Morgunblaðið - 17.03.2006, Síða 12

12 FÖSTUDAGUR 17. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
SAMDRÁTTUR á varnarviðbúnaði
Bandaríkjanna á Íslandi er skýrt
brot á varnarsamningi landanna, og
mun samband Ís-
lands og Banda-
ríkjanna líklega
kólna í framhald-
inu. Líkur eru á
því að þetta al-
varlega áfall geti
riðið varnar-
samningnum að
fullu.
Þetta er skoð-
un Michael T.
Corgan, dósents í alþjóðasamskipt-
um við Boston-háskóla í Bandaríkj-
unum, sem er höfundur bókarinnar
Ísland og bandalög þess: Öryggi
smáríkis (Iceland and Its Alliances:
Security for a Small State).
Hann segir þá ákvörðun George
W. Bush Bandaríkjaforseta að draga
herþotur og björgunarþyrlur á brott
frá Íslandi virðast sprottna af ör-
væntingu stjórnvalda í Washington
vegna þess mikla álags sem er á her-
afla Bandaríkjanna vegna áfram-
haldandi stríðsreksturs í Írak.
Corgan segir það að ákvörðunin
var tekin einhliða, á meðan heita átti
að viðræður ættu sér stað, geta haft
alvarlegar afleiðingar. „Ég tel þetta
vera mikið áfall fyrir Ísland, og ég
skil vel að íslensk stjórnvöld séu í
uppnámi vegna þessa, og einhverj-
um gæti fundist þetta afar móðg-
andi,“ segir Corgan.
„Ég held þetta hljóti að hafa mikil
og neikvæð áhrif á samskipti þess-
ara tveggja landa,“ segir Corgan.
Hann bendir á að í þriðju grein varn-
arsáttmálans frá 1951 komi skýrt
fram að samsetning heraflans sem
staðsettur er hér á landi skuli ákveð-
in af ríkisstjórnum landanna beggja.
Því sé augljóst að brotið sé beint
gegn varnarsáttmálanum með þess-
ari einhliða ákvörðun.
Á lista hinna viljugu
„Þetta hlýtur, réttilega, að koma
íslenskum stjórnvöldum í uppnám.
Þau hafa verið bandamenn Banda-
ríkjanna, og voru á lista George W.
Bush yfir viljugar þjóðir vegna
stríðsins í Írak. Bush hefur hingað
til talið Ísland til bandalagsþjóða
Bandaríkjanna, eins og allir forsetar
Bandaríkjanna frá Harry Truman
[sem var forseti þegar varnarsamn-
ingurinn var undirritaður árið
1951],“ segir Corgan.
Framtíð varnarsamstarfsins virð-
ist hanga á bláþræði. „Þetta er mikið
áfall fyrir varnarsamninginn, og
hugsanlega getur þetta riðið honum
að fullu. Þetta er brot á grein þrjú í
samningnum, og virtist koma öllum
á Íslandi á óvart, sérstaklega í ljósi
þess að viðræður höfðu meðal ann-
ars átt sér stað milli Condoleezzu
Rice [utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna] og Geirs H. Haarde [utanrík-
isráðherra Íslands]. Ég mundi búast
við því að íslensk stjórnvöld vildu
endurskoða varnarsáttmálann, og
gera það upp við sig hvort hann hafi
enn einhverja þýðingu,“ segir Corg-
an.
Spurður hvers vegna þessi háttur
sé hafður á, að minnka varnir Ís-
lands með ákvörðun Bandaríkjafor-
seta, í miðjum viðræðum við íslensk
stjórnvöld, segir Corgan það sína
skoðun að þetta sé merki um ör-
væntingu Bandaríkjastjórnar. „Her-
afli Bandaríkjanna hefur nú tekið að
sér afar viðamikil verkefni vegna
ástandsins í Írak, sem hefur ekki
þróast á nokkurn hátt í líkingu við
það sem æðstu menn í Pentagon
[bandaríska varnarmálaráðuneyt-
inu] gerðu ráð fyrir.“
Corgan segir þetta ekki eina
dæmið um það að öllu sé tjaldað sem
til er í herafla Bandaríkjanna. „Ég
útskrifaðist úr Flotaskólanum [Na-
val Academy], og síðustu 150 ár hafa
bandarískir landgönguliðar staðið
vörð um hlið skólans, sem er afar
merkilegur staður í sögu flotans. Nú
hafa jafnvel þessir landgönguliðar
verið sendir í önnur verkefni, vegna
þess að það er þörf á öllum land-
gönguliðum sem fyrirfinnast í önnur
verkefni. Þetta sýnir svart á hvítu
hvað heraflinn þarf að teygja sig
langt til að berjast áfram í Írak.“
Öllu tjaldað sem til er
Bandaríkjaher tjaldar því öllu
sem til er þar sem þörfin er fyrir
hendi, og það á sérstaklega við um
herflugvélar, orrustuþotur og þyrlu-
sveitir, segir Corgan. „Það er ekkert
eftir sem ekki þarf að nota, það er
enginn afgangur.“
Lykilspurningin hlýtur að vera
hvort það sem eftir verður er nægj-
anlegt til að verja Ísland, eða hvort
það verður bara hugsað sem aðstaða
fyrir bandarískan herafla til að verja
hagsmuni Bandaríkjanna, þegar og
ef slík þörf myndast, segir Corgan.
