Morgunblaðið - 28.08.2006, Qupperneq 28

28 MÁNUDAGUR 28. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
RÍKISSTJÓRNIN hefur gert
mörg viðurkennd efnahagsmistök á
undanförnum misserum og því mið-
ur virðist sem ríkisstjórnin læri ekki
af mistökum sínum. Fyrstu mistökin
voru tímasetning breytinganna á
húsnæðislánamarkaðinum og sú
staðreynd að þær voru
gerðar í einu skrefi.
Þessi ákvörðun jók
þenslu og verðbólgu til
muna. Húsnæðisverð
snarhækkaði í kjölfarið
og hefur aldrei verið
eins dýrt að eignast
fyrstu íbúð.
Núverandi ástand
getur leitt til fast-
eignakreppu sem hefur
í för með sér að fólk
mun skulda meira í
fasteignum sínum en
sem nemur virði
þeirra.
Óstjórn og aðhaldsleysi
í ríkisfjármálum
Önnur mistök ríkisstjórnarinnar
eru ríkisfjármálin. Þar hefur ríkt
stjórnleysi og aðhaldsleysi, sér-
staklega í fjármálaráðherratíð Geirs
H. Haarde.
Hið opinbera hefur tvenns konar
úrræði í efnahagsstjórnun. Annars
vegar peningamálastefnan sem er á
könnu Seðlabankans og hins vegar
ríkisfjármálin sem eru verkefni rík-
isstjórnar. Fulltrúar ríkisstjórn-
arinnar hafa sagst vantrúuð á beit-
ingu ríkisfjármála sem hluta af
efnahagsstjórnun. Slík ummæli bera
vott um fullkomna vanþekkingu á
hagkerfinu. Mat ríkisstjórnarinnar
og mat Seðlabankans á efnahags-
ástandinu er gjörólíkt og þessir að-
ilar vinna í sitt hvora áttina.
Ríkisstjórnin setur árlega mark-
laus fjárlög en fjárlögin 2000–2004
gerðu ráð fyrir 82 milljarða króna
afgangi af ríkissjóði en þegar reikn-
ingurinn var gerður upp kom í ljós 8
milljarða króna halli. Skekkjan þessi
ár var því upp á 90 milljarða króna.
Á þetta hefur Ríkisendurskoðun
bent á og gagnrýnt harðlega.
Ríkissjóður 41% dýrari en 1998
Ríkisútgjöldin hafa aukist um
tæpa 100 milljarða
króna frá árinu 1998.
Ríkisútgjöldin fóru úr
230 milljörðum 1998 í
324 milljarða í fyrra,
báðar tölur á verðlagi
ársins 2005. Ríkið er
því 41% dýrari í rekstri
nú en árið 1998. Ekki
hefur þjónusta rík-
isvaldsins batnað um
41% á sama tíma.
Seðlabankinn er því
miður einn í baráttunni
gegn verðbólgunni,
enda neitar rík-
isstjórnin að horfast í
augun við raunveruleikann. Einu
mótvægisaðgerðir ríkisstjórn-
arinnar í efnahagsmálum eru árásir
á vegaumbætur á landsbyggðinni.
Vaxtahækkanir Seðlabankans eru
hins vegar mjög kostnaðarsöm leið
til að ná tökum á verðbólgunni en
hins vegar eru þær rétt leið til að ná
niður verðbólgunni. Hin löngu verð-
tryggðu lán draga þó úr mætti
vaxtahækkana Seðlabankans og
gera hækkanir Seðlabankans á vöxt-
um bitlausari en ella.
Skattalækkanir
fyrir þá ríkustu
Þriðju mistökin voru skattalækk-
anir ríkisstjórnarinnar á kolröngum
tíma, en þær renna fyrst og fremst
til hinna ríku en ekki til venjulegs
fólks í landinu. Öll hagfræði segir
okkur að þensla eykst með skatta-
lækkunum.
Ríkisstjórnin hefur heldur ekki
greint frá því hvernig hún muni
borga fyrir skattalækkanir fyrir
hina ofurríku.
Helmingi meiri
stóriðja framundan
Í fjórða lagi er það stóriðjustefna
ríkisstjórnarinnar sem hefur orðið
að efnahags- og umhverfisvanda.
Stóriðjuframkvæmdirnar höfðu þó
talvert minni bein áhrif á hagkerfið
en búist var við en þær höfðu áhrif
og þá ekki hvað síst á væntingarnar
sem skipta miklu máli í efnahags-
kerfinu. Fyrirhugaðar mótvæg-
isaðgerðir ríkisstjórnarinnar vegna
Kárahnjúka urðu aldrei að veru-
leika. Nú hvetur ríkisstjórnin hins
vegar til frekari stóriðjufram-
kvæmda.
