Fréttablaðið - 13.12.2008, Blaðsíða 24

24 13. desember 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
EYGLÓ HARÐARDÓTTIR
Í DAG | Samvinnuhreyfingin
Íslenskur almenningur situr nú í brunarústum óhefts kapítalisma.
Hin ósýnilega hönd hins frjálsa
markaðar var eftir allt saman
ekkert ósýnileg, hún var hreinlega
ekki til. Sýnin um að sífellt væri
hægt að stækka kökuna með því að
ýta undir græðgi einstaklinganna
reyndist vera draumsýn, fals eitt
þar sem engin raunveruleg
verðmæti voru sköpuð. Óheftur
kapítalismi er hruninn líkt og
kommúnisminn í lok síðustu aldar.
Tími er til kominn að skoða aðra
hugmyndafræði, sem byggir á
raunverulegri verðmætasköpun
þar sem fólk leggur saman
þekkingu sína, reynslu og hags-
muni til að ná ákveðnum sameigin-
legum markmiðum. Það er kominn
tími til að endurreisa samvinnu-
hugsjónina á Íslandi.
Í allt of langan tíma hefur
samvinna verið ljótt orð í íslensku.
Hugmyndafræðin á bak við
samvinnustefnuna hefur týnst og
meira að segja menn innan
samvinnuhreyfingarinnar sjálfrar
hafa týnt sér í frjálshyggjunni og
græðgisvæðingu hins íslenska
samfélags, eins og sorgardæmið
um Samvinnutryggingar sýnir svo
átakanlega.
En fyrir hvað stendur samvinnu-
stefnan? Að fólk geti náð meiri
árangri með því að vinna saman en
sem einstaklingar. Að eina leiðin til
tryggja sanngirni í samfélaginu sé
að dreifa valdi, án tillits til auðs,
stéttar, kyns eða hörundslitar. Að
vinna að því að hvetja til reksturs
samvinnufélaga og annarra
sameignarfélaga sem hafa
hagsmuni meðlima að leiðarljósi
fremur en það eitt að hámarka
hagnað. Þar sem manngildi er sett
ofar auðgildi. En hún er dáin, er
það ekki?
Samvinnumenn vilja vissulega
ná árangri, en á grunni siðferðis-
legra gilda og sterkrar samfélags-
legrar vitundar. Þetta endurspegl-
ast í viðhorfum þeirra gagnvart
samfélaginu og umhverfinu. Gildin
eru: sjálfshjálp, sjálfsábyrgð,
lýðræði, jafnrétti, sanngirni og
samstaða. Þessi gildi endurspeglast
síðan í áherslum þeirra á sjálfsá-
byrgð hvers og eins, lýðræðisleg-
um vinnubrögðum, jafnrétti þar
sem hver einstaklingur hefur eitt
atkvæði, sjálfstæði, mikilvægi
menntunar og upplýsinga til allra
hagsmunaaðila, samvinnuanda og
umhyggju fyrir samfélaginu sem
þeir starfa í.
En er samvinnuhreyfingin ekki
dauð? Er hún ekki jafn útbrunnin
og kapítalismi og kommúnismi? Á
vefsíðu ICA (ica.coop), regnhlífar-
samtaka samvinnumanna um heim
allan kemur fram að alls standa að
þeim 221 félagssamtök frá 87
löndum með meira en 800 milljónir
meðlima. Félög sem starfa í anda
samvinnustefnunnar má finna í
landbúnaði, lánastarfsemi,
sjávarútvegi, heilsugæslu,
fasteignum, iðnaði, tryggingum,
ferðaþjónustu, verslun, þróunarað-
stoð og stjórnmálum. Meira að
segja í hinu svokallaða höfuðvígi
kapítalismans, Bandaríkjunum, sjá
samvinnufélög í raforkufram-
leiðslu 25 milljónum manna fyrir
rafmagni, eiga helming raforkulín-
anna og reka heilsugæslu, sem
grundvallast á samvinnuhugsjón-
inni, fyrir 1,4 milljónir fjölskyldna.
