Morgunblaðið - 17.05.2006, Síða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 17. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MEÐ vísan til áður sendra at-
hugasemda vegna laga og reglugerða
um öryggi sjófarenda, sem háttvirtur
ráðherra hefur forðast að svara
vegna skorts á skilningi
hvað sé öryggi á sjó,
þykir rétt að taka fyrir
og gera athugasemdir
við fræðslurit sem ein
af undirstofnunum ráð-
herra hefur sent frá sér
og varðar öryggismál
sæfarenda.
Fræðslurit þetta
nefnist „Siglinga-
reglur“ og inniheldur
auk þess vaktreglur og
stjórnskipanir um borð
í skipum.
Fræðslurit Siglingastofnunar
Rit þetta er með mörgum illskilj-
anlegum málfræðiágöllum sem sýnir
mikla vanvirðingu við íslenska tungu.
Sem dæmi um málfræðigalla má
nefna „skip að köfunarstörfum“: Skip
sem slíkt er aldrei að köfunar-
störfum. Skipið er notað við störf eins
og öll önnur tæki og tól sem mað-
urinn notar. Blýanturinn skrifar ekki
heldur er tæki mannsins og efni til
þess að skrásetja. Málfarsgallar eru
fleiri t.d. rithátturinn á „lugt“ sem er
allundarlegur þar sem réttur rithátt-
ur er með k „lukt“ sem dregið er af
lokað ljósker. Er þetta linmæli í ætt
við dönskuna og lítt skiljanlegt.
Margsinnis kemur fyrir í umræddu
fræðsluriti að skipin gera þetta og
skipin gera hitt.
Í reglum þessum er skipið per-
sónugert eins og áður er getið og
kemur hvað skýrast fram í 36. reglu
þar sem stendur: „Ef nauðsynlegt er
að vekja athygli annars skips má sér-
hvert skip sýna ljós eða gefa hljóð-
merki …“ Ritháttur þessi sýnir
slæman skort á skilningi, þeirra
manna er hafa unnið að ofangreindu
fræðsluriti, á íslensku máli og er
þetta ein vísbendingin um hnignun á
íslensku máli frá því að frumkvöðlar
hreinsunar á íslenskri tungu gengu á
vit feðra sinna. Frumkvöðlar þessir
gerðu kraftaverk um miðja síðustu
öld við hreinsun á dönskuslettum úr
málinu. Síðustu áratugi hefur málinu
hnignað vegna lin- og latmælis
margra menntamanna sem almenn-
ingi þykir fínt að nota sem fyrirmynd
í málnotkun.
Rit þetta, Fræðslurit Siglinga-
stofnunar, hefur upp á að bjóða
marga óskiljanlega agnúa.
Orðalagið „eðlilegur stafnhalli“ er
illskiljanlegt og nýyrði sem þarfnast
skýringa. Ef til er eitthvað sem kall-
ast – eðlilegur stafnhalli – er þörf á ít-
arlegum skýringum hvað átt er við.
Allur annar stafnhalli skips hlýtur þá
að vera óeðlilegur
stafnhalli eða er til eitt-
hvert orð yfir stafnhalla
á milli eðlilegs stafn-
halla og óeðlilegs stafn-
halla? Í gegnum áratugi
ef ekki árhundruð hefur
verið talað um „æski-
legan stafnhalla“ sem
er stafnhalli hvers skips
sem kemur best út
gagnvart siglingu
skipsins svo og öryggis
skips, skipverja og
farms.
Ekkert er til sem
kallast eðlilegur stafnhalli nema það
sé einhver ný þekking sem er þá
æskilegt að verði skýrð svo skilj-
anlegt verði. Því er spurt:
1. Er „eðlilegur stafnhalli“ stafn-
halli skips aftur og þá hve mikill halli?
2. Er „eðlilegur stafnhalli“ djúp-
rista skips að framan og aftan jöfn?
3. Er „eðlilegur stafnhalli“ stafn-
halli skips fram og þá hve mikill halli?