Áætlaðar framkvæmdir eru helm-
ingi meiri að umfangi en þær sem nú
eru í gangi, en þær eru aftur miklu
stærri en framkvæmdir síðasta ára-
tugar. Tímasetning slíkra fram-
kvæmda hefur afgerandi þýðingu
varðandi stöðugleikann.
Mistök ríkisstjórnarinnar í efna-
hagsmálunum er því ástæðan fyrir
hinum nýja verðbólguskatti rík-
isstjórnarinnar sem er ein mesta
skerðing á kjörum almennings í
langan tíma. Reynslan sýnir að það
er ekki hægt að treysta Sjálfstæð-
isflokknum fyrir hagstjórninni og
það er kominn tími á nýja forystu í
íslenskum stjórnmálum.
Almenningur geldur fyrir
mistök ríkisstjórnarinnar
Ágúst Ólafur Ágústsson
skrifar um efnahagsmál » Mistök ríkisstjórn-arinnar í efnahags-
málunum er því ástæð-
an fyrir hinum nýja
verðbólguskatti
ríkisstjórnarinnar.
Ágúst Ólafur
Ágústsson
Höfundur er varaformaður
Samfylkingarinnar.
STÓRAR vatnsaflsvirkjanir eru
umdeildar. Þetta dylst engum
manni. Ein háværasta röksemdin
fyrir byggingu þeirra er sú að hér sé
um endurnýjanlega, umhverfisvæna
orku að ræða og á undanförnum ár-
um hefur verið hamrað á siðferð-
islegri skyldu okkar Íslendinga til
þess að leggja okkar af
mörkum í hnattrænni
umhverfisvernd með
slíkum fram-
kvæmdum. En þegar
betur er að gáð er
þetta varasöm rök-
semdafærsla og raun-
ar má segja að með of-
uráherslu Íslendinga á
byggingu stórra vatns-
orkuvera fyrir raf-
orkuframleiðslu til
stóriðju séu Íslend-
ingar í beinni sam-
keppni við þau þróun-
arlönd sem vilja nýta samskonar
auðlindir sínar til að byggja undir
grunnstoðir veikburða samfélaga.
Paul Wolfowitz, forstjóri Alþjóða-
bankans, hefur bent á að í dreifbýl-
um héruðum þróunarríkja hafi ein
af hverjum fimm manneskjum að-
gang að rafmagni. Velmegandi lönd
heims nýta nú um 70% þeirrar
vatnsorku, sem talin er nýtanleg út
frá hagrænu sjónarmiði. Þróun-
arlöndin nýta samkvæmt Wolfowitz
um 20% – og Afríka nýtir eingöngu
5%, sem er meira að segja lægra
hlutfall en lækjarsprænuhlutfall
þeirra sem virkja vilja alla bæj-
arlæki á Íslandi. Alþjóðabankinn
komst árið 1996 að þeirri niðurstöðu
að harðlega megi gagnrýna stíflu-
framkvæmdir og vatnsaflsvirkjanir
með ýmsum hætti og að ganga verði
varlega fram í framtíðaráætlunum á
þessu sviði. Þrátt fyrir að svo sé
gegni framkvæmdir þessar mik-
ilvægu hlutverki við uppbyggingu
samfélaga í þróunarlöndum. Sam-
kvæmt Water Power Magazine, sem
vísað er til á heimasíðu Verk-
efnahóps Sameinuðu þjóðanna á
sviði stíflugerðar og
þróunar (UNEP Dams
and Development Proj-
ect), hafa Svíar bannað
frekari stíflufram-
kvæmdir í Svíþjóð, en
viðurkenna hinsvegar
mikilvægt framlag
stífluframkvæmda til
þróunar og styðja verk-
efni í þróunarlöndum
sem byggjast á nýtingu
vatns til samfélags-
uppbyggingar.
Engum getur dulist
með hvers konar póli-
tískum æðibunugangi var ráðist í
fyrirhugaða virkjun við Kárahnjúka.
