Morgunblaðið - 04.06.2006, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
M
argt bend-
ir til þess
að um
langan ald-
ur hafi
þjóðir
helgað sér
land með
mælingum og útreikningum sem
byggðust á arfi sagna og trúarhug-
mynda. Þannig tengdist maðurinn
landinu, gangi himintungla og æðri
máttarvöldum. Allt þurfti að eiga sinn
sess í veröldinni.
Boðun sumars í
norðvestri á sólúrinu
Frumgerð sólúrsins varð sennilega
til á svipuðum slóðum á jörðinni, á
svipuðum tíma í sögunni og hélst í
hendur við upphaf jarðyrkju.
Á milli hvarfbaugs krabba og
hvarfbaugs steingeitar liggur hita-
belti jarðar, þar verður árstíða varla
vart því sólarhæð er svo til sú sama
allan ársins hring. Jörðin hallar örlít-
ið á sporbaugi sínum, u.þ.b.
23 1⁄2, gráðu það veldur því að árs-
tíðirnar verða meir áberandi eftir því
sem norðar dregur. Samfélög rétt
norðan við hitabelti jarðar, þar sem
árstíða er tekið að gæta s.s. á ósum
Ganges í Indlandi, Indus í Pakistan,
Tigris í Írak og Níl í Egyptalandi,
veittu farvegi sólar athygli því gang-
ur hennar hafði áhif á afkomu þeirra.
Hringur sólúrs umlukti veröld fólks-
ins, tengdist merkjum dýrahrings og
snemma sögu voru öll viðmið skráð í
kennileiti landsins sjálfs, eignuðust
þau þannig vissan sess á sólúri heims-
myndarinnar og megintrúarhátíðir
urðu fasttengdar tilteknum stöðum í
landslaginu.
Sumar átti sérstakan stað á sól-
úrinu, sá staður var í norðvestri og
ákvarðaðist af gangi sólar. Má því
ætla að einskonar hugmynd alls-
nægta hafi búið þar á sjónhring frá
fyrstu tíð. Þessi tiltekni staður á sól-
úrinu breyttist í eitt helgasta tákn
kristninnar við trúskiptin því trúboð-
ar hinnar nýju trúar þekktu vænting-
arnar um gnægð matar af engjunum
sem tengd voru þessu tákni sólúrsins.
Því var þar ávallt reist kirkja. Þar
reis kristur upp innra með þeim sem
á hann trúðu. Þar tíðkaðist að drekka
af barmafullum bikar hans og neyta
altarissakramentis.
Markaðar heimsmyndir
sunnan úr heimi
Einar Pálsson fræðimaður rann-
sakaði forna tölfræði sem birtist í ís-
lenskum fornbókmenntum. Við sam-
anburð á Njálssögu og samtímaefni
frá öðrum löndum virtist sem sjálft
sögusvið þeirra skipti máli og væri af-
markað á vissan hátt. Einar uppgötv-
aði „hjól“ mikið á ósum Rangárvalla,
einskonar baksvið Njálssögu, heims-
mynd sem augljóslega gegndi tvenns
konar hlutverki; að vera heimsmynd
og sólúr. Samkvæmt niðurstöðum
Einars sem birtust í ritsafni hans,
Rætur íslenskrar menningar (R.Í.M.)
geyma árósar Rangárvalla risavaxið
hjól sem felur í sér norræna heims-
mynd hins helga kornkonungdæmis
216.000 rómversk fet að þvermáli
(64.152 m) og er hjólið markað helstu
kennileitum, himintunglum og þekkt-
ustu stuðlum fornrar tölspeki. Þessu
mikla sólúri tengjast goðsagnir korn-
guðs og fæðuöflunar frumstæðra
manna, ættaðar frá hinum miklu suð-
rænu fornmenningum þar sem trúar-
brögð stjórnuðu öllu í lífinu. Hug-
myndafræðilegar rætur hins íslenska
þjóðveldis teygðu sig til landanna í
kring um okkur, þaðan má rekja bein
tengsl til fornindóevrópskra menn-
ingarsamfélaga Miðjarðarhafsland-
anna. Þetta segir okkur að búast
megi við hugmyndum „hjólanna“ al-
staðar þar sem forn menningarsam-
félög urðu til. Sólúrin miklu hafa nú
fundist í mörgum löndum (sjá
www.centre.is). Þau virðast öll lúta
sömu lögmálum, bundin sömu hug-
myndum og mæld á sama hátt, í þeim
öllum má finna ákveðna reglu í inn-
byrðis afstöðu höfuðbóla og þau öll
má bera við „hjól“ Rangárhverfis.
