Fréttablaðið - 08.03.2008, Blaðsíða 16
16 8. mars 2008 LAUGARDAGUR
V
ísindasamfélagið og
framleiðendur í
þorskeldi eru ekki
sammála um hvort
tímabært sé að hefja
stórfellda framleiðslu
á eldisþorski. Vísindamenn hvetja
til varkárni þar sem eftir er að
leysa erfið vandamál vegna sjúk-
dóma. Stjórnvöld og einkaaðilar
verja háum fjárhæðum til að finna
lausnir.
Sjúkdómar á Íslandi
Þorskur er mjög streitunæm fisk-
tegund en streita veikir ónæmis-
svörun fiska og minnkar þannig þol
gegn sýkingum. Mikil afföll hafa
orðið á þorski í sjókvíum vegna
sjúkdóma. Svo rammt kveður að
þessu vandamáli að fjölmargir sér-
fræðingar telja óráðlegt að hefja
framleiðslu á þorski í miklu magni
fyrr en búið er að leysa helstu við-
fangsefni innan fisksjúkdómamála.
Vegna þessa vanda hafa sérfræð-
ingar í þorskeldi hér á landi bent á
að mikilvægt sé að byggja upp
aðstöðu til sýkingatilrauna strax á
þessu ári.
Umhverfismál
Vegna erfiðra umhverfisaðstæðna
hér á landi er talið sérstaklega
mikilvægt að rannsóknum verði
beint markvisst að þeim þáttum
þar sem aðstæður hér við land eru
sérstakar og ekki hægt að nýta
beint reynslu annarra. Öll verkefni
sem flokka má sem umverfis-
aðstæður eru flokkuð sem
séríslensk viðfangsefni. Önnur
rannsóknarverkefni þar sem mikið
er hægt að sækja til nágrannalanda
flokkast sem alþjóðleg viðfangsefni.
Það á við um verkefni eins og
hugsanleg áhrif eldisþorska á villta
þorskstofna, mengunarrannsóknir
og eldistækni.
AVS-rannsóknasjóðurinn
Fiskeldishópur AVS, sem er rann-
sóknasjóður í sjávarútvegi á
vegum sjávarútvegsráðuneytis-
ins, leggur til að á tímabilinu 2008-
2010 verði opinbert framlag sem
úthlutað er úr rannsóknasjóðum
til Rannsókna- og þróunarstarfs í
þorskeldi 100 milljónir króna á ári.
Til viðbótar kemur síðan 25 millj-
óna árlegt framlag til kynbóta á
þorski, 500 tonna árlegar afla-
heimildir til þorskeldis, framlag
ríkissjóðs til stofnana, styrkir úr
erlendum rannsóknasjóðum og
framlag fyrirtækja sem stunda til-
raunareldi á þorski. Í Noregi er
tveimur milljörðum íslenskra
króna varið til þessa málaflokks
og Helga Pedersen, sjávarútvegs-
ráðherra Noregs, sagði í viðtali
við Fréttablaðið að því yrði haldið
áfram eins lengi og nauðsynlegt
þætti. Kollegi hennar, Einar K.
Guðfinnsson, útilokar ekki aukin
framlög til rannsókna.
Sjónarmið eldismanna
Sérfræðingar í þorskeldi hér á
landi benda á að leysa verði sjúk-
dómavandann áður en farið verði í
þorskeldi í stórum stíl. Framleið-
endur eru þessu ósammála og telja
tímabært að hefja slíka fram-
leiðslu, sem byggir á þeirri miklu
þekkingu sem hér hefur orðið til á
síðustu árum.
Framleiðendur í Noregi taka í
sama streng. Margir norskir þorsk-
eldismenn telja óleyst vandamál
sem steðja að þorskeldinu í Noregi
og annars staðar fyrirstöðu sem
verði einfaldlega ýtt úr vegi. Bjart-
sýni þeirra byggir á laxeldis-
ævintýri Norðmanna þar sem öll
vandamál voru leyst, með þeim
árangri að árleg framleiðsla á eldis-
laxi í Noregi er talin munu fara í
eina milljón tonna innan fárra ára.
Í eldi verður þorskur fyrr kyn-
þroska en gerist við náttúrulegar
aðstæður. Þegar eldisþorskur
verður kynþroska dregur úr vexti
þrátt fyrir nægilega fóðrun, vegna
uppbyggingar á kynkirtlum. Þetta
getur valdið framleiðendum
verulegu fjárhagstjóni þar sem
fiskurinn vex nánast ekkert í allt
að sex mánuði.
