Fréttablaðið - 18.10.2007, Qupperneq 76

Eins og alltaf þegar verið er að
frumsýna nýtt barnaleikrit er
mikil eftirvænting í salnum. Það
er eins og verið sé að hlaða upp
orku. Sumir skæla svolítið áður
en herlegheitin byrja aðrir brölta
og þurfa nauðsynlega að skipta
um sæti um það leyti sem sýning-
in er að byrja fyrir svo utan að úr
hverri sætaröð heyrist pískur í
fullorðna fólkinu sem er að undir-
búa sitt smáfólk undir það sem
koma skal. Meðalaldur áhorfenda
er líklega varla mikið meira en
þriggja ára.
Ný leikgerð af Gosa leit dagsins
ljós í frumsýningu á samnefndu
verki í Borgarleikhúsinu á laugar-
daginn.
Þessi umfangsmikla sýning
skilur því miður eftir sig nokkurn
tómleika. Tómleika þrátt fyrir að
leikmyndin væri heillandi, bún-
ingar fallegir, tónlistin leikin af
búlgaskri sinfóniuhljómsveit af
bandi á hæsta mögulega styrk og
leikarar stóðu sig allir með prýði.
Tómleikinn stafaði af því að það
vantaði nándina og boðskapurinn
um að ekki megi skrökva hvarf í
öllum darraðardansinum. Leik-
gerð Karls Ágústs Úlfssonar er
um margt snilldarvel unnin, en
textabreiðurnar voru allt of mikl-
ar fyrir þennan áhorfendahóp.
Tónlistin er allt of há. Söngur-
inn hjá engisprettunni Tuma
hverfur eiginlega alveg í upphafs-
atriðinu vegna þess að stillingin á
þessari tónlist úr stórri dós var
allt of há. Reyndar var það gegn-
umgangandi í allri sýningunni.
Það er eins og menn geri sér ekki
grein fyrir að þegar styrkurinn er
settur svona upp rýrast hljóm-
gæðin og tónlistin er hreinlega
ekki eins falleg eins og hún gæti
verið.
Það eru nokkrar skýrar og
spennandi persónur sem fyrir
koma í þessu verki. Fólk talar
alveg óhemju mikið og er þar akk-
illesarhæl sýningarinnar að finna.
Það er ekki gott að hafa svona
miklar textamottur í barnasýn-
ingu, það er betra að gefa í skyn
og sýna meira en tala. Gamli góði
boðskapurinn sem við flest þekkj-
um úr fyrri leikgerðum um Gosa
og bókinni, það er að maður má
ekki skrökva þá gæti maður lent í
því að nefið færi að vaxa all svaka-
lega, hverfur eiginlega alveg út
þar sem skröksögurnar sem Gosi
var að segja um sig í leikhúsinu
sem hann starfaði í um stutt skeið
voru svo orðmargar að þær fóru
algerlega framhjá ungum áhorf-
endum þannig að ástæðan fyrir
því að hann fékk þetta nef var
afskaplega óskýr. Persónurnar
eru margar hverjar nokkuð skýr-
ar og skemmtilegar.
Kattarófétið er skemmtileg
skrukka í meðförum Aðalbjargar
Árnadóttur. Hún er hnyttin og
skýr í framsögn og beitir bæði lík-
amanum og andlitinu glettilega.
Sama má segja um hinn einfalda
samstarfsmann hennar Skolla
sem Halldór Gylfason glæðir lífi
á einstakan hátt.
Pétur Einarsson sem leikur
leikhússtjórann vonda kemur
fram í sterku og ógnandi gerfi.
Jóhann Sigurðarson lék hinn
góðhjartaða Jakob, föður Gosa, og
hefði mátt sýna hann lengur og
meira þennan milda, blíða og góða
mann fyrir utan að hann hefur svo
frábæra rödd. Kristjana Skúla-
dóttir leikur dísina sem öllu getur
breytt, en er samt einhvern veg-
inn ofaukið í atburðarrásinni.
Margar litlar leikhúskonur í saln-
um stóðu á öndinni þegar hún birt-
ist eins og klippt út úr prinsessu-
draumi.
Ungu dansararnir stóðu sig
listavel. Alls kyns brellur féllu vel
í kramið hjá ungum áhorfendum,
einkum skrítni karlinn á hafsbotni
sem stökk um inni í blöðru sem
svo sprakk.
