Réttur - 01.01.1972, Blaðsíða 28

Hann hefur þá sjálfur verið að brjóta brautina
með sósíalistum Danmerkur. Hann hefur sjálfur
kynnst þeirri neyð — á Islandi og í Danmörku.
„Dýpst gróf sig inn í mig sjón, sem ég sá hjer
i koti á Eyrarbakka 1880 og önnur, sem ég sá í
Litla Strandstræti í kjallara veturinn 1892—3",
segir hann síðar í bréfi 20. marz 1907. Og hann
hefur sjálfur fengið að kenna á þessari neyð.
Efnið í hið ramma ádeilukvæði hans „örbirgð og
auður" (ort i ágúst 1892) varð til, er hann var
á gangi i auðmannagötu Kaupmannahafnar jóla-
nóttina „þar sem skrauthallir auðkýfinganna standa
hver við aðra. Ljósadýrðina og ilminn af réttunum
lagði út á götuna. Jeg var bæði kaldur og svángur
og gat úr hvorugu bætt", — en svo lýsti Þor-
steinn siðar tildrögum þess kvæðis i viðtali við
Jón frá Sleðbrjót.* Það var fátækt og skortur þess-
ara ára, sem merkti Þorstein líkamlega fyrir lífið.
„Mér er það vafalaust mál, að sulturinn fór með
mig i blóðspýjuna og á spítalann", reit hann í
fyrrnefndu bréfi.
Þorsteinn þjáðist með danska verkalýðnum á
bessum árum. Og hann berst við hlið hans. Hann
hrífst með af allri þeirri fórnfýsi, sem einkennir
þá starf hins fátæka flokks og fólks. Hann minnist
þess tveim áratugum síðar, er hann heldur fyrir-
lesturinn um „Verkamannasamtökin" fyrir Dags-
brún og segir: „Um fátæktina skal ég geta þess,
að þeir menn, sem gáfu út Social-Demokraten árið
1875 — höfðu hvorki efni á að greiða ritlaun, né
að launa ritstjóra. Prentarasveinn, að nafni Wiin-
blad, skrifaði ritgerðir í blaðið og setti þær á
nóttunni og í frístundum sínum, og fékk ekkert
fyrir". Sá Edward E. Wiinblad, sem Þorsteinn getur
hér um, varð 18 ára formaður dönsku deildar
hins sósíalistíska „Internationale" og varð siðar
einn af helztu forustumönnum danskra sósíalista,
áratugi ritstjóri Social-Demokraten og rikisþings-
maður.
Starf Þorsteins með dönskum sósíalistum mótar
þá alþjóðahyggju, sem einkennir hann allt lífið.
Og honum tekst með ágætum að sameina róttæka
þjóðfrelsisbaráttu Islendingsins við alþjóðahyggju
sósialismans, — og sá arfur hans hefur reynst
íslenzkum sósíalisma mikið hnoss. Það er ef til
vill táknrænt að einmitt sama árið og hann hneyksl-
ar háskólaráðið með kvæðinu um Rask, skuli hann
í samsæti fyrir Korsgaard*) ritstjóra ræða um að
fylkja liði með róttækum Dönum í götubardögum.
Og hann sýnir þessa tilfinningu með dönsku al-
þýðunni einnig í því kvæði, sem hann skrifar í
vasabók sína, þegar hann fékk áminninguna fyrir
Rask-kvæðið hjá háskólaráði, — og varð það
kvæði eigi fullgert og hefur ekki verið birt, en
I því segir hann, eftir að hafa deilt hart á full-
trúa danskrar yfirstéttar með „finu nöfnin", um
blöðin I bók sögunnar, þau „svörtu": „Þau eru
um hinna harmakjör,/sem hrepptu ei nöfnin fínu,
/en urðu þeirra þrælaför/að þvo með blóði sínu".
Jarðvegurinn, sem „Brautin" vex upp úr, er
þvi hin byrjandi sósíalistiska verkalýðshreyfing
Danmerkur með þeirri riku alþjóðahyggju, sem þá
einkenndi sósíalismann.
Birting þessa kvæðis sem forustukvæðis „Eim-
reiðarinnar" talar hins vegar lika öðru máli um
leið, sem og er táknræn fyrir aðstæðurnar við
upphaf sósialismans á Islandi.
Eimreiðin verður eins og vænta mátti af af-
stöðu ritstjóra hennar, Valtýs Guðmundssonar, mál-
gagn þeirra manna, er vilja einbeita sér að tækni-
legum og efnahagslegum framförum á Islandi, —
en semja þá heldur vopnahlé i sjálfstæðismálinu,
sem mörgum þeirra fannst komið i þrátefli. Og
með þeim skipuðu sér i þá fylkingu, sem siðar
varð „Valtýskan" ýmsir róttækustu félagshyggju-
menn landsins, eins og t. d. Þorsteinn Erlingsson
og Skúli Thoroddsen, þótt ekki skorti þá heldur
róttækni i sjálfstæðisbaráttunni.
Það er nauðsynlegt, ekki sízt fyrir sósíalista,
af því þeim finnst eðlilegt að tvinna saman í eitt
þesca þrjá þætti baráttunnar: 1) fyrir tækni og efna-
hags-framförum, — 2) fyrir félagslegum umbótum
og gerbyltingu, — og 3) fyrir þjóðlegu sjálfstæði,
— að gera sér grein fyrir því að þeir sem berjast
fyrir einum þætti þessara mála á Islandi um síð-
ustu aldamót, geta verið andstæðingar annars
þáttar, — að t. d. vissir bændur, sem voru eld-
heitir sjálfstæðismenn, gátu um leið verið argasta
*) Kristen Peter Korsgaard (1846—1904), blaða- ritstjóri „Morgenbladet" um tíma. Þingmaður
maður og þingmaður, byrjaði að gefa út Aften- 1889. Róttækur vinstrimaður.
bladet, lýðræðissinnað síðdegisblað, 1887, siðar
28