Fréttablaðið - 10.09.2006, Blaðsíða 16

Fréttablaðið - 10.09.2006, Blaðsíða 16
 10. september 2006 SUNNUDAGUR16 „Við ætlum að mæla svefn og vöku hjá nýfæddum börnum og von- umst til að geta svarað ýmsum spurningum tengdum svefni. Við vonumst til dæmis eftir að geta spáð fyrir um hreyfiþroska. Þá skoðum við hvort ákveðnar teg- undir af hreyfingum fari saman við mælingar í heilalínuriti. Þetta mynstur spáir svo fyrir um hreyfi- þroska hjá dýrum,“ segir Karl Ægir Karlsson, lektor við Háskól- ann í Reykjavík, sem vinnur nú að því að setja á fót rannsóknarað- stöðu fyrir svefnrannsóknir hér á landi. Karl Ægir vonast til að geta heimfært rannsóknirnar sínar á börn. „Ef sama mynstur verður hjá börnum getum við kannski spáð fyrir um hvort þau séu á réttri þroskabraut. Þá getum við kannski séð hvort tveggja mánaða barn eigi eftir að byrja að ganga fyrr eða seinna en meðaltal barna á þessum aldri gerir.“ Gefi vísbendingar um heilbrigði Karl Ægir stefnir einnig að því að þróa nýjar tölfræðilegar aðferðir við að greina svefn sem eru miklu einfaldari en þær sem notaðar eru í dag. Safnað verður upplýsingum af svefni þjóðarinnar frá vöggu til grafa og búinn til gagnabanki þar sem má átta sig betur á svefnvenj- um og hversu lengi svefn varir – normalgildi svefns. „Ég ímynda mér að það sé hægt að búa til einfalda svefnmælingu sem getur gefið vísbendingar um heilbrigði og jafnvel framtíðar- heilbrigði fólks. Það eru allar líkur á því að þessi normalgildi gefi vís- bendingu um að heilbrigðir ein- staklingar falli í ákveðinn farveg. Þeir sem eiga við sjúkdóm að stríða falla frá þessum gildum, það höfum við séð hjá dýrunum.“ Karl Ægir telur að einstakling- ur með kæfisvefn eða lungnasjúk- dóm myndi til dæmis aldrei sleppa í gegnum skimunarpróf af þessu tagi án þess að mælingin sýndi eitthvað óvenjulegt. Skaðlegt að sofa ekki „Það er ekki augljóst hvað gerist ef maður sefur ekki. Allir vísinda- menn eru sammála um að það er skaðlegt að sofa ekki og að menn geti ekki virkað eðlilega án þess að sofa. Það er hins vegar ekki vitað af hverju fólk gerir það ekki,“ segir Karl Ægir. Ungviðið sefur langmest og mun meira en þeir fullorðnu. Nýfætt mannsbarn sefur sextán til átján tíma á sólarhring meðan full- orðnir sofa átta tíma. Draumsvefn er helmingur af svefni nýbura en bara tuttugu prósent af svefni full- orðinna. „Sumir telja að skýringanna á því af hverju við sofum sé að finna í bernsku. Sumir halda jafnvel að svefninn sé arfleifð frá bernsk- unni og hafi ekkert með fullorð- insárin að gera,“ segir Karl Ægir. Hann nefnir til sögunnar rann- sóknir þar sem fylgst hefur verið með því sem gerist þegar svefni er sleppt alfarið og áhrifum þess. Áhugi á svefni Karl Ægir fékk áhuga á svefn- rannsóknum þegar hann var að vinna að lokaverkefni sínu í sál- fræði við Háskóla Íslands og vant- aði tæki til að taka upp mælingar á mannslíkamanum. Búnaður háskólans var úreltur og ónothæf- ur svo að hann fékk lánað tæki hjá svefnrannsóknafyrirtækinu Flögu. „Eftir að ég útskrifaðist auglýsti Landspítalinn eftir tækni- manni. Ég vissi ekkert um svefn en kunni á tækið og fór því að vinna hjá Þórarni Gíslasyni yfir- lækni. Það var mikil gæfa því ég fékk mikinn áhuga á svefni og