Fréttablaðið - 03.02.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Þegar ég var í Sjálfstæðis-flokknum fyrr á árum var
hverjum manni ljóst að flokkurinn
hafði breiðan faðm. Allt frá
öfgafullum frjálshyggjupostulum
til jarðbundinna jafnaðarmanna.
Stórkapítalistar og eignamenn
rugluðu saman reytum með
launafólki og nytsömum sakleys-
ingjum. Sumt af þessu fólki hafði
jafnvel enga pólitíska skoðun aðra
en þá að vera í flokknum. Þetta
var líkast því að koma á trúarsam-
komu þar sem fólk safnast saman
sitt úr hverri áttinni án þess að
þekkjast að öðru leyti. Þeir höfðu
sem sagt vit á því að standa saman
í flokknum um völd og áhrif.
Þannig hafa þeir haldið völdunum
og áhrifunum. Ólíkir eins og þeir
voru og eru.
Andspænis slóst svo hin
pólitíkin, innbyrðis, í keimlíkum
litlum flokkum og var þeim verst
sem hún unni mest.
Svo var það sem frjálshyggju-
æðið greip um sig í Sjálfstæðis-
flokknum, stóriðjudraumar,
græðgi og sérgæska var yfir-
þyrmandi leiðarljós á bænum
þeim. Auðlindin í sjónum var
afhent ókeypis til velunnara og
vildarmanna, almannaeignir
seldar á gjafaprísum og hlaðið
undir misskiptingu og ójöfnuð. Þá
þótti mörgum nóg um og hættu að
mæta á trúarsamkomurnar.
Á sama tíma gerðust þau undur
og stórmerki að félagshyggju-
flokkarnir gengu í eina sæng undir
merkjum jafnaðarstefnunnar.
Regnhlífarsamtök frjálslynds og
hófsams félagshyggjufólks voru í
burðarliðnum og von kviknaði um
nýjar áherslur og jafnvel straum-
hvörf í íslenskum stjórnmálum. Ég
var einn af mörgum sem gekk til
liðs við þessa fylkingu í þeirri von
að manneskjuleg lífsgildi fengju
brautargengi. Þetta var ekki
spurning um vinstri eða hægri
heldur um mannréttindi og jöfnuð.
Enda fór þetta vel af stað. Í síðustu
kosningum hrapaði Sjálfstæðis-
flokkurinn niður í sögulegt
lágmark og hékk aðeins á völdun-
um í skjóli lítils Framsóknar-
flokks. Og nú þegar kosningaár
var aftur að ganga í garð, var tæki-
færi til að láta kné fylgja kviði.
En það blæs ekki byrlega. Enn
og aftur, rétt eins og í gamla daga,
ætlar andstæðingum Sjálfstæðis-
flokksins að takast að klúðra sinni
eigin stöðu. Allt það góða fólk sem
vill styrkja velferðarkerfið, auka
félagslegt réttlæti, draga úr
stóriðjuframkvæmdum og
náttúruspjöllum, koma til móts við
aldraða og öryrkja, allt fólkið sem
er andvígt frjálshyggjuæðinu og
lögmáli frumskógarins, sýnist
ætla að ganga til kosninga í krafti
sundurlyndisfjandans. Hver upp á
eigin spýtur, hver í sínum litla
sjálfumglaða heimi, nákvæmlega
eins og Sjálfstæðisflokkurinn
hefði hannað þessa kosningabar-
áttu fyrir sjálfan sig. Og að
loknum kosningum getur hann
valið sér undirgefinn meðreiðar-
svein, eins og gerðist í kosningun-
um í Reykavík í vor.
Skoðum stöðuna. Til að ná
vopnum sínum gagnvart ríkis-
stjórninni eru ráðagerðir uppi
meðal öryrkja að bjóða fram sér.
Manni skilst að tvö framboð séu í
undirbúningi í nafni aldraðra.
Framtíðarlandið íhugar að bjóða
fram sér. Frjálslyndir tvístrast
hugsanlega í tvö framboð. Allt er
þetta fólk óánægt og gagnrýnið á
ráðslag stjórnvalda (les. Sjálf-
stæðisflokksins), á sínum málum,
en veður síðan áfram í þeirri
skammsýni að stofna til fleiri
framboða, sem allt mun verða
vatn á myllu Sjálfstæðisflokksins.
Eða hvaðan munu þau atkvæði
koma, sem þessi sérframboð
sækjast eftir nema frá þeim sem
eru andvígir núverandi ríkis-
stjórn?
