Fréttablaðið - 27.09.2008, Blaðsíða 46

26 27. september 2008 LAUGARDAGUR
S
hirin sker sig strax úr fjöldanum
með sérstakri augnmálningu og
áberandi skartgripi. Henni
skaust á stjörnuhimininn með
ljósmyndaseríunni Women of
Allah og í kjölfarið fengu vídeó-
listaverk hennar mikla athygli og nú síðast
stuttmyndin Zarin sem er einnig sýnd á
hátíðinni. Shirin hefur unnið til fjölda verð-
launa og sýnt aragrúa verka um allan heim,
en heim til Írans hefur hún ekki farið í
rúman áratug og er búsett í New York. Shir-
in brúar bilið milli myndlistar og kvik-
myndagerðar og virkar einnig sem brú milli
Írans og hins vestræna heims. Íran er land
sem er hulin ráðgáta fyrir hinn vestræna
almenning og verk Shirin vekja upp áleitn-
ar spurningar um stöðu kvenna, stjórnmál
og trú í hinum múslimska heimi. Til sýning-
ar í Listasafninu og á Alþjóðlegu kvik-
myndahátíðinni eru eins konar yfirlit yfir
verk hennar. „Ég vildi gefa Íslendingum
hugmynd um þróunina frá fyrstu verkum
mínum til dagsins í dag. Áður gerði ég mikið
af svart-hvítum, abstrakt verkum en svo
fór ég meira út í liti og seinna fór ég að
segja meiri sögur.“
Konur Allah
Shirin ólst upp í Íran á tímum keisarans og
flutti til Bandaríkjanna fyrir byltingu þar
sem hún fór í listnám í Californiu. „Ég fór
nokkrum sinnum til baka til Írans eftir bylt-
inguna en því þekktari sem verkin mín urðu
því erfiðara er fyrir mig að fara aftur til
Írans útaf ríkissjórninni. Þótt mér sé ekki
bannað að ferðast til Írans þá hafa margir
ráðlagt mér að gera það ekki, sérstaklega
fjölskylda mín. Það er betra að vera örugg.
Ég hef hvort eð er unnið verkin mín í öðrum
löndum í langan tíma, að mestu í Marokkó
og Egyptalandi og held því áfram.“
Shirin segir pólitísk ástand hafa versnað
síðan Ahmadinejad varð forseti og það
hefur bitnað á menningu landsins. „Þegar
ég gerði Women of Allah var ég að reyna að
skilja íslömsku byltinguna í Íran. Ég var
heilluð af því hvernig hún gat orðið að veru-
leika. Hvernig hugmyndafræði og heim-
speki þeirra virkar sem eru öfgasinnaðir
múslimar eða öfgatrúar almennt. Hvernig
þetta fólk getur tileinkað Guði allt sitt líf í
þeirri merkingu að það er tilbúið að drepa
eða deyja fyrir trúna. Fyrir mér er það
áhugaverð mótsögn. Á sama tíma og trú á
að vera andlegt fyrirbrigði og boða kærleik
þá elskar þetta fólk Guð á þann hátt að það
er tilbúið að drepa. Mér fannst líka áhuga-
vert hvernig þessi ofbeldisfulla öfgatrú gat
ógnað vestrænum ríkjum. Þannig fór ég að
einbeita mér meira að píslarvottum, fólki
sem er tilbúið að deyja fyrir trúna. Ég
komst að því að það er löng hefð fyrir því að
konur taki þátt í trúarlegu stríði. Það bætir
við annarri mótsögn að konan sem við höld-
um að sé veikburða fórnarlamb og hlutlaus
af því að hún þarf að hylja sig, er allt í einu
bæði vopnuð og sterk. Þannig beindist minn
fókus að þessum konum í Women of Allah-
seríunni, sem fjallar um konuna sem er
trúuð, andlega þenkjandi og hliðholl Guði
en á sama tíma ögrandi, ofbeldisfull, vopn-
uð og hættuleg.“
Pólitískari og gagnrýnni
Ljósmyndir Shirin voru settar á sýningu og
áður en hún vissi af var hún orðin þekkt
listakona. „Því meira sem ég fór að fylgjast
með hvað var að gerast í Íran og las meira
þá færði ég mig yfir í vídeólistaverk. Verk-
in mín urðu beittari og oft eins og beittur
hnífur á stjórnvöld. Vídeólistaverkin eru
hárfín gagnrýni og senda sterk skilaboð. Ég
er miklu gagnrýnni á stjörnvöld núna. Ég er
ekki beint aktivisti, þetta er meiri persónu-
leg upplifun en eftir því sem mín skoðun
breyttist þá breyttust verkin mín.“
Í vídeólistaverkunum tekst Shirin að opna
augu áhorfanda fyrir óréttlætinu í sam-
skiptum kynjanna, stöðu kvenna í Íran og
skertum möguleikum íranskra kvenna til að
tjá sig listrænt, meðal annars.