langaði til að skilja hann betur,“ segir Karl Ægir. Eftir vinnuna á Landspítalan- um fór Karl Ægir í framhaldsnám til Iowa í Bandaríkjunum og tók þátt í rannsóknum á þroska svefns, sérstaklega hjá nýburum. „Svefn- mynstrið er allt öðruvísi við fæð- ingu hjá nýfæddum en fullorðn- um. Við skoðuðum hvaða taugaboðefni þarf til að framkalla svefn í nýburum og hvernig það þarf að breytast til að geta fram- kallað svefn hjá fullorðnum,“ segir Karl Ægir. Svefn breytist við þroska Í Iowa rannsakaði Karl svefn í rottum, fyrst með því að skoða atferli og síðan með því að þróa aðferðir þar sem hægt var að skoða svefninn með vöðvarafriti. Út frá því var hægt að skoða virkn- ina í heilanum og sjá hvernig svefnstigið breyttist og hvernig svefn breyttist við þroska. Karl flutti síðan til Los Angeles og skipti um gír. Hann fór að rann- saka fullorðið fólk og skoða nýupp- götvaðar frumur í heilanum og hvernig þær virka. Þegar spendýr skortir þessar frumur fá þau dróm- asýki. Karl og samstarfsmenn hans fengu leyfi hjá flogaveikisjúkling- um, sem voru að fara í skurðað- gerð til að láta fjarlægja hluta heil- ans, til að bæta við fleiri tækjum inn í heilann þannig að hægt var að safna vökva úr heilanum á mínútu fresti, mæla magn peptíðs (peptíð eru keðjur amínósýra og öll prótein eru gerð úr einu eða fleiri peptíð- um) og sjá hvort það breyttist eftir því sem sjúklingurinn var að gera hverju sinni. Niðurstaðan sýndi að peptíðið jókst hratt við jákvæð tilfinninga- viðbrögð. „Mér finnst það geysi- lega óþægilegt vegna þess að ég tók mína BA-gráðu í sálfræði og þessi hugtök eru götótt heimspeki- lega.“ Rannsóknarsetur í heilbrigðisverk- fræði Karl Ægir vinnur nú að því að byggja upp rannsóknarstöðu innan Háskólans í Reykjavík, þar sem hann kennir hluta af námskeiði í lífeðlisfræði. „Við erum að ná okkur bæði í þekkingu og sam- bönd. Við stefnum að því að opna rannsóknasetur í heilbrigðisverk- fræði. Markmið mitt til lengri tíma er að reka rannsóknastofu með svipuðu sniði og ég vandist í Bandaríkjunum.“ SVEFN „Svefnmynstrið er allt öðruvísi hjá nýfæddum en fullorðnum,“ segir Karl Ægir Karlsson, lektor við Háskólann í Reykjavík. Vakir yfir svefnvenjum „Sumir telja að skýringarnar á því af hverju við sofum sé að finna í bernsku,“ segir Karl Ægir Karlsson. Karl Ægir, sem er lektor við Háskólann í Reykjavík, vinnur að stofnun svefnrannsóknaseturs á Íslandi. Með rannsóknum sínum vonast hann til að geta sagt fyrir um hreyfiþroska barna og jafnvel framtíðarheilbrigði fólks. Guðrún Helga Sigurðardóttir ræddi við Karl Ægi um svefn- venjur en mannskepnan eyðir um þriðjungi ævinnar í svefn. SPÁÐ FYRIR UM HREYFIÞROSKA Í framtíðinni verður vonandi hægt að spá fyrir um hreyfiþroska hjá dýrum og jafnvel börnum líka, að mati Karls Ægis Karlssonar, lektors við Háskólann í Reykjavík. „Við getum kannski spáð fyrir um hvort börn séu á réttri þroska- braut,“ segir hann.  Nýfætt barn sefur átján klukkutíma á sólarhring, þar af helming í draumsvefni. Fullorðnir sofa átta tíma, þar af um tuttugu prósent í draumsvefni. Ekki er ljóst hvaða markmiðum mannskepnan nær með svefninum.  