Mörg skip sem sigla með fullfermi
hafa stafnhalla fram sem í flestum til-
vikum er óæskilegur stafnhalli fyrir
fjölda skipa. Stafnhalli fram á sumum
skipum við fulla lestun er halli miðað
við hönnun skipsins. „Eðlilegur stafn-
halli“ er nýtt hugtak sem þarfnast
skýringa.
Orðið skipsklukka í reglunum er
eitt nýyrðið sem er allsérstætt í notk-
un þar. Orðið skipsklukka hefur
merkt tímamælir og verið aðal-
tímamælir um borð í skipi sem ráðið
hefur vaktaskiptum og tímasetningu
við skráningu í skipsbækur. Allar
aðrar klukkur um borð hafa verið
stilltar eftir skipsklukkunni. Í regl-
unum er allt í einu farið að tala um að
glamra á skipsklukkuna og hún orðin
að bjöllu sem hringja má með þegar
kólfi er slegið í hana. Fram að því síð-
asta hefur það áhald sem reglugerð-
armeistararnir skíra „skipsklukku“
verið kallað skipsbjalla og talað um
að hringja skipsbjöllunni þegar skipi
hefur verið lagt fyrir akkeri í þoku og
dimmviðri. Svona nýyrðabreytingar
eru síst fallnar til að bæta skilning
manna á hvað löggjafarvaldið er að
fara með setningu reglna sem eiga að
vera til fyrirmyndar og eftirbreytni.
Orðið „útvörður“ er nýyrði sem
ekki hefur verið gerð grein fyrir
hvað merki. Orðið sjálft segir ekkert
um merkingu þess ef fara á eftir um-
ræddum reglum. Ekki er verið að
amast við orðinu sem slíku en skýra
þarf fyrir hvað það stendur. Spurt
er:
4. Nær það yfir skipstjórnarmann
á vakt á stjórnpalli skips sem er
laust?
5. Nær það einnig yfir aðstoðar-
mann skipstjórnarmanns (háseta) á
stjórnpalli?
6. Nær það yfir skipverja sem
settur er á vakt fram á stefni þegar
siglt er í þoku eða dimmviðri eða
skipverja sem hafður er á vakt í
krákuhreiðri á framsiglu?
7. Nær það yfir skipverja sem
settur er á vakt utan stýrishúss á
brúarvæng, hábrú eða hvar sem er
annars staðar á skipinu?
8. Nær það yfir skipverja sem
settur er til að stýra skipi þegar
handstýrt er?
Skýring á þessu orði hefði mátt
fylgja í 3. reglu sem almenn orðskýr-
ing.
Samkvæmt 13. lið I viðauka /Vakt-
reglur / Undirkafli A-VIII/ I er
fjallað um útvörð og skyldur hans.
Þessar skýringar á starfi útvarðar
ná aðeins yfir skipstjórnarmann sem
þarf að sanna við sjónpróf og heyrn-
armælingu að hann sé hæfur til
starfans. Aðrir skipverjar s.s. háset-
ar (eða bera þeir ekki hásetatitilinn
lengur) eru ekki skyldugir að skila
sjón- og heyrnarvottorði né skyldug-
ir til að hafa fullkomið litaskyn við
ráðningu á skip. Samkvæmt samtali
við einn af höfundum þessa rits þótti
dönskuslettan „utkig“ eða orðið rýni,
svo og siglingavakt sem notuð hafa
verið um áratugi ekki vera tilhlýðileg
lengur. Því var ráðist í breytingu og
úr varð útvörður. En þá vantar orð
yfir það starf sem útvörður fram-
kvæmir.
Því má bæta hér við að í stað út-
varðar, sem getur staðið fyrir sínu,
mætti huga að hugmynd kennara við
Stýrimannaskólann í Reykjavík að
nota orðið köguður um varðmanninn
og þá fellur orðið „kögun“ vel að því
verki sem hann framkvæmir. Er
þetta dregið af orðinu Kögunarhóll
sem er hóll á Suðurlandi þaðan sem
útsýni er gott yfir Suðurlandið og ef
rétt er frá skýrt var hóllinn notaður
til að fylgjast með óvinveittum
mannaferðum. Finna má þessi orð í
íslenskri orðabók.
