Fréttablaðið - 03.04.2008, Blaðsíða 22

22 3. apríl 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Sumir halda, að gengisfall krónunnar frá áramótum muni
ganga til baka, kannski alla leið. Í
þeirri trú felst sú skoðun, að
gengið hafi verið rétt, þegar
dollarinn kostaði 60 krónur seint í
fyrra og evran kostaði 90 krónur.
Sumir töldu einnig, að gengið væri
rétt, þegar evran kostaði 80 krónur
og danska krónan kostaði tíkall.
Rök þeirra voru þau, að gengi
krónunnar ræðst nú á frjálsum
markaði. Hátt markaðsgengi var í
þeirra augum staðfesting á styrk
íslenzks atvinnulífs í krafti
ýmislegra umbóta, sem hafa
gerbreytt ásjónu og umgerð
efnahagslífsins síðan 1990.
Ef talsmenn hágengisins voru
minntir á, að hátt gengi stafaði
öðrum þræði af hverfulu inn-
streymi erlends lánsfjár, sögðu
þeir, að lánsfénu hefði að mestu
leyti verið varið til arðbærrar
eignamyndunar og arðurinn dygði
til að standa skil á skuldunum.
Sumir sögðu, að erlendar eignir
Íslendinga séu vanmetnar í
opinberum tölum, þótt Seðlabank-
inn fylgi viðteknum erlendum
stöðlum við uppgjör erlendra eigna
og skulda. Þegar hágengismönnum
var bent á, að skráð landsfram-
leiðsla á mann á Íslandi í dollurum
var í fyrra orðin helmingi meiri en
framleiðsla á mann í Bandaríkjun-
um, var því svarað til, að verðlag
sé hærra hér en þar og kaupmáttur
tekna á mann hér heima sé eftir
sem áður fimmtungi minni en þar
vestra.
Þegar þeim var bent á, að
skammtímaskuldir bankakerfisins
væru orðnar fyrst fimm, síðan tíu,
nú fimmtán sinnum meiri en
gjaldeyrisforði Seðlabankans og
byðu því bersýnilega heim
hættunni á áhlaupi á krónuna líkt
og gerðist í Taílandi og víðar í Asíu
fyrir áratug, var viðkvæðið: Ísland
er ekki þróunarland. Gjaldeyris-
markaðurinn geigar ekki, sögðu
þeir: gengið er rétt.
Gengisbjögun á gömlum merg
Gengi krónunnar var of hátt, þegar
dollarinn kostaði 60 krónur og
evran kostaði 90 krónur. Gengið
hefur áratugum saman verið of
hátt. Um það má hafa margt til
marks. Útflutningur hefur staðið í
stað sem hlutfall af landsfram-
leiðslu frá 1870. Aukning erlendra
viðskipta umfram innlenda
framleiðslu hefur verið reglan í
krafti síaukins viðskiptafrelsis um
heiminn, einkum eftir 1945. Í hópi
iðnríkjanna er Ísland eina undan-
tekningin frá þessari reglu.
Við köstuðum innilokunarstefnu
fyrri tíðar fyrir róða, en ýmsir
innviðir efnahagslífsins torvelda
samt sem áður erlend viðskipti.
Þrennt skiptir mestu. Í fyrsta lagi
hefur meiri verðbólga hér en í
flestum viðskiptalöndum okkar
stuðlað að háu gengi. Verðbólga
eykur innlendan kostnað og
minnkar hagnað útflutningsfyrir-
tækja líkt og gengishækkun myndi
draga úr tekjum þeirra og hagnaði.
Verðbólgulönd eru nær ævinlega
hágengislönd. Í annan stað vitnar
mikill og landlægur viðskiptahalli
nær alltaf um of hátt gengi.
Hágengið er notað til að hamla
verðbólgu og birtist í upphleðslu
erlendra skulda til að fjármagna
falskan kaupmátt. Í þriðja lagi
dregur búverndarstefnan úr
eftirspurn eftir innfluttum
afurðum – innflutningur búsafurða
er ennþá svo gott sem bannaður
með lögum! – og þá um leið úr
eftirspurn eftir erlendum
gjaldeyri. Verðið á gjaldeyri er því
lægra en ella: það þýðir hærra
gengi. Haftalönd eru oftast
hágengislönd. Stuðningur ríkisins
við sjávarútveginn – fyrst með
bátagjaldeyri, síðan með niður-
greiddum vöxtum og nú með
ókeypis afhendingu aflakvóta –
hefur með líku lagi stuðlað að of
háu gengi. Verðbólga, viðskipta-
halli og verndarstefna hafa lagzt á
sömu sveif. Allar þessar ástæður
samrýmast frjálsri gengismyndun
á gjaldeyrismarkaði. Gengið var of
hátt og þurfti að lækka.
