Morgunblaðið - 11.06.2006, Page 40

40 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Ad Melkert var skipaður aðstoð-arframkvæmdastjóri þróun-aráætlunar Sameinuðu þjóðanna(UNDP) og aðstoðarmaður KofisAnnans, aðalritara Sameinuðu
þjóðanna (SÞ) 1. mars sl. Þangað til í mars
sat hann í framkvæmdastjórn Alþjóðabank-
ans, eftir að hafa átt farsælan feril í hol-
lenskum stjórnmálum. Hann hefur einnig
starfað fyrir hollensk þróunarsamtök og í
stuttu máli má segja að Melkert hafi breiða
sýn yfir störf þeirra ólíku aðila sem að fjöl-
þjóðlegu starfi koma. Og einhvern veginn
grunar mig að hann sé maður verka sinna,
laus við vífilengjur og orðafroðu.
Aukin aðstoð og hagvöxtur
Í september á síðasta ári lýstu fulltrúar að-
ildarríkja SÞ yfir áframhaldandi stuðningi við
þúsaldarmarkmið SÞ (e. Millennium Develop-
ment Goals) en ljóst þykir að mjög þurfi að
herða róðurinn svo þau verði að veruleika fyr-
ir árið 2015. Þúsaldarmarkmiðin miðast að því
að minnka tilfelli sárafátæktar um helming
frá því sem var árið 1990, tryggja bæði stúlk-
um og drengjum grunnskólamenntun, vinna
að jafnrétti kynjanna og styrkja frumkvæð-
isrétt kvenna, lækka dánartíðni barna, vinna
að bættu heilsufari kvenna, berjast gegn al-
næmi, malaríu og öðrum sjúkdómum sem
ógna mannkyninu, vinna að sjálfbærri þróun
og styrkja hnattræna samvinnu um þróun.
Ríki í Asíu og Suður-Ameríku þokast í átt að
þúsaldarmarkmiðunum en ríkjum í Afríku
sunnan Sahara-eyðimerkurinnar hefur ekki
farnast eins vel, og á sumum sviðum virðist
um öfugþróun að ræða. Ég byrjaði á að
spyrja Melkert hvað það væri helst sem stæði
árangri fyrir þrifum í Afríku sunnan Sahara.
„Vandamálin eru helst tvenns konar. Í
fyrsta lagi þarf meiri þróunaraðstoð og fjár-
magn til uppbyggingarstarfs og þróun-
araðstoðar. Fátækustu íbúarnir munu ekki
hafa aðgang að læknisþjónustu, menntun,
sæmilegum samgöngum, hreinu vatni og
hreinlætisaðstöðu ef úrræði og fjármagn
heldur áfram að skorta. Að hluta til er það
hlutverk gjafaríkja að bæta úr þessu ástandi,
en Norðurlönd eru í framvarðarsveit gjafa-
ríkja í þessum efnum.
En þetta snýst líka að verulegu leyti um
hagvöxt í viðkomandi þróunarríkjum. Til að
mynda hefur ríkjum eins og Kína og Indlandi
tekist að ná stórum hluta íbúanna upp úr fá-
tækt en þar hefur verið mikill hagvöxtur. Þau
ríki sem hins vegar standa hvað höllustum
fæti, eins og til dæmis ríki í Afríku sunnan
Sahara, þurfa mest á aðstoð SÞ og aðild-
arríkja stofnunarinnar að halda til að bæta
ríkisstjórnun og opinbera þjónustu eins og
menntun og heilsugæslu.“
Lengri tíma skuldbinding
við friðargæsluverkefni
Undanfarin ár hafa staðið yfir endurbætur
á starfsemi SÞ. Stofnunin er þung í vöfum,
skriffinnska stendur auknum afköstum fyrir
þrifum og eitthvað hefur skort á samræmingu
í þróunarstarfi á vegum stofnunarinnar. Þetta
hefur m.a. leitt til þess að uppbyggingarstarf
hefur ekki alltaf skilað tilætluðum árangri og
hluti af skattpeningum í gjafaríkjum hefur
þar af leiðandi farið til spillis. Melkert segir
reynslu af þróunarstarfi í löndum eins og
Tansaníu, Sambíu og Úganda sl. ár vera
dæmi um vel unnin störf og vísbending um
það hvernig bæta megi skilvirkni.
„Þar hefur aukin samvinna stofnana og
gjafaríkja gefið góða raun. Komið hefur verið
á skýrari verkaskiptingu milli stofnana og
dregið hefur verið úr heimsóknum mats-
nefnda ólíkra stofnana.“ Það síðastnefnda hef-
ur á stundum verið ósamræmt og þar af leið-
andi falið í sér endurtekningar á kostnað
aukinnar skilvirkni þarlendra yfirvalda.