Opið bréf til
samgönguráðherra
Kristján Guðmundsson fjallar
um siglingareglur og Fræðslu-
rit Siglingastofnunar
’Rit þetta er með mörgum illskiljanlegum
málfræðiágöllum sem
sýnir mikla vanvirðingu
við íslenska tungu.‘
Kristján Guðmundsson
Höfundur er skipstjóri.
ÁLFASALAN og Samtök áhuga-
fólks um áfengismeðferð er tvennt
sem í hugum almennings heyrir sam-
an. Álfasalan er ein mikilvægasta
fjáröflunarleið SÁÁ og ánægjulegt að
upplifa og sjá hve góðar
undirtektir beiðni sam-
takanna um stuðning
frá almenningi með
þessum hætti hefur
fengið á undanförnum
árum. Það er full
ástæða til að hvetja alla
til að styrkja SÁÁ því
verkefnin eru eðli máls-
ins samkvæmt ærin.
Þegar ég staldra við
og lít til baka og velti
fyrir mér baráttunni
gegn vímuefnaneyslu
þá taka SÁÁ talsvert
mikið pláss í þeirri mynd sem blasir
við. Starfsemi samtakanna hefur haft
mikil áhrif á umræður um áfengis- og
vímuefnaneyslu í landinu, ekki hvað
síst meðal ungmenna, og bæði bein
og óbein áhrif af starfi SÁÁ hafa að
mínum dómi skilað verulegum ár-
angri. Nýleg alþjóðleg könnun meðal
barna í tíunda bekk grunnskólans
bendir til þess að enn dragi nokkuð
úr neyslu barna á tóbaki, áfengi og
vímuefnum. Ánægjulegt er til þess að
vita að börn okkar Íslendinga standa
sig einna best á þessu sviði í Evrópu.
Vímuefnaneysla hefur farið minnk-
andi síðustu tíu árin og það dregur
meira úr neyslunni eftir því sem
börnin eru yngri. Það
hefur dregið verulega
úr reykingum en um-
fram allt úr vímuefna-
og áfengisneyslunni.
Fjölmargir hafa lagt
sitt af mörkum til að ýta
undir þessa þróun, for-
eldrar barna, hið op-
inbera með stefnu sinni
í áfengis- og vímuvarna-
málum, stofnanir hins
opinbera eins og Lýð-
heilsustöð, félaga-
samtök, einstaklingar
og fyrirtæki. Með sam-
starfi af þessu tagi getum við gert
okkur vonir um árangur og þannig
bægjum við frá börnum okkar áfengi
og vímuefnum.
Oft er það svo að þótt árangur sé
almennt séð góður getur ástandið
versnað eða verið brothætt hjá til-
teknum hópum og oft þeim sem eiga
við mesta erfiðleikana að stríða. Oft
eru það einstaklingar í þessum hópi
sem leita til SÁÁ og þess vegna hvet
ég alla til að styrkja samtökin með því
að kaupa álfa.
Margir þekkja þá erfiðleika og það
böl sem ofneysla áfengis og annarra
vímuefna er fyrir einstaklingana sem
einhverra hluta vegna verða fórn-
arlömb fíknarinnar. Margir kannast
við það af eigin raun eða óbeint hve
illa ofneysla getur farið með fjöl-
skyldurnar, vinina og vandamenn
þess sem í hlut á. Og mörg þekkjum
við til barna og ungmenna sem hafa
orðið illa úti vegna neyslu og of-
neyslu. Þeir sem leita eftir samfélags-
þjónustunni sem SÁÁ veitir vilja
sjálfir leita sér hjálpar og við sem
styrkjum SÁÁ almennt með því að
kaupa álfinn erum um leið að rétta
þeim hjálparhönd sem eru að biðja
um hjálp. Þess vegna ætti það að vera
sjálfsagt að leggja sitt af mörkum.