Skjaldborg um hágengi
Hátt gengi reisir jafnan skjaldborg
um sjálft sig. Margir launþegar
telja sig hafa hag af háu gengi:
þeim hugnast ekki kjaraskerðingin
af völdum lægra gengis til skamms
tíma litið og skeyta ekki nóg um
haginn, sem þeir munu hafa með
tímanum af aukinni grósku í
erlendum viðskiptum. Stjórnvöld
sjá sér einnig stundarhag í háu
gengi: þeim hugnast ekki að
viðurkenna, að kaupmátturinn,
sem þau höfðu þakkað góðri
hagstjórn, var falskur. Þeim
hugnast ekki heldur, að skráð
landsframleiðsla á mann í dollur-
um minnkar í réttu hlutfalli við
gengisfall.
Gegn þessum sjónarmiðum
standa þeir sem telja eflingu
utanríkisviðskipta vera mikilvæg-
an aflvaka hagvaxtar fram í
tímann, og skilja nauðsyn þess, að
gengi krónunnar sé rétt skráð, áður
en Ísland gengur í ESB og tekur
upp evru. Ríkisstjórnin og
Seðlabankinn ættu að fagna
síðbúinni leiðréttingu á gamal-
gróinni gengisbjögun og leggja til
umbætur til að festa hana í sessi
frekar en að berjast gegn henni og
veifa samsæriskenningum um
erlent árásarlið spákaupmanna.
Málflutningur formanns banka-
stjórnar Seðlabankans vitnar um
vankunnáttu og veikir bankann.
Rjúkandi ráð
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Glæpagengi?
UMRÆÐAN
Evrópumál
Það háir umfjöllun um Evrópumál hér á landi að nokkrir af helstu
álitsgjöfum og sérfræðingum um
Evrópumál hafa það að atvinnu sinni að
rannsaka Evrópumál og það að áhuga-
máli að vinna þeirri skoðun fylgis að
Ísland eigi að sækja um aðild. Þeir bæði
lýsa leiknum og taka þátt í honum.
Nú þegar nokkrar viðsjár eru í
efnahagsmálum og óróa gætir á
mörkuðum er ekki skrýtið að margir leiti að
lausnum sem bægja muni aðsteðjandi vanda frá.
Aðstæður á alþjóðlegum fjármálamörkuðum eru þó
með þeim hætti að fjölmörg hagkerfi og stórfyrir-
tæki glíma við sambærileg viðfangsefni og eru þó
hlutar af stærri myntsvæðum. Hér er um að ræða
skammvinna sveiflu á mörkuðum þar sem óvissa er
óvenjulega mikil. Slíkar aðstæður eru engan veginn
heppilegar til þess að taka afdrífaríkar og óaftur-
kræfar ákvarðanir um þá grundvallarskipan sem
íslenskt samfélag er reist á.
Evrópusambandssinnar vilja sumir nýta núver-
andi aðstæður til þess að vinna áhugamáli sínu
stuðning. Þeir gráta það krókódílatárum ef
Íslendingum finnst þeir nauðugir þurfa
að sætta sig við inngöngu í Evrópusam-
bandið á grundvelli tímabundinna
aðstæðna. Þar er þeirra helsta vopn sú
kenning að eina leiðin til þess að Ísland
geti tekið upp evru sé að ganga inn í
Evrópusambandið. Þetta er ekki
sjálfgefið.
Samband ungra sjálfstæðismanna
ályktaði um það á þingi sínu síðasta
haust að taka þyrfti til skoðunar stöðu
íslenska gjaldmiðilsins. Þar kom einnig
fram sú afstaða að heppilegasta leiðin
fyrir Ísland væri að óska eftir því að
taka upp evru á grundvelli samningsins um EES.
Þessi leið hefur lítt verið könnuð, og engu skiptir
þótt Evrópusambandssinnar á Íslandi eða embætt-
ismenn í Brussel lýsi yfir efasemdum. Slík
ákvörðun yrði tekin af stjórnmálamönnum og í
þeirri leið kynni að felast margvíslegt hagræði;
bæði fyrir Ísland og Evrópusambandið. Þeir sem
vilja tala af ábyrgð um framtíðarmöguleika og
stöðu Íslands verða að gæta þess í málflutningi
sínum að mála sig ekki út í horn með því að útiloka
hagfellda kosti.
Höfundur er formaður
Sambands ungra sjálfstæðismanna.
Málum okkur ekki út í horn
ÞÓRLINDUR
KJARTANSSON
Stór skúffa
Jeppakallar og vörubílstjórar þeyttu
horn sín fyrir utan Alþingi í fyrradag
og mótmæltu háu eldsneytisverði.
Auk undirskriftalista afhentur þeir
Sturlu Böðvarssyni, forseta Alþingis,
jeppadekk sem kröfur um verðlækk-
anir höfðu verið málaðar á. Gáfu
jeppakarlarnir Sturlu þá
skýringu að dekkinu gæti
hann trauðla stungið
ofan í skúffu. Sturla lét
sér hvergi bregða, brosti
góðlátlega og sagði kok-
hraustur: „Ég á stóra
skúffu.“
Orð að sönnu
Það eru víst orð
að sönnu. Jeppa-
dekk er að minnsta kosti smáræði
miðað við Grímseyjarferjuna, sem
var stungið langt ofan í skúffu í ráð-
herratíð Sturlu. Og í skúffunni væri
hún sjálfsagt enn hefði arftaki Sturlu
í samgönguráðuneytinu ekki slysast
til að opna hana.
