Fréttablaðið - 08.03.2008, Blaðsíða 18
18 8. mars 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
H
eimsmyndin hefur breyst á skömmum tíma. Stöðu
Íslands í samfélagi þjóðanna þarf að skoða í því ljósi.
Áður fyrr voru fáir snertifletir með hefðbundinni
utanríkispólitík og daglegu brauðstriti. Einu gildir hvar
eða hvernig Ísland tekur sér stöðu með öðrum þjóðum.
Það sem gerist á erlendum vettvangi hefur í vaxandi mæli bein
áhrif á heimili og fyrirtæki. Þekking á samhenginu milli íslenskra
hagsmuna og þróunar alþjóðamála mun þar af leiðandi verða
stöðugt þýðingarmeiri.
Þorsteinn Ólafsson, viðskiptafræðingur og fyrrum forstjóri
Norræna verkefnaútflutningssjóðsins í Helsinki, hefur í athyglis-
verðum greinum hér í blaðinu vakið athygli á þessari augljósu
staðreynd. Um leið hefur hann lagt til að brugðist verði við með því
að auka vísindalega þekkingarstarfsemi á alþjóðamálum.
Með hæfilegri einföldun má ef til vill segja að á sínum tíma hafi
utanríkispólitískt grúsk helst verið fyrir þá sem höfðu sérstakan
áhuga, tíma og aðstöðu til að sinna öðru en því sem mestu máli
skipti fyrir verðmætasköpun þjóðarinnar. Á komandi tíð mun
verðmætasköpun þjóðarinnar hins vegar ráðast öðru fremur af
þekkingu á þessu sviði.
Hugtakið heimamarkaður í þeim skilningi að um sé að tefla lokað
varið markaðssvæði er ekki til lengur. Að því leyti er heimurinn
allur heimamarkaður. Efnahagsleg samvinna þjóða sem eiga
menningarlega og viðskiptalega samleið styrkist. Nýjar hættur
eins og hryðjuverkastarfsemi ógna öryggi almennings. Áhrif þeirra
ríkja vaxa sem misnota trúarbrögð til að vega að grunngildum eins
og lýðræði, tjáningarfrelsi og jafnrétti.
Alþjóðastofnanir sem áður voru kjölfesta Íslands í samfélagi
þjóðanna hafa sumar hverjar misst pólitískt vægi. Í því samhengi
má nefna Norðurlandaráð og Atlantshafsbandalagið. Ný efnahags-
leg stórveldi eru smám saman að auka áhrif sín og staða annarra
að breytast að sama skapi. Ójöfnuður ríkra þjóða og fátækra setur í
auknum mæli mark sitt á samskipti þjóða.
Allt eru þetta gildar ástæður til að gefa viðfangsefnum á þessu
sviði meiri gaum en verið hefur með markvissri vísindalegri
þekkingaröflun. Hér hafa verið að þróast háskólastofnanir sem
tekist hafa á við slík verkefni af myndarskap miðað við aðstæður.
Gild rök standa til þess að upphefja þetta rannsóknarstarf með
því að byggja á þeim grunni myndarlega rannsóknarstofnun um
utanríkis-, varnar- og öryggismál.
Háskólasamfélagið og atvinnulífið þurfa hér að taka höndum
saman. En ríkisvaldið hefur líka hlutverki að gegna. Í byrjun
tíunda áratugarins tók utanríkisráðherra þá geðþóttaákvörðun
að nýta ekki krafta þeirra sem mesta reynslu og þekkingu
hafa í utanríkisþjónustunni. Ef ráðuneytið ætlar að stunda þá
mannauðssóun áfram hefur ríkisvaldið þar svigrúm til að leggja
þessum rannsóknarverkefnum lið. Aðalatriðið er þó að hér er um
verðugt verkefni að ræða. Það gæti einfaldlega reynst dýrt að leggja
kollhúfur við þeirri þörfu hugmynd sem hér hefur verið vitnað til.
Vísindarannsóknir um alþjóðamál:
Þörf ábending
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Fáir fundir
Dagur B. Eggertsson segist ekki
bera ábyrgð á því að kostnaður við
byggingu nýrrar stúku við Laugardals-
völl fór tæpar 400 milljónir fram úr
áætlun. Dagur var í byggingarnefnd
frá nóvember 2005 til september
2006, en þá leysti Björn Ingi Hrafns-
son hann af hólmi. Hlutverk nefndar-
innar var að fylgjast með að
fram kvæmda- og kostnaðar-
áætlun stæðist. Innri
endurskoðun Reykjavíkur-
borgar kemst að þeirri
niðurstöðu í greinargerð
að byggingarnefnd hafi
brugðist eftirlitsskyldu
sinni. Í samtali við RÚV
segir Dagur hins
vegar ekki við sig
að sakast og gagn-
rýnir að Eggert Magnússon, formaður
bygginganefndarinnar, hafi aðeins
boðað tvo fundi þann tíma sem
Dagur var í nefndinni. Það er aftur á
móti mat innri endurskoðunar að við
því hefðu fulltrúar Reykjavíkurborgar
einmitt átt að bregðast.
