Réttur - 01.01.1972, Page 34

sem ritstjóra*), en hann var þá mjög róttækur í
þjóðfélagsmálum, svo sem sjá má af kvæði hans í
Heimskringlu 15. april 1893 ,,Morðið“, er beinist
gegn atvinnurekendum þeim í Winnepeg, er valdir
voru að dauða íslenzks verkamanns í vinnu. Einnig
ber kvæði Stephans G. til Jóns á 25 ára ritstjórnar-
afmæli hans í ársbyrjun 1893 vott um hve átrún-
aður á Jón var mikill til baráttu í mannfélagsendur-
bótum. Jón hafði og 1871—72 verið meðmæltur
sósíalisma í umræðum í Kvöldfélaginu. Ekki varð
ur þessu.
Jóhannes ritar mikið bæði i „Stefni", sem þó
að lokum úthýsti honum, og „Bjarka" á árunum
1895—97. Siðari hluta árs 1897 flytur Jóhannes
líklega til Seyðisfjarðar, — hann auglýsir þar að
hann taki að sér bókband (2. nóv. 1897), en hann
starfaði að bókbandi á Akureyri hjá Friðbirni
Steinssyni, brautryðjanda Good-templararegiunnar,
svo allnáin eru persónulegu tengslin milli frum-
kvöðla alþýðuhreyfinganna þá. Jóhannes og Þor-
steinn munu hafa umgengizt allmikið á Seyðis-
firði. En jafnframt er Jóhannes félagi í Bókafélagi
„Ófeigs á Skörðum," nokkurnveginn frá 1894 til
1900, en þá mun hann í síðasta lagi hafa farið
vestur aftur. Jóhannes hafði kynnzt verklýðshreyf-
ingu og sósíalisma í Bandaríkjunum og Kanada, en
þær hreyfingar voru allsterkar þar þá, bæði verk-
lýðssamtökin og sósialistiskur flokkur. Verklýðsfé-
lag Islendinga var stofnað í Winnipeg 1891. Máske
hefur Jóhannes haldið heim 1894, af því hörð
kreppa var þar vestan hafs, en henni er algerlega
lokið 1899. Þar sem hann var bæði verklýðssinni,
sósíalisti og fríþenkjari, hafa þeir Þorsteinn átt
margt sameiginlegt.
Þess er og rétt að geta að Þorsteinn Gíslason,
sem þá var manna róttækastur í sjálfstæðismálum
Islendinga, reit mjög góða og vinsamlega grein um
Þorstein Erlingsson í „Eimreiðina" 1895.
5. VONIR OG VONBRIGÐI BRAUTRYÐJANDANS
Þorsteinn Erlingsson hefur verið fullur bjartsýni,
er hann kom heim til Islands aftur og byrjar út-
*) Sbr. bréf Jóhannesar til Benedikts, sem Nanna
Ólafsdóttir segir frá í fyrgreindri grein sinni i Ár-
bók Landsbókasafnsins 1969.
-34
gáfu „Bjarka" á Seyðisfirði 9. október 1896. Það
sýnir bezt hið hástemda kvæði hans „Landsýn",
er hann heilsar þeirri hreyfingu, sem hann hyggur
þar háreista og vill leggja henni lið. Hann skrifar
greinar í „Bjarka" um baráttu verkamanna og sósí-
alista erlendis. Hann aðstoðar verkamenn eftir
föngum við stofnun Verkamannafélagsins á Seyð-
isfirði 1896—97. Og hann hvetur vafalaust þá
verkamenn, sem duglegastir voru til forustu til
róttækra skrifa um ástandið. Eftirtektarverð er hin
harða ádeilugrein, sem einn af forustumönnum
Verkamannafélagsins, Anton Sigurðsson, ritar í
Bjarka 14. april 1897 um „bakburð kvenna í
Reykjavik", kolaburðinn, sem Muggur málaði sína
ógleymanlegu mynd af.
En Þorsteinn hefur smámsaman orðið fyrir sárum
vonbrigðum með hið andlega ástand alþýðu á
Islandi.
Draumsjón hans var að sameina sósíalisma og
verklýðssamtök í volduga, ósigrandi fylkingu, sjá
verkalýðinn rétta úr bognu baki sínu, eigi aðeins
til að stórbæta sinn hag, heldur og til þess að taka
forustu þjóðarinnar i sinar hendur. Þessi marxist-
iska hugsjón hans gæddi hann sannfæringarkrafti
allt sitt líf, þótt skilyrðin hvað þjóðfélagsþróun á
Islandi leyfðu ei framkvæmd þeirrar hugsjónar i
hans tíð.
Þorsteinn hafði hvatt verkamenn til þess, er þeir
djörfustu þeirra hófu blaðaútgáfu með gamla Al-
þýðublaðinu 1906 „að snúa sér með fullri djörf-
ung og heilshugar að þeirri stefnu, er heimurinn
kallar Sósialismus og nú er aðalathvarf verka-
manna og litilmagna hins svokallaða menntaða
heims."
Hann hafði boðið verkamönnum i Reykjavík, t.d.
Dagsbrún, að flytja fyrir þá erindi, en forustan þá
enn verið of þröngsýn, svo það var ekki þegið,
— og sárindi hans yfir þessu koma fram þá loks
hann flytur þeim fyrirlestur um „Verkamannasam-
tökin", er ný Dagsbrúnarstjórn var komin til skjal-
anna, sunnudaginn milli jóla og nýárs 1912. Er
sá fyrirlestur prentaður í 1. árg. Réttar.
Og honum svíður alþjóðleg einangrun og þekk-
ingarleysi íslenzks verkalýðs, er hann segir i
greininni um lát Bebels 13. ágúst 1913: „Þegar
fregnin um lát Bebels flaug út um heiminn 14.
ágúst munu þeir hafa verið fremur fáir af verka-
mönnum og iðnaðarmönnum i borgum menningar-
landanna, bæði í Norðurálfu og utan hennar, sem
ekki skildu hver tíðindi það voru fyrir þá, nema
J