Hvað má og hvað má ekki
Vefritinu Kistunni heldur áfram að
berast viðbrögð frá háskólamönn-
um við dómi Hæstaréttar yfir
Hannesi Hólmsteini Gissurarsyni
fyrir ritstuld. Allir hafa lýst sig
sammála dómnum.
Gísli Gunnarsson,
nýsleginn
fyrrverandi
prófessor í
sagnfræði
og vinstri róttæklingur, tekur reyndar
ekki skorinorðari afstöðu en að hann
voni að dómurinn skapi „mikilvæg
fordæmi í íslensku réttarfari og
vonandi einnig fræðasamfélagi hvað
má og má ekki í tengslum við notkun
á heimildum og notkunarleysi á
tilvísunum“. Hannes á hins vegar
hauk í horni í Gísla, sem leggst
einn svarenda gegn því að
háskólarektor bregðist við í
málinu. „Mér hugnast ekki
að veita valdhöfum of mikið
rými til að úrskurða um
einstaklinga án sérstaks
dóms, ég dreg í efa að
rektor eigi að dæma í
þessu máli,“ segir Gísli.
bergsteinn@frettbladid.isR
íkislögreglustjóri hefur sett lögreglu tímamörk um
rannsókn nauðgunarmála. Þessi fyrirmæli ríkislög-
reglustjóra koma því miður ekki til af góðu. Rannsókn-
artími nauðgunarmála er óheyrilega langur og hefur
lengst ár frá ári milli áranna 1998 og 2006.
Á árinu 1998 var meðferðartími nauðgunarmála að meðaltali 96
dagar, eða rúmir þrír mánuðir, en var árið 2006 orðinn 210 dagar
eða sjö mánuðir. Lengst tók meðferð nauðgunarmáls á þessu ára-
bili 1.050 daga eða nærri þrjú ár. Meðferðartími er sá tími sem
líður frá því að kæra er lögð fram eða upplýst er hver kærður
verður, þar til málið er sent ríkissaksóknara að rannsókn lokinni.
Samkvæmt nýjum fyrirmælum frá Valtý Sigurðssyni ríkissak-
sóknara skal rannsókn á nauðgunarmáli framvegis ekki standa
lengur en sextíu daga, eða tvo mánuði, nema rannsóknarhags-
munir eða aðrar alveg sérstakar ástæður standi í vegi fyrir því að
hægt sé að ljúka rannsókn.
Ríkissaksóknari gefur svo sínu embætti þrjátíu daga, eða
einn mánuð, til að taka ákvörðun um saksókn eftir að mál berst
honum. Þetta þýðir að ekki eiga að líða meira en níutíu dagar,
eða þrír mánuðir, frá því að kært er í nauðgunarmáli þar til fyrir
liggur hvort ákært verður í málinu eða ekki.
Starfshópur ríkissaksóknara sem hefur kannað meðferð nauðg-
unarmála komst að því að algengasta ástæða þess að rannsókn
nauðgunarmáls dregst á langinn sé að óútskýrð hlé verða á rann-
sókninni. Þetta er vitaskuld ólíðandi og vonandi munu hin nýju
fyrirmæli ríkissaksóknara í framtíðinni koma í veg fyrir slíkt
uppihald í rannsókn svo viðkvæmra mála eins og nauðgunarmál
eru.
Andlegar kvalir fórnarlamba nauðgunar eru slíkar að enginn
getur líklega ímyndað sér þær sem ekki hefur reynt. Það er yfrið
fyrir þær, því fórnarlömb nauðgana eru í langflestum tilvikum
konur, að fást við þær raunir og uppbyggingu í kjölfar áfalls-
ins þó að ekki bætist við fáránlega langur rannsóknartími mála
þeirra.
Fyrirmæli ríkissaksóknara voru afar brýn og þeim ber að
fagna. Vitað er að aðeins lítill hluti þeirra nauðgunarmála sem
kærð eru endar með ákæru og að lágt hlutfall þeirra nauðgun-
armála sem ákært er í endar með dómi. Þá er ótalið að ekki eru
nándar nærri allar nauðganir kærðar til lögreglu.
Leið fórnarlamba nauðgunar um vegi lögreglurannsóknar og
dómstóla er grýtt. Vonandi verður stytting rannsóknartíma lög-
reglu á nauðgunarmálum til þess að bæta að einhverju leyti úr
stöðu fórnarlamba þessa andstyggðarglæps sem nauðgun er.
Rannsókn á einu nauðgunarmáli tók nærri þrjú ár.
Saksóknari setur
lögreglu tímamörk
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Vonandi verður stytting rannsóknartíma lögreglu á nauðg-
unarmálum til þess að bæta að einhverju leyti úr stöðu
fórnarlamba þessa andstyggðarglæps sem nauðgun er.