Sólúr jafngömul akuryrkju mannkyns
Það er einstaklega fagurt hvernig
heimsmyndin/sólúrið féll að staðhátt-
um á Suðurlandi. Þrídrangur réð legu
hennar, frá drangnum markast lína
að Stöng, hún er mæld frá Bergþórs-
hvoli 216.000 fet að lengd. Goðasteinn
efst á Eyjafjallajökli er í háaustur frá
Bergþórs- hvoli þaðan eru 216.000 fet
að Skálholti. Miðjan er Steinkross,
friðarblettur í Hekluhrauni. Sex mín-
útum sunnar er Helgafell. Þaðan er
gott útsýni yfir vellina og heims-
myndina alla. Séð frá Hofi rísa þrír
tindar Þríhyrnings yfir fellið, en ein-
ungis ef horft er í háaustur, þá ber
nyrsta horn Þríhyrnings í efsta
klettabelti Helgafells. Þessi sjónlína
er einnig sex mínútur að lengd.
Þjórsá innsiglar kerfið við tákn
vorjafndægra í vestri þar sem ung sól
sumars markast af bökkum hennar í
landi Kálfholts.
Norrænir menn áttu sér engin hof,
þau voru úti í náttúrunni, sögðu róm-
verskir sagnaritarar sem fóru til
Norður-Evrópu á fyrstu öld. 700 ár-
um seinna var hof forfeðra okkar Ís-
lendinga (Sjá centre.is 5. kafla s.20),
staðsett á tilteknum stað sem mæld-
ur var frá miðju heimsmyndar í land-
námi þeirra, þar hafa aldrei fundist
ummerki mannvirkja.
Ketilbjörn Ketilsson nam land á
Suðurlandi frá eyrunum sunnan
Kleifarvatns í vestri að ósum Þjórsár
í austri og náði land hans inn á há-
lendið norðan Haukadals. Hann nem-
ur þann geira sólúrsins sem boðaði
vor og sumar. Ef stikað er frá Stein-
krossi í hávestur, yfir gresjur og
gróna ruðninga fljótanna, að mæld-
um 108.000 fetum kemst maður ekki
lengra því þá stendur maður á kletta-
brún við þungan straum Þjórsár
sunnan við brúna á þjóðvegi eitt.
Gnýrinn er hrikalegur og minnir á
drunur reginaflanna sem snúa ver-
öldinni. Á sólúri Íslands er þetta stað-
ur vorjafndægra, tákn um að nú sé
tími dags og nætur jafnlangur.
Framundan er sumarið.
Hinum megin fljótsins er land Ket-
ilbjörns. Þekkt örnefni í landi hans
minna á rauða og hvíta nautið
egypska sem réð lendum himins á
þessum stað sólúrsins, kennd við vor
og sumar árþúsundin fyrir okkar
tímatal.
Naut himins var tengt Ósírisi í
Egyptalandi hinu forna. Um 4000 f.
Kr. við upphaf konungatímabils
Egyptalands féllu vorjafndægur í
merki nauts á stjörnuhimni, hver
Faraó varð Ósíris eða bolinn Apis við
valdatöku sína og varð tákn vors og
gróanda ungrar sólar. Ósíris eða Apis
var bæði rauður og hvítur að lit því
nautið var tákn sameinaðs Egypta-
lands sem skiptist í efra ríki Nílar-
fljóts hið hvíta og neðra ríki Nílar-
fljóts hið rauða.
