Fréttablaðið - 28.03.2008, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
Íraksstríðið
Þegar fimm ár eru liðin frá innrás-
inni í Írak er hægt
að telja saman kostn-
aðinn af stríði ann-
ars vegar og ávinn-
inginn af friði hins
vegar. Þetta gerir
nóbelsverðlaunahaf-
inn Stiglitz í nýrri bók ásamt
meðhöfundi sínum Bilmes. Töl-
urnar eru langt handan við það
sem venjulegur maður getur
skilið. Þrjár milljónir milljóna
dollara eru miklir peningar;
hljóma eins og fregnir frá fjar-
lægum sólkerfum.
Þetta fjarlæga sólkerfi er
samt plánetan Jörð og stríðið er
bara háð í einum skika þeirrar
sömu jarðar. Stríðið hefur nú
verið háð í nær 1.900 daga. Tíu
daga stríðsrekstur kostar jafn
mikið og eins árs framlög
Bandaríkjamanna til Afríku.
Það hefði verið hægt að tvö-
falda framlögin til Afríku í nær
200 ár fyrir hlut Bandaríkja-
manna í stríðinu. Þá er ótalinn
hlutur annarra ríkja, sem Stig-
litz og Bilmes meta til jafn-
virðis. Þar bera Bretar megin-
þunga.
Að mati hagfræðingsins væri
hægt að veita 530 milljónum
barna heilsugæslu í eitt ár fyrir
einn þriðja af heildarkostnaði
Bandaríkjanna eins og hann
stendur í dag. Eru þó ótaldir
vextir af lánum sem tekin hafa
verið til að fjármagna þessa
herför, en hún er öll tekin út á
krít fyrir komandi kynslóðir.
Þetta er munurinn á kostnaðin-
um við stríð og ávinningnum af
friði. Eins og hann er mældur í
peningum.
Gegn betri vitund
Fyrir rúmu ári skrifaði Tony
Blair, þáverandi forsætisráð-
herra Breta, grein í tímaritið
Foreign Affairs sem átti að rétt-
læta stríðin í Afganistan og Írak.
Tilefnið var fjögur ár frá upp-
hafi stríðsins sem nú er fimm
ára, löngu eftir að lýst var yfir
sigri. Í greininni segir Blair
stríðin snúast um baráttuna
milli „okkar gilda“ og „þeirra
gilda“. Þeir eru hryðjuverka-
mennirnir sem vaða uppi í heim-
inum.
Í greiningu á röksemdafærslu
Blairs sem ég birti á vef mínum
– stefanjon.is – benti ég á ýmsa
veikleika í rökum Blairs, en
helstan þann að hann trúir í raun
ekki á þá leið sem hann þó sjálf-
ur kaus að fara í félagsskap við
Bush. Hann hefur nefnilega rétt
fyrir sér í meginatriðinu. Bar-
áttan fyrir lýðræði, frelsi og
mannréttindum má ekki tapast.
Og leiðin til þess er einmitt ekki
sú sem hann fór, heldur hin sem
hann bendir á: Að sýna í verki
að „okkar leið“ sé betri en
„þeirra“. Blair segir: „Ef við
trúum á réttlæti, hvernig getum
við liðið að 30.000 börn deyi dag-
lega, þegar við vitum að hægt er
að koma í veg fyrir það?“ Og
með því að koma á
friði í Palestínu væri
hægt að sýna fram á í
reynd að ólík trúar-
brögð og ólíkir menn-
ingarheimar geta
búið í sátt. Það væri
að mati Blairs sýni-
kennsla í því að
„okkar gildi“ duga
best.
Í Afríku þarf að
berjast gegn fátækt,
hungri, sjúkdómum og stríði
með því að auka aðstoð, segir
hann. Og alþjóðlegt samkomu-
leg um verslun þarf að hjálpa
Þriðja heiminum til bjargálna,
með því til dæmis, að verndar-
stefna Evrópu verði aflögð.
Aðgerðir gegn loftslagsbreyt-
ingum eru líka hluti af þeirri
„hnattrænu íhlutun“ sem Tony
Blair boðar og trúir á. Í þeim
efnum dugar ekkert nema það
„hnattræna bandalag“ sem hann
kallar eftir.
Réttilega varar hann við því
að einangrunarhyggja verði
ofan á í Vesturheimi. Þar eru
hann og mannúðarsamtökin
bresku Oxfam sammála.
Í einni skýrslu Oxfam er ein-
mitt rakið hvernig aðgerðir
Breta og Bandaríkjamanna í
Afganistan og Írak kunni að
leiða af sér pólitískt bakslag.
Aðgerðarleysi á öllum þeim
sviðum sem Blair vill taka á af
„stórhug“ verði í raun niður-
staðan af stríðinu. Það væri þá
tap af þeim toga sem heims-
byggðin þyldi illa og gerði kostn-
aðinn af stríðinu enn meiri en
hagfræðingar geta mælt.
