Réttur - 01.05.1964, Blaðsíða 28

92
R É T T U R
verið jafn magnþrungin og þessi. Er ekki vonlaust að ætla sér að
túlka með nítjándu aldar orðbragði götuárekstur í stórborg, kjarn-
orkusprengingu eða geimflug? Hvernig geta nýjar byggingar og
riýtt listrænt byggingarefni kornizt hjá því að vekja ný form til lífs?
Hvernig getur einföld bygging, vönduð og hagkvæm, laus við útflúr
og súlur fyrri tíma, sómt sér með fígúrur úr bronsi eða marmara,
sem minna einna helzt á sætabrauð og tertur? Bertolt Brecht sagði:
„Þótt þetta sé þannig, verður það ekki þannig.“ Það á bæði við um
þióðfélagsatburði og vandamál lista og bókmennta.
Framleiðsluöfl nútímans sprengja af sér landamærahlekki iand-
svæða og þjóða. Einöngruð minning, reist á gömlum merg og
sjálfri sér nóg, er ekki lengur til, jafnvel ekki á þröngum og af-
niörkuðum sviðum með mjög einhæfa stílþróun, t. d. gotneskur
síill eða barok. í Kommúnistaávarpinu vekja Marx og Engels at-
hygli á þessarri þróun: „Andleg verðmæti einstakra þjóða verða
allra eign. Þjóðlegur útúrboruháttur og þjóðleg starblinda fá ekki
lengur þrifizt. Eipp úr sundurleitum þjóðbókmenntum og stað-
bundnum bókmenntum spretta heimsbókmenntir.11*) Þetta er ferill
í mótsögnum. Annars vegar rísa upp nýjar þjóðhreyfingar, einkum
með nýfrjálsum þjóðum, nýjar þjóðræknisstefnur koma fram og
átök eiga sér stað milli þjóðfélagskerfa. Allt þetta vinnur gegn þró-
un til heimsbókmennta. Hins vegar er ógerlegt að hindra gagnkvæm
áhrif bókmennta og ólíkra menningarkerfa hvert á annað. Reyndar
eru ekki ennþá horfin að fullu „staðbundin sérkenni“ í listum og
bókmenntum, eða sérlegir drættir, en þau hverfa óðum. (Þessi „sér-
kenni“ var hin mikla uppgötvun rómantíkurinnar). Skáld Elísa-
betartímans brezka, frönsku skáldin Villon og Rimbaud, kínversk
iýrik og japönsk leikhús, voru Bertolt Brecht jafn mikils virði og
þýzk — Lúther, Grimmelshausen og Wedekind. Leikrit Brechts heyra
íyrst og fremst heimsbókmenntunum til, en aðeins óverulega þýzka
þjóðleikhúsinu. Og þótt heiminum sé skipt á milli tveggja and-
stæðra þjóðfélagskerfa, er hann samt einn og vér verðum að lifa
í honum í félagi ef vér viljum ekki tortímast. Allt er tengt hvað
öðru á hundruð mismunandi vegu — uppgötvanir vísinda, tækni-
uppfinningar og pólítískar ákvarðanir. Ahrif fjarlægustu atburða
ná til afskekktustu dala. Skin eða skuggar frá heimsviðburðunum
) Marx—Engels, Kommúnistaávarpið, Rvk. 1949, bls. 95.