Framsóknarflokkurinn á rætur
sínar í samvinnuhreyfingunni. Í
stefnuskrá hans segir m.a.: „Við
viljum byggja efnahagslíf þjóðar-
innar á markaðshagkerfi einka-
rekstrar og samvinnurekstrar
þannig að framtak einstaklinga og
samtaka þeirra njóti sín til fulls.“ Í
stefnuskránni segir líka „við
setjum manngildi ofar auðgildi …“
En hvar hafa áherslur flokksins
verið? Í stjórnartíð Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknar voru meðal
annars tveir bankar einkavæddir,
eitt símafyrirtæki selt og hlutur
ríkisins í Hitaveitu Suðurnesja
seldur. Markmiðið var að framselja
eignir almennings til auðvaldsins í
þeirri von að nokkrir brauðmolar
dyttu af borðum hinna útvöldu til
almúgans.
Man einhver eftir hugmyndum
um samvinnurekstur í heilbrigðis-
þjónustu, skólakerfinu eða
bönkunum? Leik-, grunn-, og
framhaldsskólum sem reknir væru
af kennurum og foreldrum?
Heilsugæslu þar sem læknar og
sjúklingar sameinuðust um
reksturinn? Húsnæðisfélögum þar
sem íbúar taka höndum saman til
að tryggja sér húsnæði á sann-
gjörnu verði? Skattalegri umbun til
fyrirtækja sem sinna samfélags-
legum verkefnum? Eða samvinnu-
sparisjóðum þar sem markmiðið
væri að lána peninga á sanngjörn-
um kjörum til meðlima?
Framsóknarflokkurinn þarf, eins
og aðrir, að gera upp við kapítal-
ismann sem ráðið hefur ríkjum
síðustu tvo áratugi. Það gerir hann
best með því að leita aftur til
upprunans og hefja samvinnustefn-
una, sem hann var grundvallaður á,
til fyrri metorða. Samvinna,
samstarf og samvinnurekstur
mega ekki lengur vera bannorð í
íslensku samfélagi.
Höfundur er þingmaður Fram-
sóknarflokksins í Suðurkjördæmi.
Aftur til samvinnu
A
ðeins eitt kom á óvart við endurskoðun fjárlaganna; að
ekki skyldi gengið lengra í aðhaldsaðgerðum. Eftir sam-
komulaginu við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn er stærstum
hluta fjárlagavandans skotið á frest. Þetta er því aðeins
byrjunin.
Bæði pólitísk og efnahagsleg rök standa til þess að taka með
meiri krafti á vandanum strax. Aðhaldsaðgerðir kalla alltaf á gagn-
rýni. Hætt er við að ríkisstjórnin taki hana út á þessu stigi í öfugu
hlutfalli við umfang aðgerðanna. Það getur gert framhaldið erfið-
ara.
Viðskiptahalli undanfarinna ára hefur verið skýr vísbending um
að til umskipta kæmi í rekstri ríkissjóðs. Vegna bankahrunsins eru
þau hins vegar meiri en sjá mátti fyrir. Útilokað er að byggja rekst-
ur ríkissjóðs á viðvarandi lántökum. Niðurskurður og hærri skatt-
ar eru óhjákvæmilegir fylgifiskar þeirrar köldu staðreyndar.
Margslunginn hagsmunareipdráttur fer fram þegar þannig
stendur á. Eðlilega reynir hver að verja þá hagsmuni sem næst
standa. Það má hins vegar ekki hræða stjórnvöld frá því að taka
á vandanum. En á þeim hvílir sú ábyrgð að sýna fram á að skyn-
samlegri forgangsröðun viðfangsefna sé fylgt. Hinir sem réttlæta
meiri ríkissjóðshalla en að er stefnt eru ekki þeim vanda vaxnir að
glíma við efnahagsvandann.
Athygli vekur hversu stór hluti af því svigrúmi, sem ríkisstjórn-
in hefur til skattahækkana, er notaður til þess að styrkja opinberan
rekstur á afþreyingarstarfsemi í samkeppnisrekstri. Ef að líkum
lætur hafa það verið þung spor fyrir ráðherra heilbrigðis-, félags-
og tryggingamála þegar þeir gengu út af ríkisstjórnarfundinum
þar sem sú forgangsröðun var ákveðin. Þjónustusvið þeirra eru
sett skör lægra.
