Morgunblaðið - 11.06.2006, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 2006 43
m
m
m
r
a
í
m
t
í
í
a
a
l
d
g
m
n
g
í
A
r
n
t
a
n
á
g
m
a
–
a
í
a
i
r
m
i
r
u
A
t
r
í
f
r
a
i
d
m
a
r
m
i
a
verið færð fyrir þeirri staðhæfingu að umtalsvert
hlutfall þessara tugþúsunda séu konur sem eru
beinlínis seldar nauðugar í vændi, en flestar
þeirra eru á aldrinum fimmtán til tuttugu og
fimm ára (sem er jafnframt kjöraldur flestra
þeirra er stunda vændi). Þessi rök eru m.a.
byggð á tölfræðilegum vitnisburði úr skýrslum
Evrópuþingsins þar sem fram kemur að um hálf
milljón kvenna er flutt til Evrópu í kynlífsánauð á
ári hverju. Hér er fyrst og fremst verið að tala
um ungar stúlkur sem hafa verið tældar með
gylliboðum um atvinnu frá svæðum þar sem mik-
il fátækt ríkir og erfitt er að afla sér lífsviðurvær-
is, eða jafnvel stúlkur sem hafa verið seldar af
fjölskyldum sínum eða rænt í ábataskyni.
Þessar stúlkur – og reyndar allar hinar – mega
búast við því að þurfa að „þjóna“ tíu og allt upp í
tuttugu viðskiptavinum á sólahring. Sumar gegn
greiðslu, oft á tíðum smánarlegri, en þó ekki all-
ar, því fjölmörg dæmi eru um stúlkur sem gerðar
hafa verið ólöglega út í lengri eða skemmri tíma
án þess að sjá nokkru sinni grænan eyri. Skelfi-
legum örlögum slíkra fórnarlamba gerði kvik-
myndagerðarmaðurinn Lucas Moodysson þann-
ig skil í kvikmynd sinni „Lilia Forever“ að dugað
hefði til að græta stein. Enda varð myndin á
skömmum tíma afar skilvirkt vopn í baráttunni
gegn vændi, ekki síst þar sem hún hverfist fyrst
og fremst um þá ótrúlegu mannfyrirlitningu sem
„neytandinn“ sem einstaklingur sýnir „neyslu-
vörunni“ sem persónu. Myndin afhjúpar m.ö.o.
að þeir sem selja líkama sína, eða eru seldir af
öðrum, eru ekki að selja neitt venjulegt kjöt – svo
notuð sé samlíking úr áhrifamikilli auglýsingu
Stígamóta í íslenskum fjölmiðlum fyrir nokkrum
misserum – heldur kjöt sem er lifandi tilfinn-
ingavera.
Vettvangur vændisins í Þýskalandi er í jafn
stórkostlegri yfirstærð og hin jákvæða, sport-
lega umgjörð sem lýst var hér í upphafi. Þannig
vöknuðu Berlínarbúar upp við þá staðreynd að
búið var að reisa vændishús í nágrenni aðalleik-
vangsins sem í eru 70 herbergi og annar 650 við-
skiptavinum á sólarhring. Það er erfitt að víkja
sér undan vélrænu orðalagi arðsemi og afkasta
markaðssamfélagsins í þessu samhengi, því þótt
mikil afköst séu almennt álitin dyggð og af-
greiðsla á 650 hamborgurum geti til að mynda
verið þrekvirki á álagstíma; þá hlýtur afgreiðsla
kynmaka að lúta öðrum lögmálum og skapa allt
annarskonar álag. Eða hvað?
Lýsingar – til að mynda á heimasíðu „Coali-
tion Against Trafficking in Women“ eða „Sam-
taka gegn mansali“ í Bandaríkjunum – á öðrum
mannvirkjum sem búið er að hanna til að anna
eftirspurn eftir kynlífi á HM eru álíka hrollvekj-
andi. Nefna má raðir „kynlífskofa“ úr timbri, á
afgirtu svæði á stærð við fótboltavöll, þar sem
kúnnum er séð fyrir smokkum, sturtum, bíla-
stæðum og sérstaklega er gætt að því að karl-
menn komist óséðir inn og út. Þá er ógetið allra
þeirra kvenna sem stunda vændið á götunni, í
skúmaskotum, heimahúsum, á víðavangi
o.s.frv., en kvennasamtök í Þýskalandi hafa bar-
ist fyrir því að þessum fórnarlömbum vændisins
sé veitt sérstök athygli og vernd næsta mán-
uðinn.
