Fréttablaðið - 13.12.2008, Blaðsíða 62

54 13. desember 2008 LAUGARDAGUR
E
rt þú ekki örugglega
ein(n) þeirra sem
hefur heyrt minnst á
brjósklos í ótal jóla-
boðum, fermingar-
veislum og erfis-
drykkjum, lesandi góður?
Sennilega. Ert þú kannski líka í
þeim fjölmenna hópi sem telur
hiklaust að brjósklos sé annað-
hvort eitthvað út á skyr eða eitt-
hvað frekar óþægilegt fyrirbæri
sem Óli mágur eða Gunna systir
hafa lent í en þú kannt ekki að
skýra nánar?
Eða ertu í þeim hópi sem hefur
fengið brjósklos og upplifað fjör-
ið frá fyrstu hendi eins og sá sem
ritar þessa grein? Hverjum þess-
ara hópa sem þú tilheyrir fýsir
þig ef til vill að auka þekkingu
þína og kannast örlítið við hvað
það getur haft í för með sér þegar
angi af brjóski tekur að þrýsta á
bandvefshring utan um brjósk-
þófa og áreita um leið taug í
nágrenninu með afar lærdómsrík-
um afleiðingum. Sé svo skaltu
lesa áfram.
Hvað er brjósklos þá?
Hryggsúla í manneskju er sam-
sett úr 26 smábeinum, hryggjar-
liðum. Liðirnir eru tengdir saman
með þófum úr brjóski sem virka
sem eins konar höggpúðar auk
þess að vera teygjanlegir og gera
hryggnum kleift að hreyfast.
Hver þessara þófa er samsettur
úr bandvefshring sem liggur utan
um hlaupkenndan kjarna. Hryggj-
arliðirnir mynda göng sem mænan
liggur inni í og eru henni til varn-
ar. Taugar ganga út úr mænunni á
milli hryggjarliðanna og tengja
heilann við mismunandi hluta lík-
amans.
Brjósklos er það fyrirbæri kall-
að þegar hlaupkenndur kjarni lið-
þófa þrýstir á hringinn utan um
með þeirri afleiðingu að hann ann-
aðhvort bungar út eða sprungur
koma í hann. Þar með veldur hann
gjarnan þrýstingi á taugarnar
sem ganga út úr hryggjarliðunum
og getur ástandið haft veruleg
óþægindi í för með sér. Það er því
ekki alls kostar rétt að tala um
brjósk los því brjóskið losnar í
raun ekki.
Taugaþræðirnir hætta að starfa
eðlilega við þrýstinginn og sá sem
svo er komið fyrir fær verki eða
skyntruflanir í húð sem geta lýst
sér sem dofi eða tilfinningaleysi.
Algengast er að brjósklos eigi sér
stað í mjóhrygg og þá fylgir því
gjarnan leiðniverkur niður í annan
fótinn, eftir því hvorum megin
hryggjarins þrýstingur er á taug.
Djöfulskapurinn við verkinn felst
fyrst og fremst í því að þolandinn
getur varla verið í nokkurri stell-
ingu ef mjög er þjarmað að taug-
inni. Allra verst er þó að sitja en
illskárra að standa eða ganga um.
Erfðaþátturinn mikilvægastur
„Ég held að orsakir brjóskloss séu
erfðir, sá þáttur skiptir örugglega
mestu máli,“ segir Aron Björns-
son, yfirlæknir á heila- og tauga-
skurðdeild Landspítalanum í Foss-
vogi. Aron lauk læknanámi við
Háskóla Íslands árið 1979 og
stundaði að því loknu framhalds-
nám í heilaskurðlækningum í sex
ár við Karólínska sjúkrahúsið í
Stokkhólmi. Hann hefur starfað á
heila- og taugaskurðdeildinni
síðan 1988 og sem yfirlæknir und-
anfarin þrjú ár.
Aron segir brjósklosaðgerðir
hafa verið að breytast úr því að
vera talsvert mikið stærri aðgerð-
ir yfir í að verða aðgerðir með
minni skurðum og minna blóðtapi.
Með stórbættri smásjártækni hafi
skurðlæknar náð mikilli leikni í
að gera enn betri aðgerðir á enn
styttri tíma en áður. „Fyrir nokk-
uð mörgum árum voru þetta
nokkrir dagar og þar á undan enn
lengri tími,“ segir Aron og rifjar
upp árdaga smásjáraðgerða.
Samkeppnin við verkjalyfin
Aron telur mikilvægt að það komi
fram í umræðu um brjósklos hve
algengt það sé að fólk telji sig
þjást af brjósklosi þegar eingöngu
sé um bakverk af ýmsum öðrum
toga að ræða. „Menn eru stundum
með brjósklos á segulómmynd en
ekki endilega með sérstök ein-
kenni um það eins og sáran leiðni-
verk niður í kálfa, dofatilfinningu
og máttleysi. Bakverkur er eng-
inn brjósklosverkur, bakverkur
hefur í sjálfu sér ekkert með
brjósklos að gera nema óbeint af
því að fólk fer að beita sér vit-
laust,“ segir hann
„Menn eru óþolinmóðari í dag,
sjúklingarnir líka. Það eru allir í
vinnu og rosalega stressaðir og
menn eru oft ekkert tilbúnir til að
vera lengi frá vinnu,“ segir Aron
þegar talið berst að öðrum úrræð-
um en uppskurði. Þeim mun
öruggari sem aðgerðirnar verði
og því fyrr sem sjúklingurinn geti
snúið á ný til vinnu því samkeppn-
isfærari verði skurðlæknar á
þessum vettvangi við alls kyns
verkjalyf og önnur meðferðarúr-
ræði.
