Fréttablaðið - 06.12.2007, Qupperneq 22

22 6. desember 2007 FIMMTUDAGUR
Svona erum við
fréttir og fróðleikur
FRÉTTAVIÐTAL
GUÐRÚN HELGA SIGURÐARD.
ghs@frettabladid.is
Fyrirtæki sem hafa tekjur
í gjaldmiðli þar sem vextir
eru lægri en hér á landi
geta bætt afkomu sína með
því að greiða hluta launa
starfsmanna sinna í erlend-
um gjaldmiðli. Gylfi Zoëga,
prófessor í hagfræði við
Háskóla Íslands, segir að
fyrir þessa þjónustu gætu
fyrirtækin farið fram á að
starfsfólkið sætti sig við
lægri laun.
Marel og VM eru komin langt með
samning um að hluti launa verði
greiddur í evrum. Þar með verður
Marel fyrsta fyrirtækið til að ganga
frá slíkum samningi á vinnumark-
aði. „Fyrir þessa þjónustu, sem
líkja má við tryggingar gegn geng-
issveiflum krónunnar, geta fyrir-
tækin farið fram á að launþegar
sætti sig við aðeins lægri laun að
jafnaði,“ segir Gylfi Zoega, próf-
essor í hagfræði við Háskóla
Íslands.
„Þá hafa bæði fyrirtæki og laun-
þegar bætt hag sinn. Það er því
ekki ólíklegt að fleiri fyrirtæki taki
upp á því að greiða hluta launa í
evrum,“ segir hann.
Notfæra sér ódýrt fjármagn
Lágir vextir á fjármálamörkuðum
erlendis undanfarin ár hafa haft
áhrif á þróun efnahagslífs hér á
landi. Íslendingar hafa notfært sér
ódýrt erlent fjármagn og verið
iðnir við að kaupa fasteignir, bif-
reiðar og hlutabréf. Þeir sem sýna
mest frumkvæði hafa keypt eignir
erlendis.
„Mikil eftirspurn eftir innlendri
framleiðslu og eignum hækkar
raungengi og viðskiptahalli eykst,
sem er fjármagnaður með erlend-
um lántökum,“ segir Gylfi. „Þjóðin
lifir um efni fram á kostnað þjóða
með jákvæðan þjóðhagslegan
sparnað. Þessi atburðarás útskýrir
mikinn viðskiptahalla, hækkun
fasteignaverðs og hlutabréfavísi-
tölu og einnig viðskiptahalla og
góða afkomu ríkissjóðs en skatt-
stofnar hafa vaxið mikið,“ segir
hann.
Við bætast svo áhrif einkavæð-
ingar viðskiptabankanna og inn-
koma þeirra á húsnæðislánamark-
að sem hefur haft í för með sér
verulega aukningu útlána. Við þetta
má bæta áhrifum skattalækkana og
áhrifum virkjanaframkvæmda og
annarra stórframkvæmda sem
hafa styrkt gengi krónunnar og
þannig gert erlendar lántökur
áhættuminni.
Einkaneyslan hefur vaxið og þar
með verðbólgan. „En þessi þróun
getur ekki haldið áfram endalaust.
Fjármagnið leitar með tíð og tíma í
minna arðbærar fjárfestingar og
umfram allt þær áhættusamari. Og
svo kemur að þeim tíma að vextir á
heimsmarkaði hækka, hinar
áhættusömu fjárfestingar og útlán
þeim tengd byrja að tapast og þá
gengur atburðarásin aftur á bak,“
segir hann. „Eignaverð lækkar,
fjárfesting minnkar og viðskipta-
hallinn dregst saman. Þessi þróun
virðist nú hafin og stafar af útlána-
tapi á húsnæðislánamarkaði í
Bandaríkjunum.“
Eins og vel smurð vél
Íslendingar hafa tengt fjármála-
markað sinn við alþjóðlega mark-
aði en vinnumarkaðurinn er ekki
eins alþjóðlegur.
