Réttur - 01.04.1970, Blaðsíða 28

afturhaldinu, en útlagastjórn þess sat í London, —
og gagnvart leiStogum þess leynihers, er henni
hlýddi (AK). GerSi þetta allt baráttuna mjög flókna
og reyndi mjög á forustu pólska Verkamannaflokks-
ins um aS taka réttar ákvarSanir. En þaS tókst henni
yfirleitt ágætlega og þaS þótt fórnirnar, sem for-
ystan færSi væru ægilegar:
ASalritari flokksins Marceli Nowotko féll fyrir
morSingjahendi í árslok 1942. Tók þá Pawel Finder
viS starfi aSalritara. En í nóvember 1943 tókst
Gestapo, leynilögreglu nazista, aS ná honum og
öSrum meSlimi miSstjórnarinnar, en þaS var ein
hugrakkasta kona pólsku hreyfingarinnar, Malgor-
zata Fomalska. Eftir þetta mikla áfall tók Wlady-
slaw Gomulka viS aSalritarastarfinu. — En i milli-
tíSinni hafSi orSiS fyrsta uppreisnin í Varsjá gegn
nazistum.
Uppreisnin I GySingahverfinu í Varsjá hófst 19.
apríl 1943. Nazistar voru smátt og smátt aS flytja
alla íbúana þaSan til eySingarfangabúSanna , Aus-
witz og annarsstaSar. GySingar sáu aS ekkert nema
dauðinn beið þeirra og ákváðu að berjast með
þeim litlu vopnum, sem þeir gátu náð í, frekar en
láta böðlana drepa sig mótstöðulaust. Baráttusam-
tök Gyðinga (ZOB) töldu 23 baráttuhópa, af þeim
voru 20 kommúnistiskir og sósíalistiskir. Samtökin
leituðu aðstoðar útlagastjórnarinnar í London og
hins pólska hers hennar, en fengu enga. En hins-
vegar reyndi pólski alþýðuherinn (AL) og pólski
Verkamannaflokkurinn að hjálpa þeim af fremsta
megni, bæði með því að láta þeim vopn og mat í
té og eftir ósigurinn að hjálpa þeim til undankomu.
En Gyðingahverfið var algerlega einangrað hern-
aðarlega, eina samgönguleiðin var neðanjarðar-
skolpræsi borgarinnar.
Frá 19. apríl til 11. maí stóðu bardagarnir, fyrst
götubardagar, síðan um neðanjarðarbyrgin. Gyðing-
arnir börðust af fádæma hetjumóð gegn ofureflinu,
— menn, konur og börn börðust og féllu. Eftir
ósigurinn tókst þó alþýðuhernum (AL) með ótrúlegu
dirfskubragði að bjarga þó nokkrum af meðlimum
baráttusamtaka Gyðinga gegnum skolpræsin og
út úr Varsjá til skæruherjanna. En í rústum Gyð-
ingahverfisins börðust einstakir hópar allt þar til í
september 1943, meðan nazistar eftir að hafa áSur
skotið á hverfið úr fallbyssum og flugvélum, jöfn-
uðu allt við jörðu og ýmist drápu strax hvert manns-
barn, er þeir náðu, eSa fluttu til eyðingarfangabúða.
Pólski Verkamannaflokkurinn studdi Gyðingaupp-
reisnina af fylsta mætti og mat mikils þann hetju-
skap, er þar var sýndur. Á fundi forystuliðs flokks-
ins í Varsja í byrjun mai 1943 sagði Malgorzata
Fornalska eftirfarandi um baráttu þeirra:
,,l tíu daga hafa nú bardagamennirnir í Getto,
sem dæmdir eru til dauða af fasismanum, háð hetju-
lega baráttu. Reykur hinna brennandi húsa liggur
yfir Getto-inu (Gyðingahverfinu). Þjóðverjarnir hafa
mætt mótspyrnu manna, sem hafa engin baráttu-
tæki í höndum. Og þó berjast gamalmenni, konur
og börn; allir ibúar Gettosins gefa dásamlegt for-
dæmi fórnfýsi og hetjuskapar. Baráttudeildir okkar
hjálpa þeim. Og það hefur lika vafalaust áhrif á
þá að Sovétþjóðirnar heyja nú strið sitt gegn ill-
virkjum Hitlers og munu Ijúka þvi með sigri undir
forustu hins ágæta flokks síns, Kommúnistaflokks
Sovétrikjanna."*
I múgmorðum nazista i Gyðingahverfinu I Varsjá
munu um 70.000 manns hafa látið lifið frá 19. april
til 16. maí. Þar af munu tæplega 6000 Gyðingar
hafa fallið með vopn í hönd.
Uppreisnin í Varsjá, er hófst 1. ágúst 1944, var
hinsvegar allt öðruvísi tilkomin. Upptök hennar
voru ekki örvæntingarfull barátta dauðadæmdra
manna, heldur pólitísk refskák pólska afturhaldsins.
Þau samtök pólsku þjóðarinnar, sem börðust
gegn þýzka fasismanum og voru einnig andvíg þeim
pólska, höfðu 1. janúar 1944 myndað einskonar
þing þjóðarinnar, þjóðarráð. Átti Verkamannaflokk-
urinn frumkvæði að því. Þar með hafði pólska
þjóðin sjálf eignast aðila, er gat talað í hennar
nafni. Útlagastjórnin í London, þessar leyfar gamla
afturhaldsins og pólsku fasistanna, sá sína sæng
útbreidda að hún gæti ekki framar talað í nafni
Pólverja og fann vonirnar minnka um að hálffasist-
★ ÁriS 1957 birtist mjög ýtarleg og góð saga uppreisn-
arinnar í Gettó-inu á þýzku, þýdd úr pólsku, gefin út
af Dietz Verlag. Höfundurinn heitir Bcrnard Mark og
bókin: „Der Aufstand im Warschauer Gett«*r.
68