„Ef við fáum til okkar einstakl-
ing sem er afar illa haldinn og
óvinnufær og við vitum að við
getum lagað en hin leiðin sé sú að
bíða í allt að tvo til þrjá mánuði
með verkina og jafnvel þurfa
samt að fara í aðgerð að loknum
þeim tíma þá velja flestir að fara
í aðgerð.“
Heilsan kemur innan frá
„Heilsan kemur innan frá. Kíró-
praktíkin gengur dálítið út á að
hjálpa líkamanum að laga sig
sjálfur,“ útskýrir Bergur Kon-
ráðsson kírópraktor eða hnykk-
læknir eins og það hefur verið
kallað. Raunar telur Bergur sjálf-
ur hugtakið hnykklækningar ekki
alheppilegustu þýðinguna en tefl-
ir þess í stað fram hugtakinu lið-
lækningum sem honum þykir ná
betur utan um fræðigreinina, en
sé þýtt bókstaflega er kírópraktík
gríska sem táknar hönd (chiro) og
aðgerð eða einhvers konar fram-
kvæmd (praktikós).
Hryggurinn og taugakerfið er
grunnurinn í hnykklækningun-
um. Dæmigert ferli þess sem leit-
ar til Kírópraktorstöðvarinnar
hefst með röntgenmyndatöku,
viðtali og skoðun.
Bergur líkir ferlinu við heim-
sókn til tannlæknis. Þar er almenn
tannheilsa sjúklingsins athuguð í
stað þess að einblína á eina eða
fáar tennur. „Þetta er ekki bara
verkjameðferð, það er ótrúlega
útbreidd skoðun fólks að það sé
allt í lagi með það svo lengi sem
það er verkjalaust. Hryggsúlan
er fyrirbæri sem þarfnast reglu-
legrar skoðunar, það á ekki bara
að kíkja á hana þegar í óefni er
komið. „Ég finn hvergi til, af
hverju ætti ég að gera eitthvað?“
spyr fólk en telur samt sem áður
fullkomlega eðlilegt að skipta um
olíu á bílnum og gera aðrar fyrir-
byggjandi ráðstafanir til að hann
þjóni sínu hlutverki,“ útskýrir
Bergur.
Mikilvægast að styrkja bakið
heildrænt
„Þegar brjósklosið er komið er
hægt að taka það en tilhneigingin
til hryggþófaraskana er að öllum
líkindum enn þá til staðar og
maður vill reyna að taka á því
undirliggjandi vandamáli,“ segir
Edda Lúvísa Blöndal sjúkraþjálf-
ari.
Hún segir bakmeðferð ganga út
á að styrkja stöðugleikaþátt baks-
ins. Því miður sé það staðreynd að
þessar æfingar séu oft hundleið-
inlegar, þær gangi ekki út á átök
og svita þar sem árangur sé til-
tölulega auðmælanlegur eins og í
hefðbundinni líkamsrækt.
„Það gerir þær óvinsælar og
það þarf stóran fræðsluþátt til að
skilja tilganginn. Árangurinn er
illmælanlegur og felst aðallega í
forvörn og lýsir sér oftast í lengri
tíma milli verkjakasta og minni
verkjum þegar þeir koma. Stór
ögrun fyrir okkur sjúkraþjálfara
hefur verið að setja þessar æfing-
ar í markaðsvænan búning,“ segir
Edda enn fremur.
Bakvandamál eru að hennar
sögn erfið vegna þess hve erfitt
geti verið að greina þau rétt, ein-
staklingsbundin viðbrögð séu ólík
og eins verkjaupplifun fólks.
Huglæg verkjameðferð sé oft
þarfur hluti af meðferðinni en þar
er um að ræða heildræna með-
ferð sem tekur til félagslegra og
sálrænna þátta og jafnvel fleiri.
Við setjum punktinn við þá niður-
stöðu.
Erfðir skipta mestu máli
Brjósklosaðgerðir eru orðnar einfaldari en áður var með betri tækni. Það hentar vel óþolinmóðum Íslendingum segir
Aron Björnsson læknir sem bendir á að fólk telji sig oft ranglega þjást af brjósklosi. Atli Steinn Guðmundsson kynnti sér málið.
Í AÐGERÐ Með stórbættri smásjártækni taka aðgerðir vegna brjóskloss mun styttri tíma en áður. Aðgerð sem tók lungann úr degi fyrir aldarfjórðungi er nú afstaðin eftir um
það bil hálftíma. Aron Björnsson er lengst til vinstri á myndinni. MYNDIR/LSH
Brjósklos er það fyrirbæri kallað
þegar hlaupkenndur kjarni liðþófa
þrýstir á hringinn utan um með
þeirri afleiðingu að hann annað-
hvort bungar út eða sprungur koma
í hann. Þar með veldur hann gjarn-
an þrýstingi á taugarnar sem ganga
út úr hryggjarliðunum og getur
ástandið haft veruleg óþægindi í för
með sér. Það er því ekki alls kostar
rétt að tala um brjósk los því brjósk-
ið losnar í raun ekki.
➜ HVAÐ ER BRJÓSKLOS?
STÆKKAÐ Á SKJÁ Aron horfir í
smásjána en skjárinn á veggnum
er fyrir aðstoðarfólkið.