„Eignaverðbólgan skapar eftir-
spurn á vinnumarkaði sem kemur
af stað launaverðbólgu sem ekki
sér fyrir endann á. Okkar annars
nútímalegi Seðlabanki, sem stjórn-
ar stýrivöxtum eftir kúnstarinnar
reglum eins og vel smurð vél,
hækkar þá stýrivexti. En vandinn
er sá að þeir hafa haft takmörkuð
áhrif á langtímavexti viðskipta-
banka sem hafa fjármagnað sig að
mestu erlendis. Hins vegar hefur
hækkun stýrivaxta í för með sér
gengishækkun krónunnar þegar
fjárfestar nýta sér skammtíma vaxt-
a muninn og kaupa innlend skulda-
bréf með háum vöxtum. Gengis-
hækkunin hefur þau gagnlegu áhrif
að halda niðri innflutningsverðlagi
en áhrif á innlenda eftirspurn virð-
ast veik.“
Spurður um þróunina á húsnæð-
islánamarkaði segir Gylfi bankana
sennilega hafa meiri áhrif á inn-
lenda eftirspurn og þróun fast-
eignaverðs með útlánastefnu sinni
en Seðlabankinn með stýrivöxtum
sínum. Vandinn sé bara sá að þeir
hafi ekki það hlutverk að koma í
veg fyrir verðbólgu og viðskipta-
halla.
Stóru bankarnir þrír séu hver
um sig nægilega stórir til þess að
hafa áhrif á þjóðhagslegar stærðir
en ekki nógu stórir til þess að sjá
sér hag í að reyna að halda aftur af
verðbólgu og viðskiptahalla. Þegar
þeir hins vegar hækki vexti á hús-
næðislánum þá dragi úr innlendri
eftirspurn. „Minni eftirspurn á
fasteignamarkaði kemur síðan
fram í minni verðbólgu og þá getur
Seðlabankinn farið að lækka vexti
sína.“
Tæknilegur vandi
Gylfi bendir á að þegar skuldir
séu miklar sé hættan sú að greiðslu-
byrði innlendra aðila vaxi mikið ef
gengi krónunnar lækkar. Jafnframt
lækki eignaverð. Þannig steðji
ákveðin hætta að stöðugleika fjár-
málakerfisins hér á landi.
„Seðlabankinn á við þann tækni-
lega vanda að glíma að þeim mun
meira sem hann gerir til þess að
lækka verðbólguna með því að
hækka stýrivextina, þeim mun
meira eykst hættan á óstöðugleika
fjármálastofnana vegna erlendrar
skuldasöfnunar fyrirtækja og
heimila. Ekki er erfitt að ímynda
sér að miklar lántökur stórra inn-
lendra aðila sem hafa verið notaðar
til þess að fjármagna kaup eigna
innan lands og utan geti valdið
bönkunum skaða ef eignaverð
lækkar heima eða erlendis og fjár-
festar komast í þrot,“ segir hann.
Bitlaus peningamála-
stefna og evruvæðing
BÁÐIR BÆTA HAG SINN Fyrirtækin geta farið fram á að launþegar sætti sig við aðeins
lægri laun að jafnaði gegn því að fá hluta launa í evrum. „Þá hafa bæði fyrirtæki og
launþegar bætt hag sinn,” segir Gylfi Zoëga, prófessor við Háskóla Íslands.
> Fjöldi mjólkurkúa á Íslandi
Íslenskir grunnskólanemendur eru
fyrir neðan meðaltal OECD-ríkjanna
í náttúrufræði, lestri og stærðfræði
samkvæmt niðurstöðum Pisa 2006.
Ólafur Loftsson er formaður Félags
grunnskólakennara.
Hvað fór úrskeiðis? Það má ekki
draga of almennar og víðtækar
ályktanir um skólastarfið út frá Pisa
og þar af leiðandi er mikilvægt að
draga ekki rangar ályktanir eða fara út
í rangar aðgerðir. En auðvitað getum
við gert betur. Við þurfum að styrkja
skólakerfið því starfsskilyrði kennara
og nemenda hafa versnað á síðustu
árum.