Mögulegt er talið að hafa áhrif
á kynþroska með kynbótum
í framtíðinni. Eina raunhæfa
leiðin í dag til að snúa þessu
náttúrulega ferli við er lýsing
ofan í kvíunum, sem er þó vand-
kvæðum bundin. Ljósið rýfur
samhengi árstíðanna og fiskurinn
verður ekki kynþroska á þeim
tíma sem gerist í náttúrunni.
Erfið vandamál herja á þorskeldið
Þrátt fyrir að eldistækni fleygi fram í þorskeldi eru mörg vandamál, aðallega sjúkdómar. Rannsóknir og þróunarstarf er gríðarlega
umfangsmikið og dýrt. Íslensk stjórnvöld hafa stutt við slík verkefni. Norðmenn verja tveimur milljörðum til slíkra verkefna á ári.
1
Mikið hefur verið rætt um áhrif
flutnings á þorskstofnum á milli
svæða og bent á hugsanleg
erfðafræðileg áhrif á staðbundna
stofna. Einnig er sníkjudýraflóra
mismunandi á milli stofna og
hugsanlegt að staðbundnir
stofnar þoli ekki sníkjudýr sem
kæmu með fiski sem er fluttur á
milli svæða.
Norskar rannsóknir sýna að
erfðafræðilegur munur er á milli
þorskstofna. Erfðafræðilegar
rannsóknir sýna að erfðaefni
sleppifisks er í litlum mæli að
finna í villtum þorski. Stundaðar
eru rannsóknir á áhrifum
hrygninga í kvíum á staðbundna
stofna.
2
Þorskur sleppur í miklu magni úr
sjókvíum; mun oftar en lax. Þetta
veldur eldismönnum miklum
vandræðum og heilabrotum.
Skiptar skoðanir eru um hvort
þorskur nagi göt á næturnar en
sumir fyllyrða að svo sé.
Helsta ástæðan er talin vera
lélegur búnaður og ýmislegt er
gert til að til að koma í veg fyrir
slysasleppingar.
■ Notaður er tvöfaldur netapoki
en komi gat á innri pokann
getur mikið magn safnast
saman á milli byrða.
■ Auka þykkt þráða og eða efni.
■ Nota böðunarefni með
fráhrindandi bragðefnum.
3
Í sjókvíaeldi er notuð flókin
tækni. Ýmsir nemar eru notaðir
til að fylgjast með fiskinum sem
alinn er. Má nefna myndavélar
sem telja þurrfóðurkorn þegar
fiskurinn er fóðraður. Ef fiskurinn
tekur ekki fóður vel stöðvar tölva
fóðrunina, sem er tölvustýrð.
Einnig eru nemar sem mæla hita,
straum og súrefni. Á fullkomnum
stöðvum er þráðlaus búnaður
sem sendir upplýsingarnar áfram
til starfsmanna. Einnig er sjálfvirkt
fóðrunarkerfi.
4
1. Aukin framleiðni í lirfueldi.
2. Auðgun fæðudýra í lirfueldi.
3. Vansköpun seiða.
4. Kynbótakerfi í þorskeldi.
5. Þróun bóluefna.
6. Ónæmiskerfi þorsks.
7. Uppbygging aðstöðu til
sýkingartilrauna.
8. Lagnaðarís og sjókvíar.
9. Marglyttur og sjókvíar.
10. Sökkvanlegar sjókvíar.
11. Strauma- og öldumælingar.
12. Skaðlegir þörungar.
13. Ótímabær kynþroski.
14. Framleiðsla stórseiða.
15. Sjálfrán þorsks í kvíum.
5
Kynþroskavandinn Náttúrulegir stofnar Slysasleppingar Tækni í þorskeldi Rannsóknir og þróun
Ógnir sem steðja
að sjókvíum
Afræningjar
MarglytturSjávarhiti
Skaðlegir þörungar
Straumar
Ísrek / lagnaðarísHafís
ÍsingVindálag / öldur
Þorskeldiskynbætur á Íslandi
Frá því á vormánuðum 2003 hefur verið unnið skipulega að söfnun
hrogna úr hrygningarþorski við strendur Íslands til myndunar grunnstofns
þorskkynbóta. Upphafið að þessari vinnu má rekja til stofnunar fyrirtækisins
IceCod ehf. sem er í eigu Stofnfisks hf., Hafrannsóknastofnunar, Prokaria hf.,
Fiskey ehf. og ÞÞL ehf.
