Fréttablaðið - 10.09.2006, Blaðsíða 10

10 10. september 2006 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR:
Arndís Þorgeirsdóttir, Sigríður Björg Tómasdóttir og Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Björgvin Guðmundsson
Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á
suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Ég verð að játa að mér finnst sjaldan gaman á ráðstefnum.
Alltof oft skal einhver leiðindap-
úki halda of langa eða of leiðin-
lega ræðu og verst er þegar það
tvennt tvinnast saman í langdreg-
in leiðindi. Maður óskar sjálfum
sér út í hafsauga þegar verst
lætur. En inn á milli koma
ráðstefnur sem skipta verulega
miklu máli og það sem meira er,
þær eru skemmtilegar. Ég var á
einni slíkri á föstudaginn var.
Ráðstefnan fjallaði um skýrslu
OECD um háskólastigið hér á
Íslandi. Þetta er fyrsta skýrsla
sinnar tegundar um háskólana
okkar og þótt hún sé ekki einhver
endanlegur stóridómur, þá er hún
mjög mikilvægt innlegg í
umræðuna um háskólana og
háskólastigið almennt.
Hátt í 20 þúsund í háskólanámi
Greinilegt er að við höfum náð
miklum árangri á undanförnum
árum á háskólastiginu. Einn
mælikvarði er til dæmis sá að nú
stunda um sextán þúsund manns
nám við íslenska háskóla og það
er meira en tvöföldun á örfáum
árum. Til viðbótar þessum fjölda
eru á þriðja þúsund Íslendingar
við nám í erlendum háskólum,
flestir með tryggða framfærslu
af LÍN. Við vorum áður sú
Norðurlandaþjóð sem menntaði
hlutfallslega fæsta á háskólastigi,
nú erum við ásamt Finnum á
toppnum. Það gefur auga leið
hversu mikill styrkur það verður
fyrir okkur í framtíðinni að svo
stór hluti þjóðarinnar hljóti
menntun og þjálfun á hæsta stigi.
Sjálfstæði háskólanna
Það kemur fram hjá OECD að
staða mála er nokkuð góð hjá
okkur. En þótt margt hafi tekist
vel þá er ýmislegt sem við þurfum
að athuga. Þeir benda meðal
annars á að hætta geti verið á því
að í fámennu landi leiði mikið
sjálfstæði háskóla og samkeppni á
milli þeirra til þess að skamm-
tímasjónarmið ráði meiru um för
en heppilegt er. Þetta er athugun-
arefni því að á undanförnum árum
hefur verið mikið lagt upp úr því
að háskólarnir hafi fullt stjálf-
stæði til að þróa námsframboð sitt
og ákveði sjálfir hvaða áherslur
þeir vilji hafa í sínu starfi.
Árangurinn hefur verið góður,
námsframboðið hefur aukist og
fleiri og fleiri finna nú nám við
hæfi á háskólastiginu. En
athugasemd OECD er athyglis-
verð og nauðsynlegt að íhuga vel
hvernig við getum varðveitt
drifkraftinn sem felst í sjálfstæð-
inu og samkeppninni og um leið
gætt þess að háskólastarfið haldi
áfram að þjóna samfélaginu þegar
til langs tíma er litið. Og ekki má
gleyma því að sjálfstæði háskóla
er frumforsenda þess að þeir fái
staðið undir nafni.
Gæði háskólanna
Annað sem er nauðsynlegt að
athuga er hvernig við mælum
gæði háskólanna. Það er bent á að
það skorti slíkar mælingar hér hjá
okkur. Lögin um háskóla sem voru
samþykkt nú í sumar taka
reyndar vel á því vandamáli.
OECD sá sérstaka ástæðu í
nýlegri skýrslu um íslenska
hagkerfið til að hvetja stjórnvöld
til að hrinda þegar í stað þeim
umbótum sem felast í nýju
lögunum. Að mínu mati þarf að
gæta að því að þegar gæðamati er
komið á getur orðið tilhneiging í
þá átt að miða allt skólastarfið við
að fullnægja þeim kröfum sem
þar eru settar fram. Gæðamatið
getur farið að ráða um of starfinu
í háskólunum og þróuninni innan
þeirra – háskólafólk er fljótt að
læra og það kann að taka próf. Þar
með er komin á miðstýring sem
við viljum forðast. Það er því
mikilvægt að gæðamatið sé
þannig úr garði gert að það sé
nægjanlega sveigjanlegt til þess
að hinir ólíku háskólar fái þrifist.