Hvernig hafa starfsskilyrði kennara
og nemenda breyst? Álagið hefur
aukist með fjölbreyttari nemenda-
hópi. Við höfum sett spurningar við
opnu rýmin. Það er ekkert leyndarmál
að þegar nemendur skipta oft um
kennara vantar
festu sem þeir
þrá. Þessir þættir
hafa versnað mjög
á síðustu árum.
Við höfum dæmi
um nemendur
sem hafa haft þrjá
umsjónarkennara
fyrir jól.
Er námsefni verra
en það var áður?
Það er mikill
munur á vinnuálagi kennara fyrir tíu
árum og í dag. Þeir taka þátt í teym-
um í skólanum, eru í samskiptum við
foreldra og stuðningsaðila utan úr
bæ og innan skólans. Þetta er á sama
tíma og verið er að væna þá um að
vera ekki í vinnunni. Ég er ekki hissa
á því að kennarar séu síður tilbúnir til
þess að búa til nýtt námsefni.
SPURT & SVARAÐ
PISA SKÓLAKÖNNUN
Starfsskilyrði hafa versnað
ÓLAFUR LOFTS-
SON Formaður
Félags grunnskóla-
kennara
Mikil mengun varð í Varmá og Þorleifslæk í
síðustu viku þegar 800 lítrar af klór láku úr
tanki við sundlaugina í Laugaskarði í Hvera-
gerði. Skýrt var frá því í fréttum í gær að
allur fiskur í Varmá, neðan við sundlaugina,
væri nú dauður.
Hvað er klór?
Í hreinni mynd er klór frumefni sem er
númer sautján í lotukerfinu. Klórgas er
grængult og er tveimur og hálfum sinnum
þyngra en loft. Klórgas er gríðarlega eitrað
og er kraftmikið oxunar-, bleiki- og sótt-
hreinsunarefni.
Hvaðan kemur klór?
Klór er til dæmis annar helmingur matar-
salts. Gnægð klórs er að finna í náttúrunni.
Mun það vera nauðsynlegt flestum stigum
lífs að mannslíkamanum meðtöldum.
Er klór hættulegt?
Eins og áður segir er klór gríðarlega eitrað
efni. Í Fréttablaðinu sagði frá því í júní í
fyrra að líf og heilsa sundlaugargesta og
-starfsfólks á Eskifirði hefði verið í hættu
vegna klórgassleka. Alls voru 34 fluttir á
heilsugæslustöð, sumir með öndunarerf-
iðleika og hafa ekki allir þeir jafnað sig
að fullu enn. Orsök slyssins var rakin til
mistaka við áfyllingu. Edikssýru hafði verið
hellt í klórtank sundlaugarinnar og klórgas
losnaði út. Þessu fylgdu mikil óþægindi.
Fjórtán hús í bænum voru rýmd vegna
hættu á eitrun.
Þess má geta að klór er komið af gríska
orðinu chloros sem þýðir fölgrænn.
Heimildir: Wikipedia og Fréttablaðið.
FBL-GREINING: HVAÐ ER KLÓR
Gríðarlega eitrað efni
Seðlabankinn á við
þann tæknilega vanda
að glíma að þeim mun meira
sem hann gerir til þess að lækka
verðbólguna með því að hækka
stýrivextina þeim mun meira
eykst hættan á óstöðugleika fjár-
málastofnana.
27.066
25.504
2000 2001 2002 2003 2004 2005
26.240
25.508
24.395 24.538
HEIMILD: BÆNDASAMTÖK ÍSLANDS
Við erumflutt í Síðumúla20
SÍÐUMÚLI 20 · REYKJAVÍK · WWW.HLJODFAERAHUSID.IS · SÍMI 591 5340
Nýkomnir hágæða kontrabasssar
á kynningarverðum!