Tvískinnungur
og siðferðisleg
fordæming
Hér á landi hefur lítið
verið um skipulagt
vændi fyrr en á síð-
ustu árum. Þróun
vændis hefur haldist í
hendur við þróun
klámiðnaðarins hér og það sem nefnt hefur verið
klámvæðing. Með henni hafa siðferðisleg mörk
er lúta að því er flestir álíta vera sín mestu einka-
og tilfinningamál færst úr skorðum að því marki
að brýn þörf er á endurskoðun þess ramma sem
samfélagið setur hegðun fólks. Framhjá því
verður ekki horft – hversu óþægilegt sem það
kann að vera – að karlmenn eru í yfirgnæfandi
meirihluta meðal þeirra sem kaupa kynlíf. Stað-
reyndin er sú að án markhóps er enginn mark-
aður; ef engin er eftirspurnin er ekkert hægt að
selja. Og það er þarna sem KSÍ hefði átt að koma
til skjalanna. Þó ekki sé nema vegna þess að þeg-
ar liggur fyrir að klámvæðingin hefur smogið inn
í opinberar samkundur karlasamfélagsins á Ís-
landi þótt það fari ekki alltaf hátt. Þess er
skemmst að minnast er íslenskt knattspyrnu-
félag hvatti nýverið karla til að kaupa fötin utan
af konum í fjáröflunarskyni á skemmtun. Þær
konur sem þar þurftu að tína af sér klæðin hafa
væntanlega ekki verið systur, mæður eða eig-
inkonur þeirra er borguðu fyrir spjarirnar held-
ur aðkomufólk – líkt og stór hluti kvennanna sem
fluttar hafa verið til Berlínar.
Þar stendur hnífurinn í kúnni sem lýsandi
dæmi um siðferðislegan tvískinnung. Því við-
skiptavinir vændiskvenna (og reyndar margir
fleiri) spyrja gjarnan af hverju konur eigi ekki að
hafa frelsi til að stunda vændi eins og hverja aðra
atvinnugrein ef það er vilji þeirra. Á móti hlýtur
þá að þurfa að spyrja hvers vegna það sé svona
mikil skömm af því ef einhver manni nákominn
stundar slíkan starfa.
Á meðan flestir vita að vændi er ein helsta
gróðrarstía ofbeldis, lítilsvirðingar, kvenfyrirlitn-
ingar og smánar, ætti í raun að vera óþarft að vísa
í tölfræði því til staðfestingar. Fyrir þá sem efast
er sú tölfræði þó til staðar og sannar í raun und-
antekningarlaust að þeir sem stunda vændi gera
það af illri nauðsyn, vegna þess að þeim hefur ver-
ið misþyrmt, nauðgað eða ýtt út í það af félagsleg-
um aðstæðum, eiturlyfjaneyslu eða fátækt.
Karlmenn sem
einstaklingar
og heild
Sá tími er runninn
upp að karlmenn –
bæði sem einstakling-
ar og sem heild – geta
ekki leitt þennan
vanda hjá sér lengur.
Þeir verða að hætta að vera hlutlausir, þegja
vandann í hel eða horfa góðlátlega framhjá hon-
um. Þeir verða að taka persónulega afstöðu er
byggist á siðferðislega traustum grunni. Spyrja
sjálfa sig hvort þeim finnist í lagi að dætur þeirra
stundi vændi og ala syni sína upp þannig að þeim
sé fórnarkostnaður vændis ljós. Karlmenn, ungir
sem aldnir, verða að átta sig á því hvað vændi
varðar, að það er einungis á valdi þeirra sem
mynda eftirspurnina að minnka framboðið.
KSÍ, sem ein stærstu samtök er ungir drengir
og karlmenn eiga aðild að hér á landi, hefði því
ekki átt að víkja sér undan því að taka eindregna
afstöðu í þessu máli. Enda væri það ekki að
„hlutast [...] til um málefni á vettvangi stjórnmála
einstakra ríkja“, eins og það er orðað í yfirlýsing-
unni sem vísað var til hér að ofan, né heldur að
vanvirða „alþjóðalög og landslög um heim allan“.