Apavatn er í lendum sumarkomu
vestan Skálholts, fáir hafa botnað í
heiti þess. Héti það Apis-vatn, skilst
það sömu hugmyndafræði og örnefni
hins hvíta litar sumarkomu í þessari
sveit s.s. Hvítá og Hvítárnes. Sonar-
sonur Ketilbjörns, Gissur, fær líka
heitið hinn hvíti þegar hann boðar ís-
lensku þjóðinni kristna trú og gefur
henni land undir fyrstu kirkju lands-
ins, Patrimonium Petri sem síðar var
nefnd Skálholt. Sennilega réð þessi
ævaforna egypska hugmynd líka
nafngift sjálfrar árinnar sem ólmast
undir björgunum við fætur mér,
Nauts-á, Þjórsá.
Í landi Skálholts rétt austan við
kirkjustæðið er höfði sem gengur út í
Hvítá, Skálholtshamar, frá honum
eru 108 þúsund fet að Steinkrossi í
suðaustri og handan í beinni sjónlínu
er Goðasteinn á Eyjafjallajökli, þang-
að eru 216 þúsund fet. Þessi lína
ásamt línunni Bergþórshvoll-Stöng
afmarkaði hina fornu heimsmynd
Rangárvalla. Séð frá miðjunni, Stein-
krossi, markast sumarkoma eða
hvítasunna, í landi Skálholts í norð-
vestri og andstæðan tákn veturkomu
að Goðasteini í suðaustri.
Skálholt er 108.000 fet norðvestur
frá Steinkrossi. Nafn Heilags anda
hefur tölugildið 1080 segir gríska
testamentið To Pneyma Hagon.
Þetta kemur heim við þá hugmynd að
tala heilags anda sé 108. Skálholt var
helgað heilögum Pétri við upphaf
kristni á Íslandi og er á þeim stað sól-
úrsins sem tákn alsnægta nýs sumars
var 108.000 fet norðvestur frá miðj-
unni, Steinkrossi, í íslensku heims-
myndinni.
Á sama stað á ósum Nílar er að
finna sama tákn – og fyrstu kirkju
kristinna manna utan Palestínu, í
hafnarborginni Alexandriu. Þar á sól-
úri Forn-Egypta, 108 mælieiningum
frá miðju egypsku heimsmyndarinn-
ar var reist ljósker af stærðargráðu
sem stakk í stúf við öll mannaverk á
þessum slóðum. Ljóskerið var bygg-
ingarafrek sem enn er talið eitt af sjö
undrum veraldar. Ljósker Alexand-
ríu var sennilega reist til dýrðar sól-
inni. Merkingin vísaði inn í land en
ekki á haf út. Ef farið var frá Níl-
árósum í norðvestur í átt til sumarsól-
ar, yfir Miðjarðarhaf, gresjur Evrópu
og ekki stoppað fyrr en við strendur
Atlantshafsins voru eyjarnar Írland
og Ísland endamörk veraldar í norð-
vestri, þangað eltu menn sennilega
hugmyndir um eilíft sumar.
Væntingarnar speglast í sögnum af
hinu launhelga grali í keltneskum
sagnaarfi írsku þjóðarinnar um
draumheiminn sem Móses sagði ung-
um Njáli frá, í eyðimörk Egypta-
lands. Sagan segir að þegar Gaodhal
Glasir, sem keltneska þjóðin heitir
eftir, var barn í vist hjá Móses í eyði-
mörkinni, var hann bitin af snáki,
Móses læknaði sárið og sagði honum
að þegar hann yrði stór mundi hann
finna græna eyju í útvestri þar sem
hann og afkomendur hans munu setj-
ast að, á eyjunni fögru búa engir
snákar né eitruð dýr.
Gaodhal Glasir óx úr grasi, eign-
aðist fjölskyldu og varð gamall mað-
ur.
Afkomanda hans var boðið að
kenna við hirð Faraós konungs
Egyptalands, kennarinn var barna-
barn Glasis og hét Njáll. Hann
kvæntist dóttur Faraósins sem hét
Skota og Írland var seinna skírt eftir.