Kaupum álfinn
Siv Friðleifsdóttir hvetur fólk
til að styrkja SÁÁ
’… við sem styrkjumSÁÁ almennt með því að
kaupa álfinn erum um
leið að rétta þeim hjálp-
arhönd sem eru að biðja
um hjálp.‘
Siv Friðleifsdóttir
Höfundur er heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra.
ÞAÐ er margt skrítið í heil-
brigðiskerfinu okkar sem við þó
annars erum stolt af. Það er ótrú-
legt að enn skuli sjúkraflutningar
geta sligað fjárhag fólks. Ekki að-
eins frá útlöndum
heim heldur einnig
við bráðaatvik utan
af landi eða bara á
flakki milli deilda og
stofnanna í höf-
uðborginni. Eða að
þó sjálfsagt sé ef „at-
vik“ verður í flugi fái
farþegar áfallahjálp –
sé ekki áfallahjálp
fyrir fólk sem fær úr-
skurð um lífshættu-
legan og langvinnan
sjúkdóm.
Í mars og apríl sl.
fór fram mikið og
merkilegt stefnumót-
unarstarf í samvinnu
Öryrkjabandalags Ís-
lands við Lands-
samband eldri borg-
ara og Lands-
samtökin Þroska-
hjálp, og með
samvinnu við fjölda
fræðimanna af mörg-
um sviðum.
Undirritaður stýrði hópi um
heilbrigðiskerfið, eða öllu heldur
um „aðgang og hönnun heilbrigð-
iskerfisins“. Að leiðarljósi voru
ákvæði stjórnarskrár, mannrétt-
indasáttmála og markmiðsákvæði
sérlaga um málefni fatlaðra, aldr-
aðra og sjúklinga.
Hvert? Hvaðan?
Hvernig?
Við spurðum okkur einfaldlega
þriggja spurninga. Hvernig þarf
kerfið að vera? Hvers er vant? Og
hvaða leiðir liggja þar á milli?
Til grundvallar höfðum við
reynslu- og þekkingarsjóð félag-
anna, fræðilega ráðgjöf og mikið
efni frá opinberum fundum og
ráðstefnum liðins vetrar um mála-
flokkinn og skýrslur opinberra
nefnda og stofnana. Sumt af því
hefur náð til almennings í gegnum
fjölmiðla en annað ekki. Flestir
kannast við skýrslur Jónínu-
nefndar og Guðríðarnefndar og
yfirmanna Tryggingastofnunar og
jafnvel um rafræna sjúkraskrá, en
fæstir vita enn neitt um „hinn
upplýsta sjúkling“ sem þó á að
verða meginstoð að nýrri heil-
brigðisstefnu Evrópu samkvæmt
ákvörðun Evrópuráðsins frá síð-
asta ári og að mati Evrópusam-
bandsins við vinnu að nýrri heil-
brigðisstefnu þess.
Að fella múra og brúa gjár nær
allvel utan um kjarnann í þeirri
hugsun sem varð til í hópnum.
Ekki aðeins múra og gjár á leið
notanda til þjónustunnar heldur
ekki síður innan kerfisins, milli
deilda, milli stétta, milli stofnana
og frá nútíð til framtíðar.
„Fólk með langvinna sjúkdóma
og aðstandendur þeirra þurfa að
treysta á gott aðgengi að heil-
brigðisþjónustu að staðaldri, þar
sem þarfir hvers notanda geta
gert kröfu til þjónustu mismun-
andi sérgreina læknisfræðinnar.
Hins vegar er ástæða til að óttast
að sú heildarsýn og þau langtíma-
viðhorf, sem einkenna þurfa
skipulag og stjórnun á meðferð
við langvinnum sjúkdómum verði
undir nú þegar mikil áhersla er á
valaðgerðir og bráðaþjónustu.“
Segir m.a. í forsendum okkar.
Þorkell Helgason lýsti ágætlega
á opnum fundi í Öskju, þar sem
skýrslur Jónínunefndar og Guð-
ríðarnefndar voru kynntar, eigin
reynslu af þeim múrum og gjám
sem mæta notendum og aðstand-
endum þeirra inni á sjúkrahúsum.