Jafnvel Jón Baldvin, maðurinn
sem hefur það fyrir hugsjón að
búa til sterkan jafnaðarmanna-
flokk, reifar þá hugmynd frammi
fyrir alþjóð að til greina komi að
efna til sérframboðs!
Manni fallast hendur. Hvenær
ætla frjálslyndir jafnaðarmenn
þessa lands að átta sig á því að þeir
eru að grafa sína eigin gröf með
þessum smáflokkasérframboðum?
Sjálfstæðisflokkurinn fitnar á
fjósbitanum í hvert skipti sem nýtt
framboð stingur upp kollinum. Það
verður engin breyting í íslenskum
stjórnmálum, ekki um einn
þumlung, meðan jafnaðar- og
félagshyggjumenn allra flokka
berast á banaspjótum hver gegn
öðrum. Þetta er óskastaða fyrir
íhaldið. Þá getur það deilt og
drottnað, þá eiga stjórnarandstæð-
ingar, umhverfissinnar, aldraðir,
öryrkjar og allir þeir sem vilja
núverandi valdhafa út úr stjórnar-
ráðinu, síþverrandi möguleika á að
koma málum sínum í höfn. Þeir
mála sig út í horn.
Maður skyldi halda að þetta
annars góða fólk sé haldið
sjálfseyðingarhvöt. Hafi skipað
sér í raðir sjálfsmorðssveita
íslenskra stjórnmála. Þetta væri
svo sem allt í lagi ef hér væri
ekkert annað undir en kapphlaup
um að gerast hækja stærsta
andstæðingsins. En ég hélt að
stjórnmál gengju út á það að láta
sameiginlegan málstað ráða för.
Og sá málstaður hefur meirihluta
þjóðarinnar á bak við sig ef honum
auðnaðist að standa saman í einu
liði, einni órjúfandi fylkingu.
Hversu oft þurfa menn að tapa
í kosningum til að átta sig á
þessum veruleika?
Sjálfseyðingarhvötin
Nokkrir kennarar við Háskólann í Reykjavík gagnrýndu í Fréttablaðinu
31. jan. nýjan samning Háskóla Íslands og
menntamálaráðuneytisins um kennslu og
rannsóknir. Þeir segja að samkvæmt
honum muni HÍ fá 3 milljarða á ári í við-
bótarframlag til rannsókna. Einnig láta
þeir að því liggja að þessu fé verði dreift
gagnrýnislaust innan HÍ og að samningur-
inn gangi þvert á stefnu Vísinda- og tækni-
ráðs. Hér gætir nokkurs misskilnings. Í ályktun
Vísinda- og tækniráðs frá des. 2005 segir „Háskóli
Íslands er elsti og stærsti háskóli landsins og þar er
þungamiðja háskólarannsókna. Til hans eru gerðar
kröfur um fjölbreyttar námsleiðir og rannsóknir á
mörgum sviðum.“ Einnig segir „Vísinda- og tækni-
ráð […] styður þá sýn forsvarsmanna skólans að
með öflugri rannsóknastarfsemi skipi hann sér í
hóp með bestu erlendu háskólum á þeim sviðum þar
sem styrkur hans er mestur.“
Það er heldur ekki rétt að ríkið muni skv. samn-
ingnum greiða þrjá milljarða á ári sem viðbótar-
framlag til rannsókna við HÍ. Hið rétta er að fram-
lög til kennslu og rannsókna munu frá 2008
til 2011 hækka árlega um 640 milljónir.
Hækkunin í ár er hins vegar 300 milljónir.
Til að fá þetta fé verður HÍ þó að uppfylla
mörg skilyrði m.a. um aukningu á birtingum
rita á vettvangi sem gerir strangar fræði-
legar kröfur og fjölgun útskrifaðra doktora.
Nú þegar er unnið að því að efla gæðaferla
innan HÍ. Verður fénu eingöngu varið til
þeirra þátta sem hjálpa skólanum að ná
fram metnaðarfullum markmiðum sínum og
til að uppfylla ákvæði samningsins. Slík
markmið nást ekki eingöngu með fjármagni
úr verkefnistengdum samkeppnissjóðum
því ekki er hægt að halda uppi háskólastarfi með
ótryggu fjármagni. Stúdentar verða t.d. að geta
gengið að því vísu að námsframboð, rannsókna-
verkefni og aðstaða verði til staðar á þeim tíma sem
þeir eru við nám.
Í samningnum kemur líka fram að ríkið hyggst
tryggja aðgengi Íslendinga að erlendum rannsókna-
sjóðum auk þess að efla innlenda samkeppnissjóði.
Þetta er eins og annað í samningnum í góðu sam-
ræmi við stefnu Vísinda- og tækniráðs.