Víðir Guðmundsson skilar hlut-
verki Gosa með prýði en verður
samt ekki sá í sýningunni sem
krakkarnir halda með, það hlut-
verk fær engisprettukarlinn Tumi
sem Sverrir Þór Sverrisson glæð-
ir elskulegu lífi.
Brellur og klækir og ógnandi
skrímsli er það sem ungviðið vill
fá. Margbreytileiki sviðsins, bún-
inganna og atburðanna eftir hlé
var bæði ógnandi og heillandi.
Sýningin var helst til of löng,
hefði mátt stytta hana mikið og
beita sér aðeins fyrir því að ná
betra sambandi við áhorfendur.
Söngleikjahasar er skemmtilegur
þar sem hann á við en hér verða
innkomur fjölda manna í hópatr-
iðum nokkuð óskýrar ef reynt er
að setja sig inn í huga hinna ungu
áhorfenda. Það var samin ný tón-
list við þessa sýningu og er hún
um margt ágæt þó engu að síður
sama marki brennd hvað varðar
nándina og það að ná til svo ungra
áhorfenda. Leikmynd Vytausas
Narbutas er mjög heillandi. Hin
dramatísku átök við hvalinn stóra
á hafsbotni eru líklega það atriði
sem flestir áhorfendur rifja upp
með sjálfum sér á koddanum
þegar heim í ból er komið.
Á heildina litið var þetta mikil
ævintýraferð og hið stóra svið
Borgarleikhússins vel nýtt.
GOSI vill verða stjarna!
Önnur persónan (þú) sem skáld-
konan ávarpar í upphafsorðum
bókarinnar er bæði lesandinn og
hún sjálf og skiptir um kyn milli
kafla rétt eins og ljóðmælandinn
(ég) sem er bæði/ýmist „ólöguleg
stelpa“ (18) og/eða „villtur“ (25)
karlmaður – og vitaskuld skáld-
konan sjálf. Þessi kynja- og hlut-
verkaskipti eru markviss í bók-
inni (stórhuga skessur og vaxandi
menn (27)) og ljá henni blóð, eru
lífæðin í annars ansi seigfljótandi
„kúadellu“ (19), á flatri jörð, og í
„borg sem er eins og skrímsli“
(21) innrömmuð fjöllum sem svo
eru margflækt í mannlegu/dýrs-
legu eðli og amstri að tákn þeirra
og myndir eru jafnvel ljóðmæl-
anda sjálfum óleyst ráðgáta; „ég
minni mig á að ég veit ekki neitt“
(18). Lífið ekki einfalt og sælt eins
og segir í gamalli fjallræðu.
Fjöllin eru nafngreind, Esja,
Hengill, Keilir, Snæfellsjökull
o.s.frv. – „fjallvegir“ sömuleiðis
(borgargötur sem blasa við sjón-
um fjalla) – og goðsagnir þeirra
berháttaðar á tvist og bast. Og
„eðli fjallanna“ (31), „tilvist þeirra
og tilgangur“ (32) er afar víðfljót-
andi mannleg kvika – og svellið er
jafnvel enn hálla því „húsin við
veginn eru (líka) fjöll“ og „fólkið
huldufólk“ (11). Öllu ægir saman
uns ljóðmælandinn og lesandi
hans fá „fjallþunga í herðarnar“
(14, 29) og vita ekki lengur sitt
rjúkandi ráð í víkinni: „Því þér
líður eins og belju eða báti, þú
veist bara ekki hvort“ (19), „beisl-
ar stýrið“ og sprettir nykruðu
ljóðhrossinu stjórnlausu „út af
göflunum“ (21) með urrandi esju-
tík í hjólfarinu (13): „Hugsun sem
nær ekki enda“ – „ólokin tilraun
til fjalls“ kveður réttmæt röddin
upp úr með (10). Heimur í hakki,
skáldskapur í farsi.
Gegndarlaus orð, flæðandi
myndmál og misvísandi líkingar.
Vaðall í stíl og ofvöxtur hugmynda
speglar rótið á götunni og hið
innra – ég er „eins og bilað hjart-
sláttarlínurit“ (10). Óskapnaður í
orði og verki; skepna í manninum,
mannskepna í fjallinu – skáldkona
með „orðþyrst augu“ (23) skyggn-
ist um í strætunum og hleypir
púkunum til – eða fjalladrottning
dóttir mín „í leit að rótum“ (32) í
„tyggjóklessu“ (25) höfuðborgar-
innar?