Hinn sanni kostnaður
„Hinn sanni kostnaður stríðs-
ins“, eins og Stiglitz og Bilmes
kalla bókina, felur í sér eftirfar-
andi fróðleik:
16 milljarðar dollara: mánað-
ar stríðsrekstur í Írak.
138 dalir: Mánaðarlegur
kostnaður á hvert heimili í
Bandaríkjunum.
25 milljarðar dollara: kostnað-
ur Bandaríkjanna á ári vegna
hækkunar á olíuverði, sem rekja
má til stríðsins.
5 milljarðar: 10 daga stríð.
Milljón milljónir: Vextir sem
greiðast af stríðslánum næstu
10 ár.
3%: Meðaltekjutap í 13 Afríku-
löndum vegna hærra olíuverðs
sem rekja má til stríðsins, þetta
tekjufall eitt nægir til að þurrka
upp þróunaraðstoð í álfunni á
einu ári.
En þetta er bara reiknilíkan.
Mannlegar hörmungar eru ekki
taldar með. Og því til viðbótar
kemur svo áfallið fyrir „okkar
gildi“.
Hvað segir stríðið og kostnað-
urinn af því um gildismat
„okkar“ sem trúum á friðsam-
legar lausnir, mannréttindi og
lýðræði? Allt hefur þetta verið
fótum troðið af „okkur“ sjálfum
í fimm ár og talning stendur yfir
enn.
Höfundur starfar fyrir Þróunar-
samvinnustofnun í Namibíu.
30 28. mars 2008 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Umhverfismál
Það er stríð í land-inu; stríð um með-
ferð og nýtingu nátt-
úru landsins. Fagra
Ísland var yfirskrift
umhverfis- og auð-
lindastefnu Samfylk-
ingar í síðustu kosn-
ingum. Hvar er það nú
– allt gleymt og grafið? Það er
arfavont, álíka vont og að vita hina
93 ára gömlu valkyrju, Jóhönnu,
vinkonu mína í Haga, búa við það
óöryggi og ótta sem ríkir á bökk-
um Þjórsár. Landsvirkjun er nú
með áætlanir um að
koma fyrir himinháum
uppistöðulónum með
viðeigandi tækjum og
tólum niðri í sveitinni
til að mjólka meira fé
úr Þjórsánni. Reynt er
að réttlæta gjörðina
með því að allt sé það í
þágu góðra málefna
eins og netþjónabús á
Suðurnesjum.
Yfirvarp þetta
breytir auðvitað engu um hug
fólks til þess að aðliggjandi sveit-
um verði rústað, það undirstrikar
einungis loddaraskap ráðamanna
Landsvirkjunar, sem ætla sér að
færa allt „virkjanagumsið” niður í
byggð, án tilskilinna leyfa. Þeir
fara með landið eins og þeir eigi
það. Sumir kikna undan stöðugum
þrýstingi, ögrunum, ósannindum
og viðvarandi ógnunum af hálfu
útsendara Landsvirkjunar, en hjá
Landsvirkjun virðist fara fyrir
sjálfskipaður hópur eins konar
lénsherra sem höndlar með ár og
vötn sem sína einkaeign í stöðugri
leit að meira gulli.
Það er voðaleg tilhugsun að
Landsvirkjun víli ekki fyrir sér að
færa óskapnaðinn sem fylgir
virkjunum niður á tún og engi
sveita í byggð. Uppistöðulónin
eiga að verða himinhá steypuker
(á hæð við Hallgrímskirkjuturn)
sem rísa munu við túnfætur helstu
býla. Svo er ósvífnin mikil að því
er haldið fram í ritum Landsvirkj-
unar að lónin verði að mestu í ánni
og því litlu af landi fórnað. Senni-
legt. Til að bíta höfuðið af skömm-
inni er því svo haldið fram að unnt
verði að ríða með fjóra til reiðar
meðfram óskapnaðinum! Er þetta
ekki hámark ribbaldaháttar lands-
manna frá upphafi Íslands-
byggðar? Ætli þetta geti ekki orðið
upphafið að endalokum sveita-
búskapar í landinu? Ég veit að
fólkið í sveitunum við Þjórsá er
uggandi þótt baráttuþrekið sé
óbugað. Gleymum því ekki að
gjörningur af þessu tagi væri for-
dæmisgefandi og óafturkræfur og
þá ekki síst ófyrirgefanlegur.
Viljum við fá virkjanadraslið
allt niður í byggð um allt land?
Óskandi væri að nú stæðum við
landsmenn saman og segðum
einum rómi: Nú er nóg komið,
hingað og ekki lengra!
Það ríkir í raun ófriðarástand í
landinu, eilítið annars eðlis en í
Afganistan en ófriður samt. Ætla
þau sem hafa þessi mál á hendi að
láta þetta yfir sig og okkur ganga
og lufsast áfram í pilsfaldi frekju-
frelsis og yfirgangs Landsvirkj-
unar eða ætla þau að rísa upp og
segja stopp? Skýr svör óskast sem
fyrst.