Höfundur er þróunarstjóri Háskóla Íslands og
aðstoðarmaður rektors.
Hið rétta um samning Háskólans
F
orseti Íslands lýtur ekki húsbóndavaldi Alþingis þó
að hann sé hluti af framkvæmdavaldinu. Það gera
ráðherrar á hinn bóginn. Í þingræðisreglunni felst að
þingið getur krafið framkvæmdavaldið reikningsskap-
ar fyrir allar ákvarðanir, stórar sem smáar. Forsetinn
er ábyrgðarlaus af stjórnarathöfnum beinlínis til þess að þingið
geti komið fram ábyrgð gagnvart ráðherrunum. Friðhelgi for-
setans byggist á ábyrgð ráðherra.
Þegar fulltrúi framkvæmdavaldsins tekur sæti í þróunarráði
indverskra stórfyrirtækja ber utanríkisráðherra ábyrgð á því
gagnvart Alþingi. Spurningar sem vakna um það mál snúast
ekki um persónu forseta Íslands heldur þingræðisregluna.
Það er því bæði óviðeigandi og ómálefnalegt af þessu tilefni
að núa forsetanum því um nasir að hann sé of frekur til fjörsins
eða hafi of ríkan metnað. Slíkir eiginleikar eru þjóðhöfðingja að
öðru jöfnu fremur til álitsauka.
Þau indversku stórfyrirtæki sem annast rekstur þróunarráðs
Indlands fylgja öll metnaðarfullri stefnu í umhverfismálum.
Þau standast fyllilega samanburð við stefnu Alcoa í Reyðarfirði,
sem á alþjóðlega vísu þykir skara fram úr á þessu sviði. Alcoa á
Indlandi á reyndar samstarf við opinbert rannsóknarráð þar.
Seta eins handhafa framkvæmdavaldsins í þróunarráði á
vegum þessara fyrirtækja stangast því ekki á við stefnu ríkis-
stjórnarinnar í umhverfis- og auðlindanýtingarmálum, að því er
séð verður. Það er fremur að hún halli á stjórnarandstöðuna. Í
því ljósi er skiljanlegt að ráðherra afturkalli ekki ákvörðunina.
Þær spurningar sem settar hafa verið fram á þessum vett-
vangi snúast hins vegar ekki um hugsanlegar pólitískar hliðar á
málinu. Kjarni þess er sá að þetta er í fyrsta skipti sem einn af
handhöfum framkvæmdavaldsins í landinu tekur sæti í ráði sem
rekið er á vegum samtaka atvinnufyrirtækja í öðru ríki í þeim
tilgangi að hafa áhrif á stefnu þarlendra stjórnvalda.
Hér er því um nýmæli í utanríkisviðskiptapólitík að ræða sem
ráðherra þarf að gera almenningi grein fyrir og hann ber sam-
kvæmt þingræðisreglunni ábyrgð á gagnvart Alþingi. Eitt af því
sem ráðherra þarf að upplýsa er í umboði hverra handhafi fram-
kvæmdavaldsins situr í ráði á vegum erlendra stórfyrirtækja
og hverjir bera á því fjármálalega ábyrgð. Þetta er ekki spurn-
ing um innbyrðis átök milli framkvæmdavaldshafa, forseta og
ráðherra, heldur rétt Alþingis gagnvart framkvæmdavaldinu og
kröfu almennings á upplýsingum.
Ef ráðherrar framselja með virkum eða óvirkum hætti vald
og ábyrgð sem stjórnarskráin mælir fyrir um að hvíli á þeirra
herðum eru þeir um leið að svipta þingið því húsbóndavaldi sem
það hefur samkvæmt þingræðisreglunni.
Alþingismenn eru þjóðkjörnir. Vald þeirra er eigi að síður
þeim takmörkunum háð sem stjórnarskráin ákveður. Þeir geta
hvorki aukið það né skert með tilvísun til þess að þeir bera
ábyrgð gagnvart þjóðinni.
Eins er með framkvæmdavaldið. Ráðherrar geta ekki skotið
sér undan ábyrgð þingræðisreglunnar með því að færa vald til
forsetans eða láta hann taka sér vald á þeim forsendum að hann
er þjóðkjörinn. Hvorki ráðherra né forseti geta þannig gengið á
svig við þingræðisregluna. Hana ber að virða svo lengi sem hún
gildir.
Þingræðisreglan
Morgunverður frá
kl. 9:00 - 11:00
195,-
Þú átt allt gott skilið!
mánudaga - laugardaga
verslun opnar kl. 10:00