Réttur - 01.05.1964, Blaðsíða 27

U É T T U R
91
ciðstæðum yfir höfuð. Listirnar lifa í andrúmslofli sinnar samtíðar
og glíma við vandamál hennar. En það má alls ekki líta á þær sem
l.ugmyndafræöilega yfirbyggingu einvörðungu (eins og t. d. iög,
stjórnarstofnanir og fyrirmæli.).
Þjóðfélagsaðstæður hafa annars vegar margskonar óbein og
ílókin áhrif á listamennina. A hinn bóginn eru bein áhrif á listir
og bókmenntir frá framleiðsluöflum nútímans og breytingum á um-
iiverfinu, sem listamennirnir verða æ meir ábyrgir fyrir. Vér lifum
á öld iðnvæðingar, tímum stórborga, hvort sem vér búum í New
York eða Moskvu, London eða Tokíó. Hið þúsundalda gamla bænda-
þjóðféiag, sem lotið hefur margskonar yfirdrottnun, er að líða undir
lok. Víða um heim hafa öflug iðnaðarþjóðfélög leyst það af
hóimi. Hinn rígbundni afturhaldsheimur er úr sögunni, heim-
ur kyrrstöðunnar. Nú eru það ekki þorpin, það eru stórborg-
irnar, sem eru ákvarðandi. Iðnaðarþjóðfélag vorra daga með alla
sína tækni og vísindi, manngrúa og hraða, er aflgjafi nýrra strauma,
vakninga og reynslu. Nútíma borgarbúi sér, heyrir og hugsar öðru-
vísi en maður frá íhaldssamari og hæggengari þjóðfélagsháttum.
Nýjungarnar þróast miskunnarlaust þrátt fyrir ólík þjóðfélagskerfi
og í andstöðu við hugmyndafræði venjulegrar iífshrynjandi. Hinn
fjölmenni hópur listaverkakaupenda sækist fyrst og fremst eftir að
komast yfir listaverk dagsins í gær og enn eldri (oft í fátækluðum
eða skreyttum útgáfum), en hræringar og óróleiki stórborganna
hefur hrifið með sér listamenn nútímans og áhangendur þeirra,
gert þá nýjungagjarna og sólgna í æfintýraferðir á ókunnar slóðir.
Magnþrungin öld.
Um það verður ekki deilt, að nútíma listamaður byggir á erföa-
venjum og að hann hefur aðgang að ólíkt stærra forðabúri frá
fyrri öldum en nokkur af hans fyrirrennurum. En þörfum hans verð-
ur ekki fullnægt með niðursuðu þess sem þegar hefur verið gert
eða með dauðahaldi í hefðbundinn og viðurkenndan stíl. Hann er
á þönum eftir hinu óhöndlaða, óuppgötvaða og óþekkta. Enginn
iistamaður, sem vill láta taka sig alvarlega, neitar þeirri nauðsyn
að kunna skil á og læra af erfðavenjunum. En það er ekki sjúkdóms-
einkenni um úrkynjaða list að segja skilið við hefðbundnar venjur,
þvert á móti er það í samræmi við umrót og breytileik stórfelldrar
aldar. Þess háttar uppgjör áttu sér einnig stað í fyrri þjóðfélagsbylt-
ingum, það gamla varð að víkja fyrir því nýja. Engin öld hefur