Fréttablaðið - 13.12.2008, Blaðsíða 64

56 13. desember 2008 LAUGARDAGUR
Hvernig atvikaðist það að þú varðst talsmað-
ur NATO í Írak og svo varatalsmaður NATO
í Afganistan? Ég hef alltaf haft blaðamennsku
og almannatengsl sem mitt öryggisnet þegar
það gengur illa í bóka- og bíóskrifum. Þegar
ég kom heim um áramótin 20034, eftir að
hafa klárað bíómyndina Sterkt kaffi í Tékk-
landi, fór ég strax að vinna hjá almanna-
tengsla fyrirtækinu Inntaki. En þótt það sé
betur launað en bókaskrifin þá vann það ekki
mikið á skuldunum sem ég hafði safnað upp.
Ég fór þá að líta í kringum mig og sótti um
hjá World for food-program og var eiginlega
kominn með starf hjá þeim, þar sem ég átti
að þvælast um Súdan með bakpoka og safna
fréttum, þegar þetta tækifæri til að vera tals-
maður NATO í Írak bauðst. Þetta var ekki
mikið starf enda leiðangur NATO í Írak
aðeins um 250 manns. En varatalsmanns-
starfið í Afganistan, sem er mun valdameira
og ábyrgðarfyllra starf enda um 53.000
manna leiðangur að ræða, fékk ég líklegast
út á reynslu mína í Írak en frá þeim leiðangri
fór ég með afbragðsgóð meðmæli frá öllum
mínum yfirmönnum.
Hver hafði starfsferill þinn verið þangað
til og viðbrigðin? Viðbrigðin í starfinu voru
ekki mikil. Almannatengslastarfið er eins
hvar sem er í heiminum. Eini munurinn á því
að vinna fyrir stórfyrirtæki heima á Íslandi
eða stórfyrirtækið NATO er sá að í stað þess
að setja á þig bindið á morgnana seturðu á
þig byssubeltið. Síðan er starfið eins. Maður
situr fyrir framan tölvuna og skrifar frétta-
tilkynningar eða almannatengslaplön, djókar
við starfsfélagana eins og heima og reynir að
koma upplýsingum til blaðamanna eins fljótt
og auðið er. Það eru aðeins örlítil smáatriði í
umhverfinu sem maður þarf að venjast eins-
og til dæmis að það sé alltaf verið að skjóta
sprengjum að þér, skjóta úr vélbyssum á bíl-
inn þinn ef þú skreppur á milli staða og þess-
háttar óþægindi sem venjast samt furðu
fljótt.
Studdir þú innrásina í Írak? Nei, en ég var
samt ekki á móti henni heldur á þeim tíma.
Ég hefði ekki viljað vera í þeim flokki manna
sem mótmæltu með látum þeirri áætlun að
koma einum ógeðslegasta einræðisherra síð-
ustu aldar frá völdum, manni sem setti fólk í
hakkavélar og hélt allri þjóðinni í óhugnan-
legum óttagreipum. En eftir því sem tíminn
líður hefur komið í ljós að allt of mikið af
þeirri gagnrýni sem andmælendur innrásar-
innar höfðu uppi reyndist réttmætt. Innrásin
var byggð að einhverjum hluta á blekkingum
og lygum sem er sárt fyrir alla sem annars
hafa hugsað hlýtt til Bandaríkjanna. Og þótt í
Írak hafi átt að búa þjóðinni betra samfélag
þá hefur það ekki enn tekist. En leiðangurinn
sem ég tók þátt í hafði ekkert með innrásina
að gera. Hann var gerður út löngu seinna
með eitt aðalmarkmið: að byggja herskóla í
Bagdad. Ég hef aftur á móti haldið mig frá
öllum vangaveltum um innrásina og upp-
bygginguna í Írak enda finnst mér það svo
snúið og erfitt að réttlæta þessa innrás, því
þótt Írakar hafi losnað undan hörmungum
Saddams hafa þeir þurft að lifa við annars
konar hörmungar í framhaldinu og jafnvel
meiri en áður var. Og í bókinni tek ég enga
afstöðu til stríðsins, hvað þá innrásarinnar,
enda bókin ekki um það. Þótt ég hafi fengið
góða gagnrýni á bókina finn ég að gagnrýn-
endur eru óánægðir með að ég taki ekki
afstöðu til þess, þeir vilja heyra fordæmingu
eða stuðning. En fyrir mér var þetta stríð
þarna og þessar hörmungar voru þarna, það
var allt og sumt. Mitt stríð var annað; að
halda þeim sem ég elskaði nálægt mér og
vera góður við þær manneskjur.
