Fréttablaðið - 02.06.2007, Qupperneq 12

Skriðuklaustur – Híbýli
helgra manna er fornleifa-
fræðileg rannsókn sem
hófst á rústum Skriðu-
klausturs í Fljótsdal árið
2002. Steinunn Kristjáns-
dóttir, lektor í fornleifa-
fræði við Háskóla Íslands,
er verkefnisstjóri rann-
sóknarinnar en stór hópur
hefur lagt verkefninu lið á
ýmsan hátt. Rannsóknin á
aðsetur á Þjóðminjasafni
íslands.
Með fornleifauppgreftri á rústum
Skriðuklausturs hefur tekist að
afla mikilvægra gagna sem nauð-
synleg eru til áframhaldandi rann-
sókna á klaustrum og klaustur-
haldi hérlendis. Markmiðið með
verkefninu er að rannsaka rústir
klaustursins í þeim tilgangi að
kanna hvort byggingar og starf-
semi þess hafi greint sig frá öðrum
samtíða kaþólskum klaustrum í
Evrópu. Útlit bygginga klausturs-
ins og margþætt hlutverk er tekið
að skýrast og hefur opnað nýja
sýn á sögu klaustursins. Niður-
stöðurnar gefa fyrirheit um að
uppgröfturinn muni breyta við-
teknum hugmyndum um
byggingar, starfsemi og hlutverk
klaustra hérlendis á miðöldum.
Undirbúningur vegna fornleifa-
rannsókna á Skriðuklaustri hófst í
upphafi árs 2000. Markmiðið var
að staðsetja rústir klaustursins og
ef það tækist átti um leið að kanna
umfang þeirra og varðveislu, með
áframhaldandi uppgröft og rann-
sókn rústanna í huga. Vinna við
könnunina hófst á því að farið var
yfir munnlegar og ritaðar heim-
ildir um klaustrið og samhliða því
var loftmynd af landareigninni
skoðuð. Að lokinni þessari yfir-
ferð þótti ljóst að tvö svæði í landi
Skriðu væru líklegri en önnur til
að geyma rústir klaustursins og
voru þau valin til frekari rann-
sóknar með könnunarskurðum og
jarðsjármælingum.
„Framkvæmd forkönnunarinnar
gekk vonum framar og afrakstur-
inn varð meiri en við bjuggumst
við,“ segir Steinunn. „Það er
skemmst frá því að segja að við
fundum rústirnar þar sem við
töldum að þær væru. Í ljós kom að
byggingarnar höfðu náð yfir 1.200
fermetra svæði og að þær hefðu
að líkindum varðveist mjög vel,
bæði vegna góðra varðveisluskil-
yrða og vegna þess að rústunum
hafði ekki verið raskað eftir að
klausturlifnaður lagðist af. Slíkar
aðstæður eru ekki algengar og eru
rústir Skriðuklausturs af þessum
ástæðum einkar vel fallnar til
rannsóknar.“
Steinunn segir að forkönnunin
hafi leitt margt athyglisvert í ljós,
til dæmis að klaustrið var reist á
eldra bæjarstæði. „Undir hinum
meintu klausturrústum fundust
greinilegar leifar bæði íveru- og
útihúsa. Erfitt er að slá nokkru
föstu um aldur bæjarstæðisins en
þó má segja með nokkurri vissu að
bæjarstæðið sé frá því fyrir
Heklugosið árið 1158.“
Nú þegar er ljóst að grunnform
klausturbyggingarinnar var það
sama og önnur evrópsk klaustur
höfðu. Klaustrin voru samsett af
þyrpingu vistarvera sem öll
gegndu ákveðnum hlutverkum og
byggð voru ásamt klausturkirkju
við klausturgarð. Útveggirnir
mynduðu þannig lokað umhverfi
þeirra sem ákváðu að gefa sig guði
einum á hönd og segja skilið við
hinn veraldlega heim sem lá utan
veggja klaustursins. Greina má
sex vistarverur, auk lítillar kap-
ellu og klausturkirkju sem báðar
voru hluti af klausturbyggingunni
sjálfri. Í miðri húsaþyrpingunni
var garður með brunni fyrir
miðju. „Augljóst er að um mjög
stóra kirkjubyggingu hefur verið
að ræða og sama á við um klaust-
urbygginguna alla sem er langtum
stærri en áður var talið,“ segir
Steinunn. „Íburður klausturkirkj-
unnar hefur líka verið mikill því í
rúst hennar hafa fundist brot úr
altarissteinum, steindum glugg-
um og líkneski.“ Greiningar á
viðarsýnum úr byggingunum
benda til þess að klaustrið hafi
verið byggt úr rekaviði, auk torfs
og grjóts. Ýmis gögn og munir, til
dæmis vikur- og litunarsteinar,
ýta undir hugmyndir þess efnis að
unnið hafi verið við skriftir í
klaustrinu, enda klaustrin venju-
lega talin helstu mennta- og menn-
ingarsetur kaþólskra á miðöldum.