Brugðust ekki við
Í greinargerðinni kemur fram að
fundirnir hafi vissulega verið of fáir
og að ábyrgð á byggingarnefnd hvíli
fyrst og fremst á KSÍ. En innri
endur skoðun tekur líka fram
að á seinni fundi nefndarinnar
í apríl 2006 „hafi legið fyrir
upplýsingar um að kostnaður
stefndi fram úr áætlun
enda var endur-
skoðuð kostn-
aðaráætlun
kynnt á fundi með embættismönnum
borgarinnar þremur dögum síðar“. Í
ljósi þess hafi fulltrúar Reykjavíkur-
borgar í nefndinni „átt að krefjast fleiri
funda til að tryggja formlegt eftirlit“.
Það gerðu þeir ekki.
Dýrkeypt gleymska
Meðal þess sem orsakaði framúr-
keyrsluna við stúkubygginguna er
virðisaukaskattur af hönnun upp á 36
milljónir sem gleymdist í kostnaðar-
áætlun. Mönnum fyrirgefast kannski
svona yfirsjónir þegar þeir eru að
skipuleggja skólaball í framhalds-
skóla. En meiri kröfur hljóta að vera
gerðar til þeirra sem skipuleggja
opinberar framkvæmdir fyrir
meira en milljarð króna.
bergsteinn@frettabladid.is
Eins og sönnum Íslendingi sæmir er ég ekki mikið fyrir
smáatriði. Maður borgar bara
brúsann – án þess að líta á
upphæðina. Á dögunum varð mér
þó rýnt í smáa letrið á einum af
mínum ágætu reikningum og sá
að höfuðstóll íbúðalánsins okkar í
hafði hækkað frá því ég leit
síðast á það fyrir um það bil ári
síðan. Eitthvað fannst mér þetta
skrýtið en eins og sönnum
Íslendingi sæmir gleymdi ég því
fljótt og kveikti bara á
Kastljósinu.
Það var svo á sunnudegi
nokkru síðar að Andrés
Magnússon læknir mætti í Silfur
Egils og hélt stutta en áhrifaríka
tölu um vaxtaokur íslenskra
banka. Íslendingar borga að
meðaltali 10% hærri vexti en
aðrar þjóðir. Og þegar við bætist
verðtrygging er nánast ógerlegt
fyrir fólk að eignast hús sín,
jafnvel þótt það nái 200 ára aldri.
Á bloggsíðu nafna míns
Thorsteinssonar fann ég
eftirfarandi tilvitnun í
Morgunblaðið, upplýsingar
komnar beint frá Seðlabankanum:
„Höfuðstóll verðtryggðs láns
sem stóð í 10 milljónum króna í
janúar hafði hækkað um 138
þúsund krónur í febrúar. Sé 10
milljóna króna verðtryggt
íbúðarlán tekið í dag til fjörutíu
ára þarf alls að greiða fyrir það
um 136 milljónir króna, miðað við
6,8% verðbólgu allan tímann og
6,4% vexti – sem bankarnir bjóða
um þessar mundir.“
10 verða 136
10 milljón króna lán verður 136
milljónir á 40 árum? Erum við
ekki að grínast? Nú skildi ég allt í
einu hvers vegna höfuðstóllinn á
íbúðaláninu mínu var milljón
krónum hærri nú en í fyrra. Ég
borga tæpar hundrað þúsund
krónur í afborganir á mánuði.
Höfuðstóllinn hafði hækkað sem
því nemur! Ekki furða að
Íslendingar tali um að borga UPP
lán en ekki niður. Reyndar er full
langt seilst að kalla þetta
fyrirbæri lán. Ólán væri nærri
lagi.
Lengi höfum við vitað að Ísland
er dýrasta land í heimi, hvað
nauðsynjar varðar, en nú höfum
við fengið nýjar og verri
upplýsingar. Ég endurtek:
„Höfuðstóll verðtryggðs láns sem
stóð í 10 milljónum króna í janúar
hafði hækkað um 138 þúsund
krónur í febrúar.“ Ef heldur fram
sem horfir mun þessi höfuðstóll
hafa hækkað um rúma milljón
fyrir árslok. Því má í raun segja
að Íslendingurinn þurfi að borga
milljón á ári fyrir það eitt að vera
til, fyrir að vera á landinu.
Dvalarleyfi á Íslandi kostar
EINA MILLJÓN íslenskra króna
á ári. Og þá erum við að tala um
mig og þig, íslenska ríkisborgara.
Stuttu eftir þátt Andrésar í
Silfrinu fór ég til útlanda en
reyndi þó að fylgjast með
bloggræðunni heima eftir
föngum, í fang- og hóteltölvum.
Og einhvernveginn fékk ég á
tilfinninguna að eitthvað
momentum væri að myndast
norður í höfum. Fólki væri nóg
boðið, nú væri mælirinn fullur.
Menn væru ekki alveg til í að
halda áfram að hækka skuldir
sínar um milljón á ári fyrir það
eitt að hafa sýnilegan
Seðlabankastjóra, þó
skemmtilegur sé.