Við aðstæður eins og þessar verða öll fyrirheit og loforð að víkja
fyrir þeirri skyldu að ná jöfnuði í rekstri ríkisins, stofnana þess og
fyrirtækja. Mistakist það er velferðarþjónustunni stefnt í hættu
til langrar framtíðar. Tímabundnar þrengingar eru eins og sakir
standa forsenda fyrir varanlegri velferðarvörn.
Hörð gagnrýni Alþýðusambandsins á fjárlagaaðgerðirnar kemur
lítið eitt á óvart. Þar á bæ er næg þekking á eðli vandans. Líkleg-
asta skýringin er sú að forystumönnum þess þyki sem skort hafi á
upplýsingagjöf og samráð af hálfu stjórnvalda.
Að óreyndu er hitt ólíklegri skýring að þeir treysti sér ekki
til ábyrgrar aðildar að þeim erfiðu ákvörðunum sem við blasa á
öllum sviðum. Það er eitt af því sem á þó eftir að skýrast. Víst er að
afstaða Alþýðusambandsins og Samtaka atvinnulífsins getur ráðið
miklu um hvernig endurreisnin tekst.
Talsmenn stjórnarandstöðunnar gagnrýna aðgerðirnar með ólík-
um hætti. Annað verður ekki ráðið af viðbrögðum formanns Fram-
sóknarflokksins en að skilningur ríki á nauðsyn aðhalds. Forystu-
menn VG telja hins vegar litlu skipta þótt ríkissjóðshallinn verði
meiri. Það er ekki ábyrg afstaða.
Ríkisstjórnin gerði rétt í því að ljúka strax í janúar ákvörðun-
um um viðbótarskatta og niðurskurð til þess að ná fullum jöfnuði í
ríkisrekstrinum. Þar kemur tvennt til. Best er að taka sársaukann
út í einu lagi. Þjóðin þarf líka að vita hvort aðrir eru tilbúnir með
ábyrgar lausnir. Það væri ógott að fá kosningar án þeirrar vitn-
eskju.
Erfiðar en nauðsynlegar aðgerðir:
Sársaukann út strax
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Atvinna eða efniskaup?
UMRÆÐAN
Sigrún Elsa Smáradóttir skrifar um
borgarmál
Fái borgin lánsfé til framkvæmda er mikilvægt að það verði nýtt með sem
bestum hætti, að framkvæmdirnar séu
nauðsynlegar og að þeim sé forgangsraðað
þannig að hlutfall efniskostnaðar sé sem
minnst á móti launakostnaði til að hægt sé að
skapa sem flest störf. Samfylkingin og Vinstri
græn munu róa að því öllum árum að tryggja að
mannaflsfrekar viðhaldsframkvæmdir fái forgang
umfram stofnframkvæmdir með hlutfallslega
miklum efniskostnaði.
Framkvæmda- og eignasvið hefur fengið heimild til
að taka 6 milljarða að láni til framkvæmda. Það lán
verður að líkindum kostnaðarsamt fyrir borgina,
vegna þeirra aðstæðna sem nú eru á lánamarkaði. Sá
kostnaður er réttlættur með því að mikilvægt sé að
halda uppi atvinnustigi. Það er því óásættanlegt að
meirihlutinn hyggist ekki setja mannaflsfrekar
framkvæmdir í forgang.
Á framkvæmdasviði hefur verið unnin áætlun um
mannaflsfrek viðhaldsverkefni. Um er að ræða 350
nauðsynleg viðhaldsverkefni á vegum borgarinnar
sem samanlagt er áætlað að kosti 2,2
milljarða króna og að af þeirri upphæð fari
rúmlega 1,4 milljarðar í launakostnað, sem
gæti skapað allt að 400 ársstörf. En þessar
framkvæmdir eru ekki inni í drögum að
fjárhagsáætlun borgarinnar, 6 milljarða
framkvæmdalánið á allt að fara í svokallaðar
stofnframkvæmdir.
