ur að li'ta alblómgaða grein af
perlukvisti, öðru nafni
Margrétarkvisti (spiraca
margaritae). Hann er búinn að
standa rúman mánaðartima
hvitur af blómum i nokkrum
görðum, en algengur er hann
ekki ennþá. Virðist þó þrifast
vel á móti sól. Rauðleitum blæ
slær á blómiö er þau eldast.
Runninn er um lm á hæö eða
meir.
Margir kvistir (spiraeur) eru
fagrir blómrunnar og geta vel
þrifist á Islandi. Algengastur
mun hinn rauðblómgaði dögg-
lingskvistur og hinn lágvaxni
birkikvistur meö hvita blóm-
sveipa.
1 þáttunum hér á undan hafa
oft verið sýndar myndir af
þurrkuöum blómvöndum úr
blóma og
sveppa
villtum grastegundum og stör-
um Hér sjáið þiö mynd af silki
byggvendi utan úr garði. Silki-
bygg er grastegund sem ber
sérkennilega fagra gljáandi
puntskúfa, sem langar týtur
standa út úr. Silkigljáinn og
angarnir gefa þessari jurt alveg
sérstakan blæ.sem margir eru
hrifnir af. brifst hér vel i stein-
hæð — og er lengi i blómi. Ef
puntskúfurinn er tekinn til
þurrkunar, þarf að gera þaö
fremur snemma áöur en það
veröur fræþroskað og fer aö
losna i sér. Neðst t.h. á mynd-
Ediksjurt
Ingólfur Daviösson:
gróður og garðar
//
W Silkibygg o.fl.
Fjörukál úr örfirisey (14. sept. 1978)
inni sjást nokkrir toppsprotar af
malurtartegund (estragon
artemisia dracunculus) sem er
fjölær hávaxin grájeit krydd-
jurt.Notuö erlendis i salat,kjöt-
rétti og til framleiðslu ediks.
Þetta er jurt af körfublómaætt
en körfurnar eru litilfjörlegar.
Ræktuð vegna hins sérstæða
gráa litar i blómagörðum.
Hefur hér orðið 1 -1 1/2 m áhæð
og verður mikil um sig
nokkurra ára gömul. Nokkrar
skyldar „malurtir” geta þrifist
hér á landi flestar gráleitar og
með kryddilm. Kunnust hér
mun vera ambrajurt (artemisia
abrotanum) með fingerðfjaður-
skipt dökkgræn blöð- Malurt
var stundum látin út i öl og
gefur beiskt bragð sbr. orötak-
ið: „Að láta malurt i bikarinn”,
þ.e. valda óþægindum. En
malurt i garði er góð til-
breyting.
Ýmsir hafa spurt. hvar
fræðslu sé að fá um matsveppi
hér á landi og hvernig megi
þekkja þá. Skal bent á ritgerð
með myndum i Garðyrkjuritinu
1969. Höfundur Helgi Hall-
grimsson. Forsjálir menn geta
og pantað til næsta árs bókina
„Dlustreret Svampeflora” eftir
Morten Lange eða nýútkomið
kver hjá Gads forlagi: „Gode
spisesvampe” eftir Morten og
Bodil Lange. Sá höfundur hefur
rannsakað sveppi nokkuð hér á
landi og bæði á Lapplandi og
Grænlandi.
Þegar sveppum er safnað til
matar er stafurinn tekinn upp
með. Varastskal að skadda eða
skerða sveppinn. Siðan . skal
hreinsa mold af þeim áður en
þeir eru látnir i körfu eða plast-
poka. Ungir sveppir eru jafnan
bestir til matar. Gamlir sveppir
linast oft og verða óhollari með
aldrinum. Best er að eta
sveppina nýja. Þeir þola illa
geymslu.haldast varla meira en
sólarhring — og það á svölum
stað. Lengur þó i kæli. Svepp a-
réttir geymast einnig illa og
geta jafnvel orðiðeitraöir. Hægt
er aö þurrka eða salta sveppi til
geymslu. Remma og jafnvel
óholl efni fara úr þeim út i
pækilinn.
Niðursoðnir ætisveppir fást I
búðum. Súpuduft fæst og úr
kóngasvepp (Steinsvamp Stein-
pilz, Boletus edulis). Kónga-
sveppur er stórvaxinn og-
ágætur'til matar. Hefur fundist
hér i birkiskógum, einkum
norðanlands. Hatturinn brún-
leitur meö gulgrænt pipulag
neöan á. Furusveppur eða
smjörsveppur finnst eingöngu
þar sem fura er gróðursett en
þar er oft allmikið af honum.
Hattur hans súkkulaðibrúnn oft
slimugur. Gult pipulag neðan á.
Góður matsveppur. Þetta voru
nokkur dæmi. En etið ekki
óþekktan svepp.
(Tryggvi tók myndirnar)