„Hvað gæti liðsaflinn í herstöðinni
gert til að verja Ísland sem víkinga-
sveitin gæti ekki gert?“
Corgan segir það misskilning að
fjórar orrustuþotur hafi hvort eð er
ekki haft mikla þýðingu. Fjórar orr-
ustuþotur geti gert það erfitt að
gera árás óhindrað, t.d. ef lítill hópur
árásarmanna tæki hér land með
ákveðið skammtímamarkmið fyrir
augum, nokkuð sem búast megi við
að Íslendingar hafi einhverjar
áhyggjur af. Lítill hópur sé veikur
fyrir árás úr lofti með nákvæmum
sprengjum sem orrustuþoturnar
hafi yfir að ráða og því hafi þær
ákveðinn fælingarmátt. „Með þotun-
um var hægt að gera eitthvað, en
eftir að þær fara getið þið ekkert
gert.“
Vildu einn breskan hermann
Herafli hér er einnig táknrænn,
segir Corgan, og bendir á svör
Frakka fyrir fyrri heimsstyrjöldina,
þegar þeir voru spurðir hversu
marga breska hermenn þyrfti í land-
inu til að hjálpa til við að verja
Frakkland. Þeir sögðust bara þurfa
einn. „Það sama má segja um banda-
rískan herafla á Íslandi, þó hér séu
fáar þotur og lítill herafli er hann þó
alltaf partur af stærri heild, sem
þýðir að þegar þessi litli hluti beitir
sér, gerir hann það með fulltingi alls
herafla Bandaríkjanna, og getur bú-
ist við öllum þeim stuðningi sem til
þarf, komi til átaka. Ef enginn her-
afli er á Íslandi verður þetta ekki til
staðar.“
Corgan segir líklegt að Banda-
ríkjaher vilji viðhalda þeirri aðstöðu
sem sé fyrir hendi hér á landi, skýl-
um fyrir flugvélar og þyrlur, bens-
íntönkum, íbúðum og öðru, með það í
huga að geta fært hingað herafla ef
þess gerist þörf í framtíðinni. „Þá
eiga sömu rök við og notuð voru í
kalda stríðinu, ef upp kemur ógn
sem veldur því að rétt þykir að færa
aftur herafla í stöðina getur það eitt
að koma stöðinni í gang aftur og
færa þangað herafla haft alvarlegar
afleiðingar og ýtt undir ógnina.“
RÆTT hefur verið um að koma upp
varnarkerfi hér á landi svipuðu því
sem notað er í Eystrasaltslöndunum,
þar sem herþotur frá öðrum ríkjum
Atlantshafsbandalagsins (NATO)
fljúga reglulega yfir löndin til að
tryggja öryggi þeirra. Michael T.
Corgan, dósent í alþjóðasamskiptum
við Boston-háskóla í Bandaríkj-
unum, segir þetta fyrirkomulag þó
hafa í för með sér stóran galla.
„Það hljómar alltaf vel að segja að
þotur verði sendar frá öðru landi
gerist þess þörf, en hvað gerist þeg-
ar sú ógn sem steðjar að Íslandi ógn-
ar einnig því landi sem ætlar að
leggja til þotur á þeim tíma? Það
verður að teljast ólíklegt að þotur
sem gætu nýst við varnir heima-
landsins verði sendar til Íslands á
meðan ógn steðjar að báðum lönd-
unum,“ segir Corgan.
Hugmyndir
um eftirlitsflug
gallaðar
Bandarískur sérfræðingur segir samdrátt á varnarviðbúnaði brot á varnarsamningi
Getur markað
upphaf enda-
loka varnar-
samstarfsins
Morgunblaðið/Golli
Michael T. Corgan segir ákvörðun Bush Bandaríkjaforseta virðast sprottna af örvæntingu stjórnvalda í Wash-
ington vegna þess mikla álags sem er á herafla Bandaríkjanna vegna áframhaldandi stríðsreksturs í Írak.
Michael T. Corgan
Eftir Brján Jónasson
brjann@mbl.is
HÓTUN íslenskra stjórnvalda um að
slíta varnarsamstarfi við Bandaríkin
verði orrustuþotur og þyrlusveit kall-
aðar á brott frá
landinu virðist
hafa verið orðin
tóm, ef marka má
viðbrögð Halldórs
Ásgrímssonar for-
sætisráðherra og
Geirs H. Haarde
utanríkisráð-
herra.
Þetta segir Val-
ur Ingimundar-
son, dósent í sagnfræði við Háskóla
Íslands, en hann hefur um árabil
rannsakað varnarsamstarf Íslands og
Bandaríkjanna.