Eins og fáum er betur gefið dró
Þorkell fram hinn mikla kostnað
sem hindranir og tvítekningar við
þjónustuna hefur í för með sér.
Að vekja hinn
upplýsta sjúkling
Samfelld og aðgengileg þjón-
usta, þvert á stéttir og stofnanir
voru að okkar mati mikilvægustu
þarfir sjúklinga og
margvíslegar óþarfar
og kostnaðarsamar
hindranir og tvítekn-
ingar verstu gallar
kerfisins.
Þeim sem hafa
áhyggjur af kostn-
aðinum við hug-
myndir okkar má því
benda á að hagur
kerfisins og sjúklinga
fer saman um mik-
ilvægustu atriðin í
okkar hugmyndum. Í
ofanálag er hug-
myndin um „hinn
upplýsta sjúkling“ að
sögn Fernand Sauer
framkvæmdastjóra
heilbrigðismála hjá
Evrópuráðinu, það
einasta sem getur
mögulega bjargað
heilbrigðiskerfi Vest-
urlanda. Þetta sagði
Sauer m.a. á samráðs-
fundi ESB með Evrópsku sjúk-
lingasamtökunum (Europian
Patient’s Forum) sem ég sat síð-
astliðið sumar. Sú vinna var að
ósk ESB til að leita ráða um
hvernig skrefið verður stigið frá
„pabbi veit best“ hugmyndinni um
samband læknis og sjúklings, til
„hins upplýsta sjúklings“, en ég
var þana fyrir hönd FAAS.
Mikilvægustu
fyrstu skref
Mikilvægustu fyrstu skref að
betra heilbrigðiskerfi væru að
okkar mati, auk þess að vekja
hinn upplýsta sjúkling, að mynda
brú milli almennrar heilsugæslu
og sérhæfðrar þjónustu svo lang-
veikir geti notið samfelldrar al-
hliða heilbrigðisþjónustu á einum
stað til hagræðis fyrir notendur
jafnt sem heilbrigðiskerfið sjálft.
Saman tekið í styttu máli þá
verði þegar:
1. Hvatt til opinnar og upp-
lýstrar umræðu um heilbrigð-
isþjónustuna.
2. Komið á samræmdri rafrænni
sjúkraskrá, sem sjúklingur
hefur gagnvirkan aðgang að.
3. Komið verði á símati á heil-
brigðisþjónustu með virkri
þátttöku notenda á vegum
mats- eða eftirlitsstofnunar
sem verði óháð fram-
kvæmdavaldinu.
4. Brúað bilið milli þjónustu
sjúkrahúsa og frum-
heilsugæslu með því að ein-
staka heilsugæslustöðvar sér-
hæfi sig í þverfaglegri
heilbrigðisþjónustu við fólk
með fötlun og langvinna sjúk-
dóma.
5. Skipulag þjónustunnar miðist
við notandann í fyrirrúmi
sem fullgildan þátttakanda og
heildstæða, samfellda þjón-
ustu innan sem utan sjúkra-
húsa.
6. Að réttur notenda verði gerð-
ur aðgengilegur og virkur
réttur í reynd.
7. Í lögum verði gert ráð fyrir
því að heildarsamtök notenda
komi að stefnumörkun og
skipulagi þjónustunnar með
beinum og formlegum hætti.
Að fella múra
og brúa gjár
Helgi Jóhann Hauksson
fjallar um stefnumótunarstarf
í samvinnu Öryrkjabandlags
Íslands við Landssamband
eldri borgara og Lands-
samtökin Þroskahjálp
Helgi Jóhann Hauksson
’Að fella múraog brúa gjár nær
allvel utan um
kjarnann í þeirri
hugsun sem varð
til í hópnum.‘
Höfundur er stjórnmálafræðingur og
hópstjóri heilbrigðishóps Öryrkja-
bandalagsins, Landssambands eldri
borgara og Þroskahjálpar.