Listin er brú
Verk Shirin vekja upp fullt af spurningum
um Íran en hún hefur ekki öll svörin.
„Ég er ekki sagnfræðingur eða mann-
fræðingur, ég er listamaður og ég bý ekki í
landinu. Ég er ekki að búa til heimildar-
myndir, ég bý til sögur. Fólk í vestrænum
ríkjum hefur til dæmis mjög einfalda hug-
mynd um múslimskar konur og halda oft að
þær séu allar eins um allan heim. Konur í
Afganistan eru ólíkar þeim í Egyptalandi,
ég er alltaf að leggja áherslu á að mín verk
eru um íranskar konur. Og íranskar konur
eru mjög ólíkar innbyrðis. Af því að það er
svo lítill skilningur fyrir menningu Írana og
pólitísku ástandi þar þá kalla verk mín á svo
margar spurningar. Íran er mjög flókið
land. Flestir sem búa þar halda áfram með
sitt daglega líf og stjórnmál hafa ekki endi-
lega bein áhrif á líf þeirra. En aðrir, svo sem
listamenn, eru háð stjórnvöldum vegna
mikillar ritskoðunar og skorti á málfrelsi.“
En Shirin er sannfærð um að listin sé
mikilvægt framlag í umræðuna.
„Listin er mjög mikilvæg. Það er áhuga-
vert að í landi þar sem lögð er lítil áhersla á
nútímalistir og mikil áhersla á ritskoðun þá
eru það samt sem áður listamennirnir sem
brúa bilið út í heim. Fyrir land sem er svo
lokað þá eru það verk listamanna sem ná að
segja svo mikið um menningu landsins og
listamenn verða einhvers konar talsmenn
þjóðarinnar. Það er stórkostlegt hversu
margir íranskir listamenn og kvikmynda-
gerðarmenn sem starfa við erfiðar aðstæð-
ur ná að verða þekktir út í heimi.“
Hetjur í Íran
Shirin hefur alltaf fikrað sig áfram og
ekki staldrað of lengi við á sama stað. „Í
staðinn fyrir að reyna að segja sögu með
því að frysta augnablik í ljósmynd þá fór
ég að gera hreyfimyndir. Vídeólistaverkin
opnuðu mikla möguleika en verkin mín
eru alltaf mjög vel úthugsuð og plönuð,
næstum eins og skúlptúr. Núna er komið
að því að fyrsta leikna kvikmyndin mín í
fullri lengd fái að líta dagsins ljós. Ég er
búin að vinna að myndinni síðustu fimm
ár, ég geri ekkert með hraði,“ segir hún og
hlær.
Stuttmyndin Zarin frá 2005 sem sýnd er
á hátíðinni var tekin upp í millitíðinni og
er undanfari kvikmyndarinnar.
„Ég hef aldrei lært kvikmyndagerð
þannig að þetta var ný ögrun fyrir mig. Ég
valdi bókina Women Without Men eftir
Shahrmush Parsipur og gerði handrit eftir
henni. Þetta er mjög írönsk saga og pólit-
ísk mynd en á sama tíma ber hún stíl
minna verka.“
Shahrmush Parsipur er þekktur rithöf-
undur og hefur verið margfangelsuð í
Íran. Bókin hennar var bönnuð og hún sat
lengst inni í fimm ár. Hún býr núna í
Bandaríkjunum.