Gæðastaðlar eru mikilvægir og í
raun algerlega nauðsynlegir, en
ég er þeirrar skoðunar að besti
mælikvarðinn á gæði háskólanna
sé að lokum markaðurinn.
Atvinnulífið og hið opinbera mun
gera greinarmun á þeim skólum
sem útskrifa góða nemendur og
hinum sem útskrifa lakari.
Áframhaldandi vöxtur?
Til þess að háskólarnir geti haldið
áfram að eflast á næstu árum þá
munu þeir þurfa meira fjármagn.
Ríkisháskólarnir eru nú í vanda
því þeir geta ekki innheimt
skólagjöld og standa því óneitan-
lega verr að vígi en sjálfstætt
reknu skólarnir. Á móti kemur
reyndar að Háskóli Íslands fær til
dæmis mjög stóran hlut af því
rannsóknafé sem er í boði fyrir
háskólana. OECD bendir á að ef
hægist um í hagkerfinu megi gera
ráð fyrir því að framlög ríkisins
til háskólanna hætti að vaxa jafn
hratt og verið hefur undanfarin
ár. Þessi athugasemd OECD ýtir
undir að við ræðum af yfirvegun
og án upphrópana þá spurningu
hvort heimila eigi ríkisháskólun-
um að taka upp skólagjöld.
ILLUGI GUNNARSSON
Í DAG |Háskólar og fjármagn
Styrkir til
krabbameinsrannsókna o.fl .
Sjóður Kristínar Björnsdóttur auglýsir styrki til að
rannsaka krabbamein í börnum og unglingum og til
aðhlynningar krabbameinssjúkum börnum.
Minningarsjóður Ingibjargar Guðjónsdóttur Johnsen
auglýsir styrki til rannsókna á krabbameini og til tækjakaupa.
Umsóknareyðublöð er hægt að nálgast á heimasíðu
Krabbameinsfélagsins, www.krabb.is. Frestur til að skila
umsóknum er til 10. október 2006 á skrifstofu
Krabbameinsfélagsins, Skógarhlíð 8, 125 Reykjavík.
Tilgreina skal í hvorn sjóðinn er sótt.
Háskólarnir metnir af OECD
UMRÆÐA
Davíð Sigurþórsson skrifar um
þróunarhagfræði.
Grein Birgis Tjörva Péturssonar um þróunar-hagfræði, sem birtist í Fréttablaðinu í gær, er
svo mikil einföldun á sannleikanum að það jaðrar
við að um tóman þvætting sé að ræða. Þær ályktan-
ir sem dregnar eru standast alla vega ekki nokkra
skoðun. Það þarf þó ekkert að koma á óvart þar sem
forsendur þær sem liggja þeim til grundvallar eru
kolrangar. Þar er einfaldlega um ómeðvitaða (skul-
um við vona) sögufölsun að ræða, hvort sem litið er
til sögu þróunarlandanna eða Vesturlanda, sem
reyndar tengjast – eins og hvert mannsbarn ætti að
vita – órjúfanlegum og blóðugum böndum nýlendu-
stefnunnar og síð-nýlendustefnunnar.
Reyndar er það nú frekar reglan en undantekn-
ingin að stuðst sé við afbakaða heimsmynd og að
sögulegar staðreyndir séu slitnar úr samhengi
þegar um dogmatískar kenningar er að ræða; frjáls-
hyggju, kommúnisma, eða hvað annað.
Það að ætla að draga einhvern lærdóm af efna-
hagsþróun 20. aldarinnar án þess að taka með í reikn-
inginn hvernig grunnurinn var lagður að velgengni
Evrópu annars vegar, og að eyðileggingu margra
þróunarlandanna hins vegar, nær náttúrulega ekki
nokkurri átt, hvorki fræðilega né siðferðislega.