Fulltrúar minnihlutans hafa ítrekað óskað
eftir því að framkvæmdir verði greindar
eftir því hversu mannfrekar þær eru en án
árangurs. Raunar var upplýst á síðasta fundi
framkvæmdaráðs að það yrði ekki gert en að miða
megi við að hvert starf kosti um 20 milljónir. Það má
því gera ráð fyrir að hluti launa á móti efniskostnaði
sé innan við 20 prósent. Þetta þýðir að fyrir 6
milljarða lán verða aðeins sköpuð 300 ársverk. Á
sama tíma er áætlun um framkvæmdir sem kosta 2,2
milljarða og skapa um 400 störf stungið undir stól.
Að leggja áherslu á mannaflsfrekar framkvæmdir
er yfirlýst stefna borgarinnar og einn af hornsteinum
þverpólitískrar aðgerðaráætlunar hennar. Okkur ber
skylda til að gera það sem við getum til að skapa
atvinnu. Minnihlutinn í borgarstjórn mun ekki sætta
sig við að framkvæmdaláni, sem borgin fær vonandi,
verði að stærstum hluta ráðstafað í efniskaup.
Höfundur er borgarfulltrúi.
SIGRÚN ELSA
SMÁRADÓTTIR
Heilbrigð skynsemi
Göran Persson hefur verið í heim-
sókn hér á landi. Einn þeirra sem
vitna í speki Perssons er Björn
Bjarnason dómsmálaráðherra.
Á síðu sinni birtir hann tilvitnun í
Persson sem hefst á þessum orðum:
„Það er engin fræðigrein sem er
jafn ofmetin og hagfræði, þetta
snýst í reynd mikið um heilbrigða
skynsemi.“ Hvort ætli hagfræðingur
Geirs H. Haarde hafi beitt
fræðigreininni eða almennri
skynsemi í kreppunni?
Sá er til vamms
segir
Björn grípur einnig á
lofti ummæli Perssons
um að það sé þörf á manni eins og
Davíð Oddssyni í stjórn Seðlabank-
ans. Björn gefur síðan Samfylking-
unni langt nef þegar hann minnir
á að Persson er „jafnaðarmaður og
flokksbróðir samfylkingarfólksins“.
Lofsyrðin sem hann víkur á Davíð eru
því varla af flokkspólitískum rótum
sprottin. Björn nefnir hins vegar ekki
að Göran og Davíð eru nánir vinir
til margra ára, til dæmis heimsóttu
Göran og frú Davíð heim í Skerja-
fjörðinn sumarið 2004, þegar sá
síðarnefndi var að jafna sig eftir
erfið veikindi. Samband Görans
og Davíðs er fallegt dæmi
um hvernig vináttan getur
verið hafin yfir flokkspólit-
ískar átakalínur.
Og goðin falla
Enginn er þó meiri aðdáandi Pers-
sons en Andrés Jónsson almanna-
tengill. Hann lýsti yfir ómældri
aðdáun sinni á kappanum og sagðist
halda „kúlinu illa“ í kringum hann.
Ekkert mál að hitta Björk, en Pers-
sons, úff, hann væri að „drepast úr
spenningi“ yfir komu hans.
Andrés hefur ötullega talað um að
Davíð þyrfti að hverfa úr Seðlabank-
anum. Hann lenti því í ákveðinni
krísu þegar Persson lýsti yfir
stuðningi við Davíð. Ætli hann
þurfi að afneita goðinu?
bergsteinn@frettabladid.is
kolbeinn@frettabladid.is
Laugavegi 176, gamla sjónvarpshúsið | Sími 533 2220 | www.lindesign.is
Íslenskur rúmfatnaður
Tilboð á völdum íslenskum rúmfatnaði, allt að 20% afsláttur. Eigum yfi r
30 tegundir af íslenskum rúmfatnaði. Sængurfatnaðurinn frá Lín Design er
ofi n úr bómullardamask og er því mjúkur, vandaður og einstaklega fallegur.