Hvernig var daglegt líf í Bagdad? Í raun
eins og hvað annað daglegt líf einhvers stað-
ar annars staðar. Það er þetta stanslausa við-
hald á líkamanum; rakstur, sturta, tannburst-
un, borða mat og meiri mat. Stundum var
vatnslaust en það gerist víða í heiminum og
þá reddar maður sér án vatns eða með flösku-
vatni. Maður fer til vinnu sinnar en í Írak
reyndi maður að forðast að fara um þá götu
þar sem einhverjir höfðu fallið þann morg-
uninn. Írakarnir eru ekki frábrugðnir öðru
fólki þótt þeir hafi örfáa siði sem eru á annan
veg. Eins og þegar ég fór að verða góður
vinur nokkurra þeirra þá fóru þeir að taka í
höndina á mér og leiða mig úti á götu. Fyrst
þegar það gerðist svitnaði ég því ég á því
ekki að venjast frá Íslandi að nokkur geri
slíkt nema þá stúlkur og þá fylgir yfirleitt
djúpur koss í framhaldinu og mér fannst
þetta því mjög óþægilegt, en svo vandist það.
Enda kom aldrei koss í framhaldinu, þetta er
bara vinarvottur.
Yfirmaður þinn í Írak var Petraeus sem
nú er bandarísk stríðshetja. Hvernig var
samstarf ykkar? Það var magnað að vinna
fyrir Petraeus. Hann dregur það besta út hjá
sérhverjum manni. Hann er sjarmerandi,
vinnusamur, orðsnjall, vinalegur en getur
einnig sýnt hörku þegar það á við. Hann rak
miskunnarlaust þá sem honum fannst ekki
vera að sinna sínu starfi og það var sama
hvaða stöðu þeir gegndu. Petraeus náði mjög
góðu sambandi við Írakana sem ég held að
hafi skipt miklu máli í árangri hans síðar
meir. En Petraeus var sendur heim þegar ég
var þarna og undraðist ég það mjög þar sem
mér fannst hann bera af bandarísku hers-
höfðingjunum sem geta verið misjafnir.
Menn voru almennt sammála um að hann
hefði verið sendur heim af því að hann var
strax þá farinn að verða hálfgerð stjarna í
bandarískum fjölmiðlum. Menn vildu meina
að hershöfðingi ætti ekki að verða svona
stór.
Þú ert eini Íslendingurinn sem var við-
staddur réttarhöld Saddams Hussein. Hvern-
ig kom hann þér fyrir sjónir? Það er eins og
svo oft þegar maður hittir illmenni að maður
verður fyrir miklum vonbrigðum með að það
skuli ekki vera með horn og hala. Við réttar-
höldin var Saddam afskaplega vinalegur og
kurteis. Hann virkaði á mann eins og næs og
þægileg persóna sem án nokkurra mótmæla
hlýddi tæplega tvítugum vopnlausum strák-
um sem leiddu hann inn í salinn. Með mér
við réttarhöldin voru Írakar sem höfðu misst
fjölda ættmenna sinna í miskunnarlausar
hendur hans. Það var óhugnanlegt að hugsa
til þess að þessi vinalegi maður hefði sett
ættmenni þessara kunningja minna í hakka-
vél eða pyntað með öðrum hætti til dauða.
Það er svo fjarlægt ímyndunarafli Íslend-
ings að missa náinn ættingja sinn sem maður
elskar inn í einhvern slíkan hrylling og ólýs-
anlegan viðbjóð. Samt voru Írakarnir ekki
hatursfullir á meðan þeir fylgdust með rétt-
arhöldunum, þeir voru sáttir, því þá hafði
aldrei órað fyrir að þessi fjöldamorðingi
myndi þurfa að greiða fyrir gjörðir sínar.