Það að halda að það, hvernig t.d. Evrópuþjóðun-
um tókst að þróa og efla efnahag sinn, gefi ein-
hverja hugmynd um hvaða aðferðir séu líklegar til
árangurs í þróunarlöndunum, sem búa við allt aðrar
forsendur (t.d. hnattvæðingu) en Evrópuþjóðirnar
gerðu fyrir innleiðslu „frjáls“ markaðsbúskapar, er
kenning sem hefur verið afsönnuð trekk í trekk síð-
astliðna tvo til þrjá áratugina. Nú er svo komið að
það er að mestu er hætt að styðjast við hana innan
þróunarfræðanna og snúast margar þróunar-
strategíur um það nú hvernig takast má að bæta
skaðann sem aðgerðir í anda frjálshyggju hafa vald-
ið. Það eru einfaldlega ekki til nein dæmi þess að
hún eigi við rök að styðjast, heldur þvert á móti
fjöldi dæma sem sýna hið gagnstæða.
Reyndar erum við Birgir Tjörvi sammála um að
sú myndbirting síð-nýlendustefnunnar, sem sjá má
í starfsháttum Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
(WTO) og þeirra ríkja sem þar fara de facto með
völd – s.s. niðurgreiðsla og verndartollar EFTA og
NAFTA á landbúnaðarvörur – sé óverjandi.
Ef það er eitthvað sem heldur aftur af hagþróun
í þróunarlöndunum þá er það hvernig við förum
með þau í krafti alþjóðlegra viðskiptasamþykkta.
Það er líka deginum ljósara að efnahagsleg aðstoð
gagnast ekki nálægt því eins vel og hún gæti gert –
og ætti að gera – á meðan við höldum áfram að
skattpína þróunarlöndin í gegnum WTO.
Höfundur er MA í siðfræði hnattvæðingar og
meistaranemi í þróunarfræðum
Þróunarfræði og frjálshyggja
Forgangsröðun?
Söfnun Rauða krossins, Göngum til
góðs, fór fram í gær við góðar und-
irtektir landsmanna. Gengið var hús
úr húsi um allt land og fjárframlögum
safnað, en þeir sem höfðu ekki fé á
reiðum höndum gátu hringt í söfnun-
arnúmer og látið draga tólf hundruð
krónur af símreikningi sínum. Þegar
hringt er í númerið tilkynnir kvenrödd
hringjandanum að þjónustugjald
Símans sé 79 krónur, eða um
sex prósent af fjárhæðinni sem
gefin er. Athygli vekur að Sím-
inn hafi séð ástæðu til að
fella niður þjónustugjald hjá
þeim sem kjósa Magna í
sjónvarpsþættinum Rock
Star Supernova, en ekki
hjá þeim sem styrkja börn
í Afríku.
Fastir liðir eins og venjulega
Í hádegisfréttum NFS í gær var viðtal við
Hugo Þórisson barnasálfræðing. Þar
sagði hann meðal annars að ofbeld-
isfullir tölvuleikir og sjónvarpsefni
hefðu áhrif á þau ungmenni sem séu
veik fyrir og geti orðið til þess að þau
missi tökin á raunveruleikanum. Tilefni
viðtalsins var líkamsárás sextán ára
drengs sem stakk mann í bakið af
því hann langaði til að drepa hann.
Eitthvað virðist tengingin þó slöpp
því ekkert hefur komið fram sem
tengir þetta einstaka mál við
tölvuleiki eða sjónvarp. Það
virðist ekki skipta miklu
máli fyrir þá fjölmiðla sem
eru snöggir að hlaupa til
og kenna tölvuleikjum
og sjónvarpi um ofbeldi
þegar hentar.