Þau eignuðust börn og urðu valda-
mikil ætt við hirð konungs. Frá
Egyptalandi stefndi þjóðflokkur
Njáls og Skotu til Írlands, hinnar
grænu eyju allsnægta í norðvesturút-
hafi sem Móses hafði sagt forföður
þeirra frá, þangað litu forfeður Kelta
við upphaf ferðar og trúðu á full
forðabúr matar og trygga afkomu
fyrir sig og sína því þar á sjónhring
var tákn hins helga grals. Þar tíðk-
aðist að drekka af barmafullum bikar
Krists og neyta altarissakramentis.
Tákn andlegrar og líkamlegrar fæðu
manna tók síðar á sig ýmsar myndir,
bikarinn varð ílát blóðs Krists og
meira að segja tákn um niðja hans
eins og fram kemur í bókinni og kvik-
myndinni DaVinci-lyklinum sem
sýnd er í bíó nú.
Fyrir tvö þúsund árum hófst
hnignun trúarbragðanna sem fæddu
af sér sólúrin. Eftir trúskiptin voru
vegsummerki gömlu trúarinnar af-
máð og var það gert af yfirvöldum á
hverjum stað. Í margar aldir voru
heiðin vísindi annaðhvort klædd í
kristinn búning, eyðilögð eða vel fal-
in. Myndaðist þannig mikil flóra
tákna og launsagna um hugsanir
tengdar stærðum veraldar og dýpstu
kenndum mannsins. Eftir standa
skrítin hugmyndasambönd, sagnir og
tákn líkt og holar umgjarðir gömlu
heimsmyndanna og þjóðir eiga sam-
eiginlega í menningararfi sínum.
Táknin leynast í gömlum munnmæl-
um, hátt upp á byggingum, í hluta
höggmyndar, eða í landslaginu sjálfu.
Þau blasa við augum ef maður þekkir
hlutföllin. Þegar táknanna er leitað
skiptir mestu að hlusta vel eftir göml-
um sögnum, huga að höfuðáttum,
braut sólar og stjarnhimni, hlutföll-
um og vegalengdum, því í þeim felast
helgir dómar sem ekkert hafa breyst
í aldanna rás. Heilagt gral er eitt af
örlagatáknum mannkyns og hefur
verið sögumönnum yrkisefni alla tíð
því hugmynd allsnægta býður ekki
uppá neitt minna.
Keltar stikuðu sennilega hjólið
mikla á Rangárvöllum. Orðið Skál-
holt á þessum stað á sólúri Rangár-
valla fær dýpri merkingu ef þar var
tákn flóru jarðar í mestri velsæld.
Þar byrjaði sumar, þá fylltust skálar
úr gnægtarhorni móður jarðar.
Leitin að hinu helga grali –
barmafullum bikar móður jarðar
Hið helga gral hefur orðið
mörgum rannsóknarefni.
Gralið var tákn gnægtar
matar og góðrar afkomu og
á sér rætur í kerfi gamalla
heimsmynda, sem nú er að-
eins eftir ómur af. Pétur
Halldórsson fjallar um helg-
un lands frá Nílarósum til
Rangárvalla og kemur inn á
dulmál DaVinci-lykilsins
um eilíft sumar.
Höfundur er myndlistarmaður,
ph@centre.is.
Heimsmyndir um víða veröld virðast mældar eins og lúta sömu lögmálum, 216.000 fet að þvermáli. Sumarbyrjun er
mörkuð í norðvestur geiranum.
• Hæð 750mm
• Með eða án toppljóss
• Allt að 6 tenglar pr. stólpa
• Öryggi fyrir hvern tengil
• Lekaliðar fyrir hverja 2 tengla
• Val um tengla tengda sjálfsala
Val um efni:
• “Foamex®” í helstu RAL litum.
• Heithúðað stál.
• Ryðfrítt – slípað
• Ryðfrítt – burstað
Ljósa- og tenglastólpar
fyrir þjónustusvæði
Króli ehf, Strandvegur 2, 210 Garðabæ.
S: 565 6315 – 660 9503 – www.kroli.is