Fréttablaðið - 02.06.2007, Blaðsíða 64

Munu verðandi risaríki
á borð við Kína, Indland, Rússland og
Brasilíu vinna saman gegn Bandaríkj-
unum og koma á stöðugleika í heimin-
um?
Shan Subramaniam
Áhyggjur af óstöðugleika í
heiminum eru útbreiddar og tengj-
ast andúð á núverandi stefnu Banda-
ríkjanna, og þá eru „risaveldin“ fjög-
ur stundum nefnd sem mótvægi við
heimsyfirráð Bandaríkjanna.
Vissulega er það rétt að samanlögð
verg þjóðarframleiðsla Kína og Ind-
lands – heildarverðmæti allrar vöru-
framleiðslu og þjónustu sem er innt af
hendi í tilteknu landi á tilteknu tíma-
bili – er nú orðin meiri en verg þjóðar-
framleiðsla Bandaríkjanna. Einnig er
verg þjóðarframleiðsla Brasilíu, Rúss-
lands, Indlands og Kína samtals nú
orðin jafn mikil og verg þjóðarfram-
leiðsla Evrópusambandsins: um það
bil 13,7 trilljónir dala á síðasta ári. Það
er óhjákvæmilegt að bæði efnahagsleg
völd og pólitískt mikilvægi nýju heims-
hlutaveldanna fjögurra, Brasilíu, Rúss-
lands, Indlands og Kína – BRIC-land-
anna svokölluðu – muni vaxa.
Ekki er lengur hægt að ógna þessum
fjórum ríkjum til hlýðni, „halda þeim
á mottunni“ né koma fram við þau af
yfirlæti sem minni háttar samstarfsað-
ila í heimsmálunum. Þessi staðreynd er
eitt helsta einkenni ástandsins í heim-
inum um þessar mundir. Nauðsynlegt
er að taka mið af því.
Samt sem áður tel ég ekki að vax-
andi styrkleiki þessara fjögurra ríkja
verði til þess að þau muni í reynd sam-
einast í einhvers konar bandalag. Til
þess eru þau of ólík innbyrðis, hvert
með sín sérstöku vandamál og hvert
með sína sérstöku hagsmuni. Auk þess
sýnist mér að þau hafi engan áhuga á
að byggja upp stefnumál sín á grund-
velli átaka. Afstaða þeirra til heims-
málanna á margt sameiginlegt með
þeirri nýju hugsun sem ég hef barist
fyrir og sem átti sinn þátt í að binda
enda á kalda stríðið.
Engu að síður hljóta leiðtogar BRIC-
landanna að hafa áhyggjur af tilraun-
um Bandaríkjanna til að koma sér upp
einokunarstjórn í heiminum og beita
völdum sínum einkum með hernaði.
Vladimir Pútín Rússlandsforseti hefur
talað sérlega opinskátt um þess konar
áhyggjur. Aðrir hafa einnig andmælt
einhliða stefnu Bandaríkanna, og það
með réttu.
Bandaríkin halda áfram að koma sér
upp stríðsvopnum, hafa framlengt her-
skyldudvöl hermanna sinna í Írak og
eru að leggja af stað með ný hernað-
aráform.
Í Washington verður næstum því
hvert einasta vandamál á alþjóðvett-
vangi kveikja að tali um hernaðarlega
lausn: Hugsanleg kjarnorkuhætta af
Íran og samskiptin við Norður-Kóreu
koma upp í hugann nánast samstund-
is. Geta Bandaríkin nokkurn tímann
lært af afleiðingum þess að ráðast inn
í Írak? Liggur það ekki í augum uppi
að síðustu fimmtán árin hafa vopnuð
átök ekki leyst eitt einasta vandamál?
Geta bandarískir stjórnmálamenn
ekki áttað sig á því að þessar sýningar
á hernaðarmætti hafa í mörgum tilvik-
um gert illt verra?
Það er eins og Winston Churchill sagði
einhverju sinni: „Þú getur alltaf treyst
því að Bandaríkjamenn gera það sem
rétt er – eftir að þeir hafa reynt allt
annað.“ Ég er hræddur um að þeir séu
enn að reyna.
Svo virðist sem ekki sé nóg að hafa
hundruð bandarískra herstöðva úti
um allan heim. Nú á að staðsetja eld-
flaugavarnarkerfi í hjarta Evrópu: í
Tékklandi og Póllandi.
En hvar eru sannanir þess að það sé
nauðsynlegt? (Seint og um síðir hófust
samráðsviðræður við bandamenn í Atl-
antshafsbandalaginu og við Rússland í
viðleitni til að svara þeirri spurningu
eftir á.) Og hvað með afstöðu íbúanna í
gistiríkjunum: Eru þeir hrifnir af þess-
um hættulegu tækjum?