„Það er margbúið að hóta því í
diplómatískum samskiptum þjóðana
að varnarsamningnum verði sagt upp
ef þetta gerist. Það var sagt margoft
árið 2003. Svo þegar þetta gerist á
bara að halda áfram viðræðum. Þá er
þessi hótun innantóm,“ segir Valur.
„Þegar litið er á þróun þessa máls
síðustu árin virðist sem ofuráhersla
íslenskra stjórnvalda á að halda orr-
ustuþotunum virðist hafa skyggt á
allt annað. Þetta varð hálfgerð þrá-
hyggja, öryggismálin voru ekki sett í
neitt annað samhengi. Það er eins og
íslensk stjórnvöld hafi áttað sig á
þessu seint og þá viljað taka að sér
starfsemi þyrlusveitarinnar, sem ég
tel að Bandaríkjamenn hafi talið mik-
ilvægara að fá til nota annars staðar
en sjálfar þoturnar.“
Brot á varnarsamningi
að mati Pentagon?
Hvor aðilinn getur sagt varnar-
samningnum upp með 12 mánaða fyr-
irvara að undangengnu sex mánaða
óbindandi umsagnarferli NATO. „Ís-
lensk stjórnvöld geta nú sagt að þau
líti svo á að með þessu hafi Bandarík-
in brotið varnarsamninginn, vegna
þess að samkvæmt honum á samsetn-
ing herliðsins að vera sameiginleg
ákvörðun,“ segir Valur. „Þetta er það
stórt mál að það mun leiða til grund-
vallarendurmats á samskiptum Ís-
lands við Bandaríkin.“
Hann bendir á að lögfræðingar
Pentagon, bandaríska varnarmála-
ráðuneytisins, hafi komist að þeirri
niðurstöðu á sjöunda áratugnum að
það að kalla þoturnar heim án sam-
þykkis íslenskra stjórnvalda væri
brot á varnarsamningnum.
Valur segir að þegar orrustuþotur
og þyrlusveit verði farnar frá herstöð-
inni á Keflavíkurflugvelli verði afar
lítið eftir. Trúlega bara viðhald á stöð-
inni, enda svo til öll starfsemin þar í
dag tengd þessum sveitum sem nú
eiga að hverfa á braut. „Ég tel að
þetta hafi alltaf verið markmið
Bandaríkjamanna, að gera þetta að
varaherstöð með nokkrum tugum
manna til að sjá um viðhald,“ segir
Valur.
Við þessa ákvörðun bandarískra
stjórnvalda hlýtur sú spurning að
vakna hvort endurskoða þurfi öll
hernaðarréttindi þeirra hér á landi,
segir Valur. „Eins og ég lít á málið
mun þessi ákvörðun, og það hvernig
hún er tekin, hafa þau áhrif að Ísland
mun fjarlægjast Bandaríkin í utanrík-
ismálum.“
Ísland snúi sér til NATO
Spurður hvert Íslendingar geti
snúið sér í framtíðinni með varnarmál
landsins segir Valur: „Ég geri ráð fyr-
ir því að nú þegar þotur Bandaríkja-
manna hverfa á braut muni Íslend-
ingar fara fram á það að eitthvert
NATO-ríki taki að sér þetta loftferða-
eftirlit, eins og gert var með Eyrstra-
saltsríkin. Það eru fordæmi fyrir því,
en það eru margir á móti þessu innan
NATO og finnst það tíma- og pen-
ingasóun.“
Valur Ingimundarson segir að viðbrögð stjórnvalda komi á óvart
Hótun um uppsögn varnar-
samnings virðist orðin tóm
Valur
Ingimundarson
Eftir Brján Jónasson
brjann@mbl.is
„REYKJANESBÆR ítrekar að ein-
hliða ákvörðun Bandaríkjastjórnar
að flytja orrustuþotur af varnar-
svæðinu setur störf hundraða ís-
lenskra starfsmanna í hættu sem
starfað hafa beint og óbeint í þjón-
ustu við Varnarstöðina. Ríkisstjórn-
in þarf að skýra með hvaða hætti
endurráðið verður í þau varnarverk-
efni sem hér verða,“ segir í ályktun
sem send var út eftir fund bæjarráðs
Reykjanesbæjar í gærmorgun.
Segir þar enn fremur að óskað
verði eftir því að rædd verði þau
verkefni sem ríkið þurfi að taka á sig
vegna breyttrar stöðu og einnig af-
stöðu ríkisstjórnarinnar til styrking-
ar öðrum atvinnutækifærum á svæð-
inu. Fjöldi íslenskra starfsmanna hjá
Varnarliðinu eigi fá ár eftir til eft-
irlaunaaldurs og muni eiga erfitt
með að aðlagast nýjum störfum auk
þess sem hópur starfsmanna hafi
sérhæft sig í þjónustu við Varnarlið-
ið og þurfi því tíma til aðlögunar að
nýjum störfum.
Ræða þarf
þau verkefni
sem ríkið
tekur á sig