„Það eru svo margar konur eins og hún
sem ég lít upp til. Ég lít upp til þessara
kvenna fyrir það hvernig þær hafa náð að
fóta sig í karllægu þjóðfélagi og skapa
stórkostlega list. Konur sem heilla mig
eru konur sem búa við mjög erfiðar
aðstæður en lifa af. Konur í Íran eru mjög
sterkar, þeim hefur verið stillt upp við
vegg en þær hafa lært að nota það sem
þær búa yfir til að komast af og ekki bara
það heldur finna leið til þess að berjast og
berjast við yfirvaldið. Það er eitthvað við
þessar konur sem kenna mér að heimur-
inn lítur öfugt á þær. Það er litið á þær
sem fórnarlömb en mér finnst þær rosa-
legar hetjur.“

Sýningin í Listasafni Íslands og Alþjóð-
lega kvikmyndahátíðin í Reykjavík stendur
yfir til 5 október. Upplýsingar á riff.is.
Beitt sem hnífur
Shirin Neshat er ekki vinsæl meðal klerkastjórnarinnar í Íran
en í alþjóðlega listaheiminum er hún stjarna. Verkin hennar eru
beitt og vopn hennar er listin. Hanna Björk Valsdóttir hitti Shirin
á Listasafni Íslands.
SHIRIN NESHAT Í LISTASAFNI ÍSLANDS „Fólk í vestrænum ríkjum hefur til dæmis mjög einfalda hugmynd
um múslimskar konur og halda oft að þær séu allar eins um allan heim.“ FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
➜ SHIRIN NESHAT
Shirin Neshat er listamaður sem
fæddist í Íran árið 1957 og býr í New
York. Hún er þekktust fyrir kvik-
myndagerð, myndbandsverk og ljós-
myndir og er einn þekktasti íranski
listamaðurinn á Vesturlöndum.
Shirin sló í gegn í listaheiminum
fyrir ljósmyndaseríuna Women of
Allah árið 1996 sem sýndi portrett-
myndir af konum þöktum persneskri
skrautskrift í bleki, með blæju og
byssu. Árið 1999 vakti hún mikla
athygli fyrir myndabandsverkið sitt
Rapture og varð að einskonar stjörnu
í alþjóðlega listaheiminum og er ein
af þekktustu núlifandi listamönnum
í dag.
Shirin ólst upp við vestrænt heim-
ilishald í Íran en foreldrar hennar
aðhylltust keisarann í Íran. Vestrænn
femínismi var í hávegum hafður og
faðir hennar hvatti dætur sínar til
þess að taka áhættu, læra og skoða
heiminn.
Shirin fór til Bandaríkjanna til að læra
myndlist. Eftir byltinguna í Íran hafði
þjóðfélaginu verið breytt í íslamskt
lýðveldi og fjölskyldan hennar bjó
ekki lengur við þau þægindi sem hún
hafði notið áður.
Shirin heimsótti ekki Íran aftur fyrr
en á tíunda áratugnum og mætti
þá öðru þjóðfélagi en hún ólst upp
í. Til að sætta sig við breytinguna á
þjóðfélaginu eftir byltinguna byrjaði
hún að vinna við fyrstu myndaserí-
una Women of Allah og vakti mikla
alþjóðlega athygli fyrir það.
Í videóverkum notar hún oft tæknina
til að sýna tvær myndir á sama tíma
og skapa þannig andstæður; ljós og
myrkur, svart og hvítt, konur og karla,
en hún hefur einnig gert hefðbundn-
ari stuttmyndir eins og Zarin frá
2005.
Verk Shirin sýna veröld kvenna í
íslömskum þjóðfélögum og pólitíska,
sálræna og félagslega stöðu kvenna
í heimi íslam. Eftir því sem íslamska
stjórnin í Íran varð ágengari og fór að
skipta sér meira af lífi fólksins urðu
verk Shirin beittari og pólitískari og
beinast iðulega gegn stjórninni í Íran.
www.gladstonegallery.com/neshat.
asp
SHIRIN NESHAT, UNTITLED
(ZARIN SERIES), 2005, ©
Shirin Neshat, Með leyfi
Gladstone Gallery, New York