Uppgröfturinn sýnir að Íslending-
ar hafa byggt klaustur sín á sama
hátt og evrópsk klaustur almennt
en ekki að eigin fyrirmynd, eins
og líkur hafa áður verið leiddar að
í
ræðu og riti. Hlutverk klausturs-
ins virðist einnig samsvara hlut-
verkum annarra kaþólskra
klaustra í Evrópu sem er ekki
síður dýrmæt vitneskja og byltir
hugmyndum íslenskra fræði-
manna hingað til. Rannsóknin
hefur þannig opnað nýja sýn á
klausturhald hér á landi.
Steinunn segir að svo virðist
sem bæði lyf- og handlækningar
hafi verið stundaðar í klaustrinu
að Skriðu, samhliða hefðbundnu
bænahaldi. „Frjókornagreining á
sýnum úr klausturgarðinum hefur
leitt það í ljós að markviss ræktun
lækningajurta fór fram á staðn-
um á meðan klaustrið var starf-
rækt. Ýmiskonar áhöld til lækn-
inga hafa einnig fundist, svo sem
bíldar af ýmsum stærðum, skæri,
lyfjaglas og ýmsar tegundir steina
en þekkt er að steinar hafi verið
taldir búa yfir lækningamætti.
Jafnframt má greina einkenni
alvarlegra sjúkdóma eða áverka
af ýmsu tagi á nánast öllum beina-
grindunum sem grafnar hafa
verið upp úr klausturkirkjugarð-
inum, ólíkt því sem jafnan er með
mannabein úr sóknarkirkjugörð-
um eða heimagrafreitum. Er þar
helst að nefna smitsjúkdóma, eins
og sárasótt, berkla, sull og lungna-
bólgu, sem landlægir voru á
Íslandi á þessum tíma. Bein fyrir-
bura og ungbarna eru einnig hlut-
fallslega mörg í beinasafninu frá
Skriðuklaustri en það gæti bent til
að konur hafi leitað til klausturs-
ins í barnsnauð.“
Niðurstöður rannsóknarinnar gefa
því tilefni til þess að ætla að
klaustrið hafi verið griðastaður
fyrir sjúka, þar hafi jafnvel verið
rekið sjúkrahús. Ekki geta aðrar
heimildir um slíka starfsemi í
klaustrinu á Skriðu, né í öðrum
klaustrum á Íslandi, en starfsemi
af þessu tagi er vel þekkt úr
klaustrum utan Íslands.
Reikna má með að rannsóknir
að Skriðuklaustri muni standa til
ársins 2012 miðað við að grafið
verði í tvo mánuði ár hvert í rústir
klaustursins en veturnir notaðir
til forvörslu gripa, frekari rann-
sókna og úrvinnslu gagna frá upp-
greftrinum. En hvernig sér Stein-
unn fyrir sér að verkefnið þróist á
næstu árum og hvaða væntingar
hefur hún? „Ég geri mér vonir um
að við lok rannsóknartímabilsins
verði komnar í ljós heillegar rúst-
ir klausturs úr kaþólskum sið hér-
lendis en þær eru ekki til sem
stendur. Ég vona að sama skapi að
sú mynd sem þekkt er um klaustur-
lifnað hafi þá skerpst til muna en í
dag er hún sveipuð ákveðinni
dulúð,“ segir Steinunn.
Skyggnst inn í dulinn heim kirkjunnar
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/H
S
K
3
78
17
0
5/
07
VIÐSKIPTA- OG
HAGFRÆÐIDEILD
www.hi.is
BS EÐA BA NÁM Í HAGFRÆÐI
Viðskipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands býður upp á hagnýtt BS og BA
nám í hagfræði með möguleika
á sérhæfingu í fjármálum.
Námið er mjög góður undirbúningur fyrir störf
í fjármálageiranum og framhaldsnám í hagfræði
eða fjármálum.
Framúrskarandi aðstaða verður tekin til notkunar
fyrir nemendur deildarinnar í haust.
Umsóknarfrestur til 5. júní.
Árleg skráningargjöld: 45.000 krónur.
Nánari upplýsingar á www.vidskipti.hi.is
opið til kl. 22.00 öll kvöld