„Þetta hefur leitt til óþarfa álags á stjórn-
sýslu viðkomandi landa sem fyrir er veik-
burða. Í sameiningu hafa svo stærstu gjafa-
ríkin, SÞ og aðrar fjölþjóðastofnanir lagt sig
fram við að samræma aðgerðir sínar og fylgja
forgangsröðun viðkomandi ríkja þegar kemur
að uppbyggingarstarfinu.“ Melkert segir
einnig brýnt að SÞ fylgi betur eftir frið-
argæsluverkefnum en verið hefur gert. „Við
þurfum að bregðast skjótar við og á sam-
ræmdari hátt þegar kemur að uppbyggingu
samfélaga eftir að vopnuðum átökum lýkur og
friðarsamningar hafa verið undirritaðir. Um
þriðjungur ríkja í Afríku hefur átt í vopn-
uðum átökum síðasta áratug eða svo, og við
þurfum að bregðast rétt við svo ríki eins og
Líbería, Súdan og Síerra Leóne leysist ekki
aftur upp í blóðug átök. Enduruppbygging
þarf að ganga hratt og kerfisbundið fyrir sig
og atvinnutækifæri fyrir ungt fólk eru mjög
mikilvæg í þessu sambandi. Gjafaríki þurfa að
fjárfesta í auknum mæli í þessum ríkjum eftir
að átökum lýkur, til að gera út um undirliggj-
andi orsakir sem eru meðal annars ójöfn
skipting gæða, valdaójafnvægi og skortur á
tækifærum.“
Friðaruppbyggingarnefnd SÞ
Melkert segir nýstofnaða friðaruppbygg-
ingarnefnd innan SÞ (e. Peacebuilding Com-
mission) vera mikilvægt skref í rétta átt.
„Friðaruppbyggingarnefndin er mikilvæg við-
urkenning á þessari þörf. Til þessa hefur
skort pólitískan vilja í öryggisráðinu og alls-
herjarþinginu til að fylgja eftir friðargæslu-
verkefnum svo þau leiði til lengri tíma skuld-
bindingar. Hlutverk nefndarinnar er að hafa
yfirumsjón með slíku þróunarstarfi eftir stríð
og mun hafa yfir eigin fjármagni að ráða.
Sjóður friðaruppbyggingarnefndarinnar má
hins vegar ekki vera á kostnað þess fjár-
magns sem rennur til sérstofnana SÞ, sem
eftir sem áður hafa mikilvægu hlutverki að
gegna á vettvangi.“ Alþjóðabankinn á sæti í
þessari nefnd, en þetta er í fyrsta skiptið sem
Alþjóðabankinn og SÞ vinna svo náið og kerf-
isbundið að friðaruppbyggingu.
Almennt segir Melkert samstarf milli Al-
þjóðabankans og SÞ, þ.m.t. UNDP, hafa farið
mjög batnandi á síðustu árum. Stofnanirnar
vinna á kerfisbundinn hátt að því að ná þú-
saldarmarkmiðum SÞ og bæta hvor aðra upp
á mörgum sviðum. „Alþjóðabankinn hefur til
að mynda töluvert fjármagn og gerir þróun-
arríkjum kleift að fá þróunarlán til uppbygg-
ingar. SÞ aðstoða verst settu ríkin í því að
styrkja innviði sína áður en þau teljast láns-
hæf.“
Aukið vægi UNDP á vettvangi
Eitt af því sem rætt er á embættisfund-
inum sem nú stendur yfir er afrakstur starfa
háttskrifaðrar nefndar á vegum SÞ, sem
fjallar um samræmingu aðgerða innan stofn-
unarinnar. En hvers hefur nefndin orðið vís-
ari?
„Störf nefndarinnar eru enn á byrj-
unarstigi. Hún var sett á laggirnar að ósk
Kofis Annans, en áður en hann lætur af emb-
ætti sem aðalritari SÞ (í lok árs) vill hann
geta lagt fyrir allsherjarþingið raunhæfar til-
lögur um aukin samlegðaráhrif stofnana SÞ
og skýrari verkaskiptingu. Tillögurnar fela
meðal annars í sér að í framtíðinni verði að-
eins eitt stjórnteymi SÞ á vettvangi á hverj-
um stað sem fer með samræmingarhlutverk
uppbygginarstarfs og þróunaraðstoðar.
UNDP mun fara með þetta hlutverk. Hluti af
tilganginum með fundinum hér í Reykjavík er
að ræða við fulltrúa Norðurlandanna um hvað
þeim finnist mega betur fara í samvinnu
gjafaríkja og stofnana og hvernig hægt sé að
læra sem mest af reynslu SÞ. Þessum sjón-
armiðum munum við svo miðla áfram til
nefndarinnar.“
Engir aðrir kostir í stöðunni
Þetta er allt saman gott og vel. En það er
hins vegar vitað mál að viðræður um end-
urbætur stofnunarinnar hafa tíðum gengið
brösulega, valdamikil ríki eins og Bandaríkin
hafa látið í ljósi vantraust á SÞ og trúverð-
ugleiki stofnunarinnar hefur minnkað í kjöl-
far innrásarinnar í Írak, svo dæmi séu tekin.