Nú starfar þú sem varatalsmaður NATO í
Kabúl. Er mikill munur á höfuðborg Afgan-
istans og Bagdad? Ég fór til Kabúl í byrjun
febrúar og hef verið hér síðan og verð eitt-
hvað fram á næsta ár. Munurinn á milli þess-
ara tveggja staða er gríðarlegur. Í Írak var
sprengjum skotið á kampinn okkar á hverjum
einasta degi, þegar verst lét voru daglega
yfir tíu sprengjuárásir á okkar búðir ofan á
allar sjálfsmorðssprengjuárásirnar og lætin
meðal Írakana sem voru utan virkisveggj-
anna. En ég hef verið hér í Kabúl í tíu mán-
uði og það hefur aðeins ein sprengjuárás
verið gerð á höfuðstöðvarnar okkar, það er
allt og sumt. Auðvitað hafa nokkrar stórar
sprengjuárásir verið gerðar í borginni en
ekkert sem er í líkingu við Bagdad. Stuðn-
ingur Afgananna við okkur hér, í Kabúl í það
minnsta, er líka augljóslega miklu meiri og
maður er nokkuð öruggur í borginni.
Ert þú bjartsýnn á að ástandið í Afganist-
an fari batnandi? Nei, persónulega er ég ekki
of bjartsýnn sem stendur. Þetta ár hefur
verið það versta frá innrásinni í Afganistan.
Styrkur talibanar í suðrinu hefur verið að
vaxa og fólk er frústrerað yfir ríkistjórninni
alls staðar í landinu. Spillingin er mikil og
það hafa verið mikil vonbrigði með Karzai
forseta. Það eru miklar vonir bundnar við
skipun Petraeusar sem yfirherforingja yfir
bandarísku sveitunum í Mið-Austurlöndum,
þar á meðal hér, og svo náttúrulega Obama
sem mun einbeita sér að Afganistan. En ég
hef mínar efasemdir um að það muni breyta
miklu. Það má samt ekki líta fram hjá því
góða sem er að gerast því uppbyggingin er
mikil þótt spillingin í stjórnkerfinu sé líka
mikil.
Var ekki mikil freisting að taka dvöl þína
upp á filmu þar sem þú ert nú kvikmynda-
gerðarmaður? Jú, en maður verður að skilja
fyrir hvern maður vinnur hverju sinni. Auð-
vitað er ég fyrst og fremst rithöfundur og
kvikmyndaleikstjóri, en á meðan mér er
treyst fyrir því að vinna sem blaðamaður
fyrir eitthvert blaðið eða sem almanna-
tengslamaður fyrir eitthvert fyrirtækið þá
sinnir maður því eingöngu en leyfir sér
kannski, ef frítími gefst, að sinna hinu. Ef ég
hefði haft kvikmyndavélina við höndina allan
tímann væri ég með ótrúlegt efni í höndun-
um – óskarsverðlaunaefni – en þá er hætt við
því að ég hefði verið rekinn fyrir löngu.
Var ekki erfitt að vera svona opinskár um
líf sitt eins og þú ert í bókinni? Nei, það er
furðulega auðvelt. Það að játa á sig jafn
hrikalegan glæp á prenti og að maður hafi
verið ástfanginn er ekkert erfitt. Það eru í
raun ekkert sjokkerandi upplýsingar. Ég
fékk margt meira sjokkerandi upp á borð til
mín í Írak heldur en þá staðreynd. Ég held að
sú hrifning og sú stjórnlausa þrá sem grípur
þig þegar þú verður ástfanginn sé sú falleg-
asta en líka sú hættulegasta. Það breytist allt
í kringum þig, ekkert verður áhugavert nema
það. Efnahagskerfi geta hrunið, stórveldi
riðað til falls, en ekkert skiptir þig máli nema
þetta.
Saddam virkaði vinalegur
Um fimmtán mánaða skeið var Börkur Gunnarsson talsmaður NATO í Bagdad í Írak. Bók hans „Hvernig ég hertók höll Sadd-
ams“ er nýkomin út en þar lýsir hann dvöl sinni undir sprengjuregninu. Anna Margrét Björnsson náði tali af Berki rétt áður en
hann flaug til Afganistans þar sem hann vinnur nú.
SPRENGINGAR Í BAGDAD Börkur á þaki höfuðstöðvanna við ána Tígris en sprengja sést lenda í bakgrunninum.
Það var óhugnanlegt að hugsa til þess að
þessi vinalegi maður hefði sett ættmenni
kunningja minna í hakkavél eða pyntað með
öðrum hætti til dauða.