Það væri einungis skref í þá átt að hvetja alla þá
sem stunda knattspyrnu eða eru áhugasamir um
hana hér á landi til að hugsa sinn gang. Til að
leggja sitt af mörkum til þess að klámvæðing
samtímans tröllríði ekki öllu heldur fari halloka
fyrir heilbrigðari og ábyrgðarfyllri viðhorfum til
kynlífs. Þannig hefði sambandið getað „skorað“ á
nýju sviði og orðið öðrum fyrirmynd á alþjóða-
vettvangi. Það hefði getað nýtt það hópefli sem er
aðall þess og undirstaða til að stuðla að siðferð-
islegum framförum með afgerandi hætti.
Gildi mannúðar
sem fyrir-
byggjandi afl
í uppeldi
Vegna þess að vændi
snýst um kaup og sölu
á líkömum hefur verið
vísað til þess sem
þrælahald nútímans.
Sú samlíking er enn í
fullu gildi þótt slag-
krafturinn sé ef til vill farinn úr henni. Ekki má
gleyma því að rökin sem notuð voru fyrir þræla-
haldi forðum áttu margt sammerkt með þeim
rökum sem notuð eru til að réttlæta vændi nú.
Vísað er til „elstu atvinnugreinar í heimi“, á sama
hátt og fyrrum var bent á að þrælahald hefði allt-
af verið til og myndi aldrei verða upprætt. Vísað
er til vændiskvenna sem verja hagsmuni sína, en
sannleikurinn er sá að margir þrælar kærðu sig
ekki um að láta leysa sig úr ánauð, þótt okkur
finnist það skrítið í dag. Þeir voru illa upplýstir,
höfðu að engu öðru að hverfa, auk þess að vera
brotnir á sál og líkama. Þeir voru einnig, líkt og
vændiskonurnar, þáttur í gríðarstóru hagkerfi,
og áttu líkt og þær vissra hagsmuna að gæta. En
fyrst og fremst voru þeir fórnarlömb – um það er
ekki deilt lengur.
Uppeldi og þroski ungmenna hefur á síðustu
áratugum í vaxandi mæli byggst á viðhorfum
mannúðar. Langt er síðan horfið var frá valdbeit-
ingu, líkamlegum refsingum, niðurlægingu og
fordæmingu við uppeldi. Gildir þá einu hvort um
er að ræða uppeldi ungmenna eða mótun já-
kvæðra fyrirmynda fyrir fullorðið fólk. KSÍ hef-
ur verið öðrum fyrirmynd í því að stæla bakugg-
ann í ungu fólki hvað heilbrigt líferni varðar. Það
þykir til að mynda ekki fínt að knattspyrnumenn
reyki, drekki eða neyti eiturlyfja – það hefur lýð-
um fyrir löngu verið gert ljóst bæði í ræðu og riti.
Nú hlýtur því að þurfa að spyrja hvers konar
mannúðarstefna það er hjá KSÍ að taka ekki af
festu undir raddir er fordæma vændi í tengslum
við HM. Hvers konar uppeldis- og mannúðar-
stefna er það hjá KSÍ að nota ekki tækifærið til
að leggja hönd á plóginn við að uppræta eitthvert
víðtækasta og langlífasta samfélagsmein allra
tíma, vændið? Hverskonar fyrirmynd er KSÍ
ungu fólki ef það er ekki tilbúið til að fordæma og
taka afgerandi afstöðu til vændis – „atvinnu-
greinar“ er byggist nánast alfarið á valdníðslu,
niðurlægingu og misnotkun á ungu fólki? Ein-
hvern veginn er erfitt að sjá annað en KSÍ hefði í
þessu máli haft allt að vinna og engu að tapa.
Reuters
„Karlmenn, ungir sem aldnir, verða að átta sig á því hvað vændi varðar, að það er einungis á valdi þeirra sem mynda eftirspurnina að minnka framboðið.“
Framhjá því verður
ekki horft – hversu
óþægilegt sem það
kann að vera – að
karlmenn eru í yfir-
gnæfandi meirihluta
meðal þeirra sem
kaupa kynlíf. Stað-
reyndin er sú að án
markhóps er enginn
markaður; ef engin
er eftirspurnin er
ekkert hægt að
selja. Og það er
þarna sem KSÍ hefði
átt að koma til skjal-
anna. Þó ekki sé
nema vegna þess að
þegar liggur fyrir
að klámvæðingin
hefur smogið inn í
opinberar sam-
kundur karla-
samfélagsins á Ís-
landi þótt það fari
ekki alltaf hátt.
Laugardagur 10. júní