Ég spurði Melkert hvort sannindi væru í
þeirri staðhæfingu að alþjóðakerfið ætti í
innri baráttu milli ríkja sem vilja ein ráða
ferðinni (hafa litla trú á fjölþjóðlegu sam-
starfi) og þeirra ríkja sem vilja fjölþjóðlegt
samstarf þegar kemur að friðarmálum og
þróun?
„Sem stendur er ákveðinn klofningur innan
Sameinuðu þjóðanna þar sem annars vegar
Evrópa og Bandaríkin fylkja sér saman og
hins vegar hópur 77 ríkja annars staðar í
heiminum sem deila um endurbætur á stjórn-
un innan SÞ. Sem stofnun hafa SÞ þó alltaf
staðið uppréttar að lokum því það eru einfald-
lega engir aðrir kostir í stöðunni. Í dag ríkir
samkomulag um að SÞ leggi sig fram við að
framfylgja þúsaldarmarkmiðunum og auki
skilvirkni í starfi. Þetta er í fyrsta skipti sem
aðildarríki SÞ koma sér saman um sameig-
inleg markmið um þróun sem gefur sterkan
grundvöll fyrir samvinnu þeirra í milli.“
Melkert segir pólitísk vandamál vissulega
vera til staðar en hann er sannfærður um að
slíkt leysist á endanum. Ég kreisti hins vegar
fram vantrúarsvip og Melkert hélt áfram:
„SÞ gegna aðeins veigamiklu hlutverki ef
aðildarríkin nota stofnunina sem vettvang til
að berjast fyrir hagsmunum sínum og skoð-
unum. Það er erfitt að samræma aðgerðir og
skoðanir 191 aðildarríkis. Deilur og sú spenna
sem stundum skapast innan öryggisráðsins
eru partur af þessum skoðanaskiptum og er
einmitt það sem gerir SÞ að sterkri stofnun.
Þessar deilur endurspegla það sem er að ger-
ast í heiminum og alveg eins og við höfum
deilur innan þingheimsins skapast deilur inn-
an öryggisráðsins. Það er svona sem ákvarð-
anataka gengur fyrir sig.“
Framlag Íslands mikilvægt
Hvað varðar hlutverk Norðurlandanna og
Íslands í endurbótum innan SÞ sagðist Mel-
kert leggja mikið traust á þau sem aðildarríki
SÞ og gjafaríki til þróunarlanda. „Norðurlönd
vinna mikilvægt starf í að styrkja og styðja
samræmingu ríkja og endurbætur innan SÞ.“
Þó svo að framlag Íslendinga til opinberrar
þróunaraðstoðar sé enn töluvert lægra en al-
þjóðlegt viðmið kveður á um sagði Melkert
það fagnaðarefni að opinber þróunaraðstoð
Íslendinga hefur aukist milli ára og að til
standi að auka framlagið töluvert á komandi
árum.
„Ég myndi vilja sjá meira framlag til fjöl-
þjóðastofnana eins og SÞ frá því sem nú er,
og þetta á líka við um fjárveitingar til og þátt-
töku Íslands í friðargæslu. Því meira sem
gjafaríki eyrnamerkja framlög sín (gefa að-
eins í skýrt afmörkuð verkefni) gerir það SÞ
erfiðara um vik að samræma og auka skil-
virkni þróunaraðstoðarinnar. Til að verkefni
skili tilætluðum árangri þarf meiri sveigj-
anleika af hálfu gjafaríkja.“
Melkert sagði Ísland búa yfir mikilvægri
reynslu sem brýnt væri að deila með þróun-
arríkjum. „Nýlega las ég í The Financial Tim-
es að á Íslandi væri hvað minnst spilling í
heiminum, að starfsaðferðir í viðskiptum og
opinberri þjónustu væru til fyrirmyndar. Ís-
land setur öðrum ríkjum fordæmi og býr yfir
reynslu sem mjög mikilvægt er að deila með
þeim ríkjum sem þurfa að styrkja innviði sína
og markaði. Í öðru lagi er Ísland gott dæmi
um það hvernig nota má náttúruauðlindir á
yfirvegaðan hátt sem hluta af efnahagsstefnu
landsins. Ég myndi vilja sjá Íslendinga í
auknum mæli deila reynslu sinni á þessum
sviðum.“
Endurbætur á starfsemi Sameinuðu þjóðanna (SÞ), aukið gagnsæi og afköst í störfum stofnunarinnar og hlutur Norðurlanda í þeim efnum er
meðal þess sem rætt er á árlegum embættisfundi Norðurlandanna og þróunaráætlunar SÞ (UNDP) sem nú stendur yfir í Reykjavík. Þar skipa þúsaldar-
markmið SÞ veigamikinn sess, en Ad Melkert er aðstoðarframkvæmdastjóri þeirrar stofnunar innan SÞ sem samræmir eftirfylgni þúsaldarmarkmið-
anna um allan heim. Hann var staddur hér á landi í byrjun vikunnar og ræddi við Hrund Gunnsteinsdóttur um helstu mál á dagskrá.
„Ísland deili reynslu
sinni í auknum mæli“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ad Melkert, aðstoðarframkvæmdastjóri þróunaráætlunar Sameinuðu þjóðanna.
hrund@mbl.is