Frá 2003 hefur verið safnað hrognum úr 698 hrygnum frá ellefu hrygn-
ingarsvæðum við Ísland. Mest hefur verið safnað við suðurströndina, en
einnig var safnað við norðaustur- og norðvesturströndina. Er áætlað að 350
fjölskylduhópar muni nýtast í grunnstofn þorskkynbóta.
Þorskseiðin sem klakin voru 2003 og 2004 eru komin í áframeldi í kvíum
hjá samstarfsaðilum IceCod, HB-Granda og Hraðfrystihúsinu Gunnvör.
Það er mat IceCod að söfnun í grunnstofn hafi tekist og raunhæft er talið
að kynbætur eigi eftir að bæta arðsemi þorskeldis. Þar er horft til reynslu frá
öðrum tegundum, svo sem laxeldi, þar sem kynbætur hafa skilað verulegum
árangri til aukinnar framleiðslu og lækkunar framleiðslukostnaðar.
ÞRIÐJA GREIN AF FIMM
Á morgun:
Markaðir fyrir eldisþorsk
FRÉTTASKÝRING
SVAVAR HÁVARÐSSON
svavar@frettabladid.is
Fréttaskýring: Þorskurinn er næsta eldisævintýri 3. hluti
1. ár 2. ár 3. ár
Seiðaeldi Strandeldi Sjókvíaeldi
Aleldi
Eldi á villtum þorskaseiðum
Áframeldi
Föngun
seiða (3-10 kg)
Föngun á 1-2 kg þorski
Eldisaðferðir á þorski
Slátrun 3+ kg
Sjúkdómurinn er verulegt
vandamál.
Sjúkdómurinn er til staðar
en tjón af hans völdum er
óverulegt.
Sjúkdómurinn hefur ekki
fundist í eldisþorski.
Helstu sjúkdómar í þorskeldi á Íslandi og í Noregi
Þorskur í Kanada myndar frostlög í blóði við lágan
sjávarhita. Þorskur er talinn geta lifað í sjó sem er
undir frostmarki svo lengi sem ískristallar myndast
ekki. Ekki er vitað hvort þorskur við Ísland hefur
sömu eiginleika.
Draga tekur úr getu þorsks til að
viðhalda súrefnisjafnvægi í blóði
þegar hitinn nálgast 16 gráður.
Stór þorskur í sjókvíum þolir hita
verr en smærri fiskurinn.
Takmarkað magn af fiskimjöli og lýsi er nú til fóður-
gerðar til fiskeldis. Árið 2003 var um 53% af öllu mjöli
og 87% af öllu lýsi sem var framleitt notað í fiskeldi.
Fiskeldi á Vesturlöndum hefur sætt gagnrýni fyrir að nýta
hágæða fiskimjöl í fiskafóður.
82%
4%
8% 5%
1%
Búnaður gefur sig
Meðhöndlun
Afræningjar
Reki
Annað
Orsakir slysasleppinga í eldi sjávarfiska
í Noregi á árunum 2003-2006
Hugtök í þorskeldi:
Aleldi: Skipulagt eldi allt frá klaki
til slátrunar.
Áframeldi: Eldi á þorski sem
fangaður er 1-2 kg að stærð og
alinn í kvíum þar til
hentugri sláturstærð er náð.
Klakfiskur: Fiskur nýttur til
undaneldis.
Kynbætur: Markvisst val með
tilliti til ákveðinna arfgengra
eiginleika. Til undaneldis
eru valdir fiskar sem sýna
ákjósanlega eiginleika umfram
aðra fiska í stofninum.
Kví: Netpoki sem hangir í
fljótandi grind eða er festur á
grind sem komið er fyrir undir
yfirborði sjávar.
Kvíaeldi: Fiskeldi í netkvíum í
fersku vatni, ísöltu eða sjó.
Matfiskeldi: Eldi á fiski frá
seiðastigi til slátrunar.
Ótímabær kynþroski: Þegar
fiskur verður kynþroska áður en
sláturstærð er náð.
Seiðaeldi: Klak og eldi á fyrstu
stigum vaxtarferils.
Sjókvíaeldi: Eldi fisks sem fram
fer í kvíum í sjó eða í söltu vatni.
Sjúkdómur Ísland Noregur
Víbríuveiki
Kýlaveikibróðir
Franciselluveiki
Rauðmunnaveiki
Vetrarsár
Fiskiberklar
Blöðruþekja
Vibrio-tegundir
M
YN
D
/A
K
VA
G
R
O
U
P
G
R
A
FÍK
/JÓ
N
A
S U
N
N
A
R
SSO
N