Ég á þetta ekki
Í Fréttablaðinu í gær er frétt um rann-
sókn lögreglu á tilraunum til korta-
sjálfsalasvindls á bensínstöðvum. Þar
kemur fram að njósnabúnaður hafi
fundist á kortasjálfsala bensínstöðvar á
höfuðborgarsvæðinu og að fyrr á árinu
hafi lögreglan austur á fjörðum gert
fjögur svipuð tæki upptæk. Seinasta
setning fréttarinnar hljómar svo: „Að
sögn Óskars Bjartmarz yfirlögreglu-
þjóns vildi maðurinn sem tækin
fundust hjá ekki gangast við að
eiga þau, þannig að það mál
gekk ekki lengra.“ Ætli það sé
nóg að kannast ekki við neitt
þegar lögreglan á Austfjörðum
bankar upp á? Þetta hljómar í
það minnsta eins og kurteis-
legasta lögreglurannsókn sem
gerð hefur verið.
Á
aðalfundi Læknafélags Íslands í upphafi þessa mán-
aðar var samþykkt athyglisverð ályktun. Samkvæmt
henni telja læknar mikilvægt að taka upp umræðu
um dreifstýringu heilbrigðiskerfisins, heilsugæsl-
unnar og sjúkrahúsa. Vilja þeir auka samkeppni
og einkarekstur heilbrigðisstofnana, á þeim sviðum þar sem
sjúklingar njóta sjúkratrygginga.
Þrátt fyrir að einstakir stjórnmálamenn hafi ljáð máls á
aukinni samkeppni og einkarekstri í heilbrigðiskerfinu hefur
þessi umræða ekki farið hátt hér á landi. Tal um einkarekstur
sjúkrastofnana hefur jafnvel verið talið af hinu illa. Samt eru
dæmi um að hann hafi gefist vel, til dæmis við uppbyggingu
hjúkrunarheimila fyrir aldraða.
Sífellt hærra hlutfall ríkisútgjalda fer í heilbrigðismál og
á því eru nokkrar skýringar. Lyf hækka í verði, þjóðin eldist
og þjónustan er dýrari svo dæmi séu tekin. Samkvæmt fjár-
lagafrumvarpi fyrir árið 2006 fara rúm fjörutíu prósent allra
útgjalda ríkisins til heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyt-
isins, eða tæpir 126 milljarðar króna. Í fjárlagafrumvarpinu
fyrir árið 2001 voru sömu útgjöld tæpir 79 milljarðar króna.
Vissulega ríkir ákveðin sátt á Íslandi um rekstur heilbrigð-
iskerfisins í núverandi mynd. Það er hins vegar ábyrgðarhluti,
sem hvílir meðal annars á herðum stjórnmálamanna, fagfólks
innan heilbrigðiskerfisins og skattgreiðenda, að skoða allar
mögulegar leiðir til þess að gera kerfið skilvirkara með hags-
muni sjúklinga og starfsfólks að leiðarljósi.
Með því að opna fyrir þessa umræðu nú axla læknar þessa
ábyrgð. Eigi að nást sátt um breytt rekstrarform heilbrigðis-
stofnana er mikilvægt að fagfólk sé í broddi fylkingar í þeirri
vinnu. Þannig hefur tekist að nýta kosti einkaframtaksins í
menntakerfinu með frábærum árangri. Innan landbúnaðarkerf-
isins hefur ekki tekist að gera veigamiklar breytingar, meðal
annars vegna andstöðu bænda. Það sýnir hversu áríðandi er, að
þeir sem starfa nú undir ægivaldi ríkisins, sýni frumkvæði og
komi að allri stefnumótunarvinnu.
„Læknar þurfa því nú þegar að hefjast handa um undirbúning
sjúkrahúsreksturs á eigin vegum eða í samvinnu við einhverja
fjárfesta. Eins og sakir standa væri nærtækt að fá byggingu
Borgarspítalans í Fossvogi og stofna þar sjálfstæðan spítala
og semja við Tryggingastofnun um að hún kaupi þjónustu af
honum. Með þessu móti mundi skapast fagleg samkeppni og
þjónustan við sjúklinga batna,“ segir í greinargerð með álykt-
un aðalfundar Læknafélags Íslands.
Það er engin ástæða til að standa í vegi fyrir því að kost-
ir einkaframtaksins séu einnig nýttir við rekstur heilbrigðis-
stofnana. Það er í þágu allra.
Heilbrigðiskerfið á Íslandi þarf að vera í
sífelldri endurskoðun:
Frumkvæði
lækna mikilvægt
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON SKRIFAR