Og hvað finnur hún þar? Enga
rót en allt sem hugarflugið girn-
ist, því hvorki táknrænn fjalla-
hringurinn né „herskari svartra
regnhunda“ (17) fær tamið afl
ímyndunarinnar sem „stígur upp
til himna“ með jöklinum sem
sjálfur speglar syndir heimsins
og blindar saklaus augu, munar
ekki um það „...og mun þaðan
koma að dæma lifendur og dauða.
En fyrst þarf að krossfesta...“ (15)
syngur málglaður ljóðmælandinn
og beitir þá aflinu hringsælis,
gegn sjálfu sér, og þyrlar upp
mikilli vindleysu – að aldasið –
eða; lífið er sprungið blöðrutyggjó
en það er hvellurinn sem gildir,
ekki klessan!
En þótt hvellurinn sé örsök
klessunnar og því í raun innihald-
ið (efnið) en hún umbúðirnar
(formið) nær hann ekki eyrum ef
hann springur um of eða þagnar
of fljótt.
Ríkulega myndskreytt bók en
skáldskapurinn svolítið út um
þúfur, ófullburða tilraun til fjalls.
Bók sem reynir að segja allt (of
mikið). Ljúfur lestur engu að síður
og víða fallegur, „með hekl á jaðr-
inum...einum dúk frá friði“ (22).
Ófrágengin tilraun
Írska skáldið Anne Enright hlaut hin eftirsóttu Man
Booker-bókmenntaverðlaun í London á þriðjudag
fyrir fjórðu skáldsögu sína sem kallast The Gather-
ing.
Sagan segir frá þremur kynslóðum írskrar
fjölskyldu sem safnast saman í kjölfar jarðarfarar
fjölskyldumeðlims sem framdi sjálfsmorð. Bókin
tekst á við svik, lygar og ofbeldi og hefur verið lýst
sem tilfinningaþrunginni og vondaufri. Enright,
sem er fyrrverandi sjónvarpsþáttaframleiðandi,
hefur sjálf sagt um bókina: „Það má vera að fólk
vilji lesa bækur sem framkalla vellíðan og ham-
ingju, en slíkir lesendur ættu að forðast bókina
mína. Ef líkja ætti henni við aðra menningarafurð
kæmist harmsaga úr smiðju Hollywood næst
henni.“
Þessi ákvörðun Booker-dómnefndarinnar kom
bókmenntaáhugafólki nokkuð í opna skjöldu þar
sem önnur verk þóttu mun líklegri til sigurs. Bók
Ian McEwan, On Chesil Beach, og bók Lloyd Jones,
Mr. Pip, voru álitnar líklegustu vinningshafarnir og
hafa báðar selst í töluvert meira magni en bók
Enright.
Sigur Enright þykir líklegur til að efla umræðu
um eiginlegt gildi verðlaunanna. Man Booker-
verðlaunin hafa þótt vera með mikilvægustu
bókmenntaverðlaunum í heimi, en gagnrýnisraddir
hafa heyrst undanfarin ár sem vilja meina að
verðlaunin séu ekki í neinu samhengi við áhuga
lesenda.
Rithöfundurinn Robert Harris, sem hefur sent frá
sér nokkrar metsölubækur, er einn þeirra sem telur
gildi verðlaunanna ofmetið. Hann telur að rithöf-
undar neyðist til að skrifa sorglegar og þungar
bækur vilji þeir eiga möguleika á að vinna Man
Booker-verðlaunin. „Bækurnar er vel skrifaðar en
óspennandi. Lesendur tengja ekki við svona texta“
sagði Harris.
Howard Davies, yfirmaður dómnefndarinnar,
virti þessar efasemdarraddir að vettugi í ræðu sinni
á verðlaunaathöfninni á þriðjudag og sagði dóm-
nefndina hafa verið sammála um að bók Enright
væri óvenju kraftmikil saga sem lesendur ættu eftir
að gleypa í sig. Hann dró enn fremur í efa gagnsemi
þeirrar venju sem er landlæg í breskum fjölmiðlum
að fá rithöfunda til að sjá um bókmenntagagnrýni.
Hann gaf sterklega í skyn í ræðu sinni að þessi
siður leiði til þess að rithöfundar myndi með sér
eins konar skjallbandalag sem gerir það að verkum
að upprennandi og óþekktari höfundar eigi í
vandræðum með að koma verkum sínum á fram-
færi. Hann sagði lausnina á þessu vandamáli
einkum felast í meiri fjölbreytileika meðal bók-
menntagagnrýnenda.
Fjölskyldusaga fær Booker