Alltaf er grunn vöðvaspenna i líkamanum, jafnvel í slökun. Í svefni minnkar spennan og í draumsvefni hverfur hún algjörlega. Á sama tíma hreyfast augun og snöggir, ósjálfráðir, handahófskenndir kippir koma í einstaka vöðva. Kippina er auðveldast sjá í andliti og fingrum hjá nýburum. Í draumsvefni liggur nýburinn grafkyrr og hendin dettur slöpp niður aftur ef henni er lyft og sleppt. Augun hreyfast oft og snögga litla kippi má sjá í andliti og fingrum.  Hægt er að nota kippina eins og merki um að það sé verið að þroska líkamann. Hjá nýbura eru margir taugaþræðir ótengd- ir. Hægt er að líkja taugaþráðunum við víra. Ef kippt er í einn vírinn hreyfist sá limur sem hann liggur í. Þannig finnur líkami nýburans út hvert taugaþræðirnir liggja. Draumsvefninn hjálpar líkamanum við að læra hratt á sjálfan sig.  Gamlar kenningar, til dæmis frá Freud, segja að í svefninum sé unnið á sálarmein- um sem mennirnir hafa safnað að sér yfir daginn.  Nýjar kenningar segja að maðurinn upp- lifi atburði og safni minningum yfir dag- inn. Þeir atburðir sem hafa tíðasta gildið yfir daginn eru festir tryggilega í minnið í svefni. Nokkrar rannsóknir styðja þessa hug- mynd en gallinn er sá að draumsvefninn er langmestur hjá ungviðinu og langmestur hjá nýfæddum tilraunadýrum. „Það er erfitt að ímynda sér hvað þau þurfa að læra á þessum stutta tíma sem þau eru vakandi en þarna þarf væntanlega að hugsa um nám í víðum skilningi,“ segir Karl Ægir Karlsson.  Hægbylgjusvefn er orkusnauður. Yfir daginn verða til skaðleg niðurbrotsefni í heilanum, sem eru hluti af eðlilegum efna- skiptum. Líkaminn hefur ýmis ráð til að losa sig við þau en það gengur langhraðast ef þeim er ekki safnað upp. Með því að fara í orkusnautt ástand í svefni gefst heilanum tækifæri til að hreinsa til. Karl Ægir segir að eðlisfræðilega sé þetta þægileg skýring en ekki gallalaus. Flestir eru sammála um að líklegast sé að svefninn sé einhvers konar ástand sem sé svo margslungið og margbreytilegt að það sé enginn einn tilgangur. Svefninn geti gefið líkamanum tækifæri til að hreinsa upp eftir efnaskipti dagsins. Hann geti líka hjálpað til við hreyfiþroska og stuðlað að bættri minnisgetu. En það geti líka verið að upphaflegur tilgangur svefns hafi verið ein- hver allt annar. Enginn viti hvernig svefninn hafi byrjað þróunarfræðilega séð.  Komið er fram lyf sem frestar svefnþörf fólks þannig að fólkið verður ekki í neinni svefnskuld á eftir. Ekki er um örvandi lyf að ræða. Lyfið fannst fyrir tilviljun. Ekki er fullrannsakað hvernig það virkar eða hvaða áhrif það hefur á menn. Ekki er þó víst að það hafi neinar alvarlegar aukaverkanir.  Til eru dýr sem sofa lítið sem ekkert og er verið að rannsaka þau til að skilja hvernig þeim tekst að sleppa svefni. Þannig er til dæmis búið að rækta upp stofn af flugum sem sofa lítið. Þessar flugur lifa jafn lengi og aðrar flugur í vökustundum talið. Svip- að gildir um mýs sem hafa fengið lyf til að koma í veg fyrir svefn. Þær lifa jafn lengi og hinar talið í vökustundum.  Hvalir sofa með öðru heilahvelinu í einu og geta alltaf sýnt viðbrögð við áreiti. Selir sofa eins og hvalir í sjó en á landi sofa sumir selir eins og spendýr.  Í framtíðinni má búast við að lyf komi fram sem geri fólk kleift að sleppa alveg svefni.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.