Höfundur er kennari.
Hvar er nú „Fagra Ísland“?
ELÍN G. ÓLAFSDÓTTIR
Stríð og friður
STEFÁN JÓN HAFSTEIN
UMRÆÐAN
Háskólasamfélagið
Stúdentar á Íslandi eru stór og margleitur samfélagshópur. Í
Háskóla Íslands einum saman
eru yfir 10.000 nemendur, sem
þýðir að ef við, sem stundum þar
nám, myndum taka okkur saman
og flytja á einn stað væri þar
komið eitt af stærri bæjar-
félögum landsins. Í þessu bæjar-
félagi væri að sjálfsögðu íþrótta-
félag eins og í öllum almennilegum
bæjum, segjum að það heiti UMF
Stúdent og öll börn í bænum
klæðist rauðum og gulum litum
félagsins þegar þau eru úti í fót-
bolta og fallinni spýtu. Eins og
tíðkast er mikil hverfisremba í
gangi í bænum og íbúarnir
afskaplega montnir af því að vera
Háskóla-ingar og mæta á flesta
íþróttaviðburði, þorrablót og taka
þátt í að kjósa sér bæjarstjóra –
því það er jú gott að búa í Háskóla-
bæ!
En Háskóli Íslands er ekki
bæjar félag. Og væri hann bæjar-
félag væru sennilega fáir veif-
andi rauðum og gulum fánum
UMF Stúdents sé miðað við
núverandi anda meðal stúdenta.
Það ríkir því miður ekki mikil
samkennd meðal okkar stúdenta.
Við mætum í fyrirlestra og sitj-
um svo hvert í okkar horni með
skilrúm á milli okkar, niðursokk-
in í bækur eða vafrandi á vefn-
um. Þess vegna þarf að minna á
að við sem stundum
nám við Háskóla
Íslands erum stór
hópur sem á margt
sameiginlegt.
Ég á bágt með að
ímynda mér að margir
stúdentar séu ánægð-
ir með kjör sín, að þeir
séu ánægðir með að
þurfa að sætta sig við
að fá útborguð laun
tvisvar á ári – sem eru
ekki einu sinni laun
heldur lán. Eða að þeir stúdentar
sem þurfa að mæta í tíma um
helgar séu sáttir við það – svo
fátt eitt sé nefnt. Flestir bera
hins vegar harm sinn í hljóði og
líta svo á að svona sé stúdenta-
lífið á Íslandi, við því sé fátt hægt
að gera.
Það er hins vegar ekki rétt.
Saman geta stúdentar myndað
öflugt þrýstiafl með háværa rödd
úti í samfélaginu sem krefst þess
að hlutur þeirra sé réttur, innan
veggja Háskólans sem og utan
þeirra. Hlutverk Stúdentaráðs
Háskóla Íslands er einmitt að
virkja þessa rödd og vera hinn
sýnilegi talsmaður stúdenta-
hreyfingarinnar.
Innan Stúdentaráðs og nefnda
þess vinna tugir einstaklinga að
því dags daglega að bæta hag
nemenda á alla mögulega vegu,
allt frá því að berjast fyrir hærri
námslánum til þess að fá fleiri
lampa í tilteknar byggingar. En
Stúdentaráð er máttlaust hafi það
ekki sterkt bakland og
umboð stúdenta til að
vinna í sína þágu.
Töluverður hluti stúd-
enta veit vart af til-
vist Stúdentaráðs eða
telur það vera gagns-
laust þar sem stúdent-
ar vita ekki af því
starfi sem þar fer
fram. Þessu viljum
við sem sitjum í Stúd-
entaráði breyta. Það
skiptir ekki máli hvort
fólk er í grunnnámi eða doktors-
námi, hvort það er mikið uppi í
skóla eða ekki neitt – allir hafa
tiltekin réttindi sem Stúdentaráð
á að upplýsa þá um. Ef stúdent
grunar að verið sé að brjóta á
þeim réttindum eða hefur ein-
hverjar spurningar er það svo
hlutverk skrifstofu Stúdentaráðs
að aðstoða hann og á sama hátt er
það skylda stúdentsins að styðja
við bakið á Stúdentaráði.
Bitur sannleikurinn er því
miður sá að þrátt fyrir að gott sé
að búa í Háskólabæ er það einnig
sá bær þar sem fátækt er langvar-
andi vandamál og íbúar eiga við
alvarlegt vinnualkavandamál að
stríða – og því verður ekki breytt
nema allir séu virkir samfélags-
þegnar og leggi hönd á plóg.
Höfundur situr í Stúdentaráði
fyrir Röskvu og er formaður
alþjóðanefndar SHÍ.
Áfram UMF Stúdent?
BERGÞÓRA
SNÆBJÖRNSDÓTTIR