Réttur - 01.04.1970, Blaðsíða 30

Sannleikurinn um uppreisnina í Varsjá er fádæma
hetjuhugur og fórnfýsi íbúanna í Varsjá. En sann-
leikurinn um uppreisnina í Varsjá er lika hin kald-
rifjaða ósvífni ákveðinna hópa og einstaklinga, sem
misnotuðu hetjulund og fórnfýsi Varsjárbúa."
Þeir úr stjórn Verkamannaflokksins og alþýðu-
hersins, sem voru í Varsjá, komu saman 1. ágúst til
þess að ræða undirbúning að bardögum um borg-
ina, þegar sovétherinn og sá pólski her sem með
honum barðist, (1. pólska herdeildin) færu að nálg-
ast borgina þannig að von væri um sigursæla upp-
reisn. Þá vissi enginn þessara manna að útlaga-
stjórnin og AK hafði þegar gefið fyrirskipun um
uppreisn 1. ágúst, til þess að ná borginni á sitt
vald áður en sovétherinn og pólski herinn væru
komnir það nærri að hægt væri að heyja baráttuna
í samfélagi við þá með von um sigur.
Fundurinn var í gömlu borginni og þegar Kliszko
skilur við félaga sina eftir fundinn og heldur út í
útborgina Zoliborz, sem liggur við Vislufljótið,
verður aðalhluti foringjaliðsins: Boleslaw Kowalski,
yfirmaður alþýðuhersins i Varsjá, Alexander Kow-
alski, sem var í miðstjórn flokksins eins og Kliszko,
o. fl. eftir í gömlu borginni. Fundinum hafði lokið kl.
3 um daginn og á heimleiðinni uppgötva þeir hver
fyrir sig að uppreisnin er hafin, illa undirbúin, en
byrjuð.
Foringjar Verkamannaflokksins taka nú þá á-
kvörðun hver á sinum stað að, þótt uppreisnin sé
glæpsamlega undirbúin og ákveðin allt of snemma,
þá verði fólksins vegna að berjast með í henni af
öllum mætti og það gera þeir. Hermenn alþýðuhers-
ins (AL) fá þvi fyrirskipanir um að berjast við hlið
AK og gera það. Gekk það samstarf sæmilega,
þrátt fyrir gagnkvæma tortryggni.
Uppreisnarmenn höfðu aðallega þrjá borgarhluta
á valdi sínu: gömlu borgina svokölluðu, Mokotów
og Zoliborz. Sambandið milli þeirra var mjög lítið,
einvörðungu gegnum skolpræsin og það með mikl-
um erfiðismunum og áhættum.
Það var barizt af hreysti við ofureflið, skortinn
og vopnleysið.
Aðalforingjahópur Verkamannaflokksins var i
gömlu borginni og féllu þeir þar flestir í bardögun-
um, en nokkrum tókst að bjarga eftir neðanjarðar-
göngum til Zoliborz. Meðal þeirra er féllu var yfir-
maður alþýðuhersins í Varsjá Boleslaw Kowalski.
I Zoliborz var barizt áfram. Zenon Kliszko var
þar sjálfur aðalleiðtogi alþýðuhersins. Samvinn-
an v'.ð þá, sem stjórnuðu AK-liðinu var sæmileg,
en hinsvegar hlýddu þeir einvörðungu fyrirskipun-
um útlagastjórnarinnar, einnig eftir að greinilegt var
að uppreisnin hafði misheppnazt, svo sem sjá
mátti fyrir frá upphafi.
Sovézki herinn og 1. pólski herinn komust þann
14. september til Praga, sem er útborg Varsjár
austan Vislu-ár. Sprengdu nazistar allar brýr yfir
fljótið, er þeir urðu að hörfa þann dag. Náðu upp-
reisnarmenn i Zoliborz nokkru sambandi við sov-
ézka og pólska herinn, er kom að gagni um vopna-
sendingar og fleira. En dag frá degi versnaði að-
staðan i Zoliborz. Þann 27. september gafst upp-
reisnarliðið i Mokotów upp, og tók nú að þrengja
að Zoliborz. Einbeittu nazistar nú öllu liði sínu að
uppreisnarmönnum i Zoliborz með ferföidum yfir-
burðum i mannafla. Stórskotaliði, skriðdrekum og
flugvélum var nú beitt gegn mönnum, sem aðeins
höfðu byssur og vélbyssur til varnar. Það var barizt
af hreysti um hvert hús, en auðséð hvað verða
vildi, spurningin var aðeins um daga eða klukku-
stundir.
30. september komu endalokin. Forustumenn
stjórnarherdeildanna fengu fyrirmæli frá yfirstjórn
sinni um að gefast upp og láta nazista taka sig til
fanga. Töldu þeir sig örugga um meðferð sem
stríðsfanga, en hinsvegar var vitað að alþýðuher-
mennirnir yrðu yfirleitt skotnir, ef nazistar næðu
þeim. Lagði Kliszko og menn hans til að upp-
reisnarherinn færi allur yfir fljótið með hjálp 1.
pólska hersins og var sú hjálp til reiðu. En sam-
komulag varð ekki. Pólsku stjórnarhermennirnir
fylgdu sinum fyrirskipunum og gáfust upp fyrir
nazistunum og fóru i fangabúðir þeirra.
En leifar pólska alþýðuhersins brutust yfir fljót-
ið um nóttina með aðstoð félaga sinna hinumeg-
in. Kliszko varð að skilja konu sina, eins árs dóttur
og móður eftir. Nokkrir féllu i bardögunum við
fljótið fyrir kúlum nazista, en flestir þeirra kom-
ust gegnum kúlnahriðina og yfir. Við hlið Kliszkos
hljóp 12 ára drengur, sem verið hafði með honum
allan tímann, Edward Patera, kallaður Maly, „sá
litli". Nazistar höfðu drepið foreldra hans og fjögur
systkini. Kúlurnar hittu hann og hann hné til jarðar.
Kliszko tók hann upp og bar hann, siðan skiptust
70