Ísland eða Absúrdistan?
„Andrés hefur kannski ekki
hundrað prósent rétt fyrir sér, en
hann segir á mannamáli hluti sem
vaxtapíndur almenningur er að
hugsa. Með réttu ætti að vera
uppreisn í aðsigi,“ ritaði Egill
Helgason á sína góðu bloggsíðu.
Um líkt leyti var haft eftir
Hreiðari Má hjá Kaupþingi að ef
hann væri Seðlabankastjóri yrði
hans fyrsta verk að afnema
verðtrygginguna, sem sett var til
bráðabirgða á óðaverðbólgutíð, í
allt öðruvísi þjóðfélagi, en vinnur
nú ásamt okurvöxtunum að því að
hækka sérhvern höfuðstól á
hverjum mánuði og það jafnvel
umfram afborganir. Búum við í
Absúrdistan? Getur verið að
Gamla Ísland sé að þvælast fyrir
því nýja?
Síðan kom ég heim og sá mér til
vonbrigða að umræðan hafði
lognast út af fremur en að
magnast. Það var ekki von á
neinni byltingu á Íslandi. Við
ætlum bara að kyngja þessu líkt
og öðru. Okkur finnst svo
merkilegt að vera Íslendingar að
við erum alveg til í að borga
tæpar hundrað þúsund krónur á
mánuði fyrir það.
Ég keyrði úr Keflavík beint á
bensínstöð og fyllti tankinn. Það
kostaði rúmar 8.000 krónur. Erum
við ekki að grínast? Flugmiðinn
minn frá Brussel til Riga kostaði
það sama. Bölvað okurland er
þetta, hugsaði ég um leið og
skrúfaði tappann á tankinn en
settist svo auðvitað bara inn í bíl
og kveikti á EFFEMM.
Engin bylting á Íslandi
UMRÆÐAN
Aðbúnaður verkamanna
Mér varð orða vant eftir að hafa lesið grein Hauks Más Helgasonar
heimspekings, „Rangur dómur“, sem
birtist í Fréttablaðinu miðvikudaginn 5.
mars. Ástæðan er hvorki umræða um
tjáningarfrelsi né meiðyrðamál og ekki
ætla ég mér að gerast dómari um hvað
má og má ekki skrifa í bloggheimum. Í
greininni er hins vegar farið með rangt
mál sem nauðsynlegt er að leiðrétta auk
þess sem þar er fjallað um viðkvæm mál á afar
ónærgætinn hátt svo vægt sé til orða tekið.
Fullyrðing um ástæðu matarsýkingar verka-
manna í aðrennslisgöngum Kárahnjúkavirkjunar á
síðasta ári er röng. Ástæðan var ekki lélegur
aðbúnaður verkamanna. Ljóst er að þann 19. apríl
2007 fengu rúmlega 40 manns í göngum Kára-
hnjúkavirkjunar skammvinna matareitrun, sem
líklega má rekja til bakteríueiturefna (toxína) sem
myndast við ranga geymslu matvæla. Í greinargerð
sóttvarnarlæknis og samstarfsmanns hans kom
fram að niðurstaðan væri sú að hér hefði verið um
einstakan atburð að ræða sem tengdist matargerð
og vörslu tilbúinna matvæla en væri óháð aðstæð-
um inni í göngunum. Aðbúnaður verkamanna við
hinar hrikalegu aðstæður inni í jarðgöngunum var
erfiður en hann var ekki ástæða
umræddrar matarsýkingar.
Fram kemur hjá greinarhöfundi að
fimm verkamenn hafi látist í vinnuslys-
um í framkvæmdum við Kárahnjúka.
Með tengingu við Ómar R. Valdimars-
son, fulltrúa Impregilo, er gefið í skyn
að verktakafyrirtækið Impregilo beri
ábyrgð á umræddum slysum. Fyrir utan
smekkleysi þess að blanda banaslysum
inn í umræðu um tjáningarfrelsi ber að
halda því til haga að enginn af umrædd-
um fimm mönnum var starfsmaður
Impregilo. Þrír Íslendingar voru
starfsmenn innlendra verktaka, einn Portúgali var
starfsmaður vélaframleiðanda og einn Króati var
starfsmaður erlends fyrirtækis við uppsetningu
háspennumastra. Ástæður þessara slysa eru jafn
margar og slysin og margir eiga um sárt að binda
eftir þessa atburði. Hvað þetta kemur umræðu um
tjáningarfrelsi við er mér ómögulegt að skilja.
Til að bíta höfuðið af skömminni fer síðan
greinarhöfundur að bera saman umrædd dauðsföll
og dauðsföll í herliði Bandaríkjamanna í Írak.
Hvers konar samanburðarrugl er hér á ferðinni?
Lítur greinarhöfundur svo á að umræddir starfs-
menn við byggingu Kárahnjúkavirkjunar hafi látist
í stríðsátökum? Svona gera menn ekki.
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Heimspekilegt blaður
KRISTJÁN
KRISTINSSON
HALLGRÍMUR HELGASON
Í DAG | Vextir