Maður gæti haldið að bandarískir
stjórnmálamenn væru haldnir ótta, að
Bandaríkjamenn væru alltaf hræddir:
Við hryðjuverkamenn, við „óstýrilátu
ríkin eða við óútreiknanleika Rúss-
lands eða Kína. En þess háttar vanda-
mál á alþjóðavettvangi – hvort heldur
raunveruleg, ímynduð eða ýkt – kynda
einungis undir lítt dulbúnum mark-
miðum. Þau þjóna einkum hagsmunum
þeirra sem hagnast á himinháum út-
gjöldum til hernaðarmála.
Á bak við þá sem hvetja til stríðs
leynast alltaf hinir sem græða á stríði.
Stjórnmál sem byggð eru á slíkum
grunni geta hvorki fært okkur stöð-
ugleika né öryggi. Þau verða að breyt-
ast. Bæði nýju valdamiðjurnar og
bandamenn Bandaríkjanna í Evrópu
geta gert margt til að leiða þau á rétta
braut. Þau ættu ekki að standa aðgerð-
arlaus hjá og horfa á Bandaríkin og
samstarfsríki þeirra hlaða nýjum mis-
tökum ofan á gömul.
Á endanum þurfa allir að greiða
gjaldið: Bandaríkin, Evrópa og önnur
ríki í heiminum.
Við þurfum nýja aðgerðaáætlun sem
stefnir að því að lækna heiminn af
þeirri stríðsveiki sem hamlar lausnum
raunverulegra vandamála. Frumkvæði
af því tagi þarf ekki að vera nein ógn
fyrir Bandaríkin.
Ég þekki Bandaríkin nógu vel til að
geta fullyrt að innan pólitískra stofn-
ana þar eru margir sem líta svo á
að þessi einhliða stefna muni enda í
ógöngum og eru að leita að útgöngu-
leið. Alþjóðamálefni verða vafalaust
í brennidepli í kosningabaráttunni
sem nú er hafin fyrir forsetakosning-
arnar.
Það er ekki rétt, sem sumir halda
fram, að allar tilraunir til að hafa
áhrif á framferði Bandaríkjanna séu
dæmdar til að mistakast. Sú stað-
reynd, að ríki heimsins eru hvert öðru
háð og að valdahlutföllin eru að breyt-
ast, mun óhjákvæmilega verða sterk
rök við alþjóðlega samningaborðið.
Ekkert eitt ríki eða hópur ríkja getur
þröngvað sínum vilja, sínum markmið-
um eða sínum grundvallarreglum upp
á önnur ríki.
Brasilía, Rússland, Indland og Kína
eru nú þegar mikilvægir leikend-
ur á alþjóðasviðinu. Þau ættu ekki að
vera neitt feimin við að beita áhrifum
sínum, sem eru töluverð. Þær grund-
vallarreglur, sem nú eru í gildi, eink-
um á sviði alþjóðaviðskipta, hygla
þeim sem fyrirfram standa betur að
vígi. Þetta er ekki jafn leikur.
Margar alþjóðastofnanir, svo sem
Heimsviðskiptastofnunin, Alþjóða-
bankinn og Alþjóðagjaldeyrissjóður-
inn, eru hluti af þessu kerfi. Ég er ekki
að halda því fram að nú þurfi að koll-
varpa því, en það er fyrir löngu kom-
inn tími á að gera miklar breytingar.
Með því að starfa saman, og með
öðrum, geta Kína, Indland og Bras-
ilía, sem öll eru á uppleið, ásamt
Rússlandi, sem nú hefur öðlast nýjan
styrk, gert mikið til að snúa við hinni
neikvæðu þróun sem við höfum séð
á síðustu árum. Þau geta náð árangri
með því að hafa frumkvæði í þróun
nýstárlegrar stefnumörkunar og
skynsamlegra leiða að þeim mark-
miðum.
Bandalag gegn Bandaríkjunum er
hvorki nauðsynlegt né æskilegt. En
samhæfðar aðgerðir á alþjóðavett-
vangi geta verið í þágu sameiginlegs
öryggis okkar og stöðugleika.
Á bak við
þá sem
hvetja til
stríðs leyn-
ast alltaf
hinir sem
græða
á stríði.
Stjórnmál
sem byggð
eru á slík-
um grunni
geta hvorki
fært okkur
stöðugleika
né öryggi.
Þau verða
að breytast.
Mótvægi við Bandaríkin
Í fjórðu grein sinni í Fréttablaðinu veltir Mikhaíl Gorbatsjov því fyrir sér hvort nýju „risaríkin“ fjögur, Brasilía, Rússland, Indland
og Kína, geti haft taumhald á Bandaríkjunum á alþjóðavettvangi.