Atvinnuþróunarmálum Íslendinga
hefur enda á síðustu árum verið val-
inn farvegur flumbrugangs og nær-
tækra allsherjarlausna. Gagnrýni á
slíkar allsherjarlausnir er afgreidd
sem píp og áróður og svo langt er
jafnvel gengið að vega að starfs-
heiðri þeirra íslensku vísindamanna,
sem voga sér að efast um fram-
kvæmdirnar. Ekki er litið svo á að
nú sé nóg að gert á þessu sviði,
sækja þurfi varlega fram og leita
margbreytilegra lausna sem grund-
vallast á frumkvæði og menntun
þjóðarinnar nei, hér er litið á meng-
andi stóriðju sem einu lausnina í at-
vinnumálum þjóðar, sem árið 2005
mældist næsthæst á metli mann-
legrar þróunar (Human Develop-
ment Index).
Enn kaupum við fótanuddtæki á
línuna, þegar kemur að því að
byggja upp atvinnulíf til framtíðar. Í
stað þess að veita raunverulegu fjár-
magni í fjölbreytilega uppbyggingu
og nýsköpun atvinnulífs á lands-
byggðinni, hendum við hundrað
milljörðum eða svo í eitt gullegg án
þess að kanna hvort það sé fúlnað
innan.
Burtséð frá áfellisdómum um
hversu úrelt og varasöm stóriðja ál-
ver eru, þá er staðreyndin sú að þau
sækjast eftir rafmagni frá vatnsafls-
virkjunum. Stóriðja getur, í löndum
þar sem grunnuppbyggingar er
þörf, orðið til að skapa bráðnauðsyn-
leg störf, þar sem engin störf voru
fyrir. Hún getur orðið til þess að
flýta fyrir uppbyggingu orkuveitu í
löndum þar sem rafvæðing hefur
ekki átt sér stað nema að litum
hluta. Hún getur veitt fjármagni inn
í hagkerfi, þar sem þörf er á skólum
og grundvallarheilsugæslu. Hún
getur lagt af mörkum til þess að
koma samfélögum á réttan kjöl.
Á Íslandi mælist vart atvinnu-
leysi. Rafvæðing er fyrir löngu orðin
almenn. Íslendingar bruðla einna
mest allra þjóða með rafmagn, vatn
og orku. Hagkerfið er stöndugt: Ís-
land er sífellt meðal allra ríkustu
þjóða heims. Allir eiga kost á
menntun og heilsugæslu. Þrátt fyrir
þetta þykir okkur reisn að því að
fara í samkeppni við þróunarlönd
um stóriðju. Við hlaupum á eftir
upphrópunum um yfirvofandi vá: að
allt sé hér á fallanda fæti, atvinnu-
leysi yfirvofandi og landið að leggj-
ast í auðn. Við kaupum einfaldar
allsherjarlausnir í atvinnumálum,
fyrst frystihúsin sem nú standa auð
um allt land, og núna álver.
Við virðumst líta á okkur sem eitt
þróunarlandanna, frekar en þjóð
sem eftir tímabil auðlindanýtingar
til uppbyggingar samfélags er kom-
in í þá stöðu að geta leitað nýrra
leiða. Það væri athyglivert að fá álit
þeirra, sem nú eru að ala upp börn
sín í samkeppnisþjóð okkar Mósam-
bík, á nauðsyn þeirra „björgunar-
aðgerða“ sem sífellt er verið að ráð-
ast í hér á landi á kostnað náttúru,
fjölbreytni og nýsköpunar (skemmst
er að minnast umræðu um bága
stöðu sprotafyrirtækja hér á landi).
Er reisn yfir því að keppa við þró-
unarríki um stóriðju um leið og við
boðum aukin framlög til þróun-
armála? Er rökrétt að gera ráð fyrir
atkvæði þessara ríkja inn í örygg-
isráð Sameinuðu þjóðanna um leið
og við niðurgreiðum raforkuverð – í
samkeppni við lönd sem enn eiga
eftir að byggja upp atvinnu- og sam-
félagskerfi sín?
Er ekki kominn tími til að end-
urmeta stöðuna? Eða verðum við
áfram í skömmustulegri samkeppni?
Ísland í samkeppni við þróunarlönd
Ólöf Ýrr Atladóttir
skrifar um stóriðju » Engum getur dulistmeð hvers konar
pólitískum æðibunu-
gangi var ráðist í fyr-
irhugaða virkjun við
Kárahnjúka.
Ólöf Ýrr Atladóttir
Höfundur stundar nám á
meistarastigi í opinberri
stjórnsýslu og þróunarfræðum.
ÞAÐ er vitað mál að ákaflega
margir nú á tímum telja sig komast
langt í umræðu með
því að bregða öðrum
um fordóma. En það er
nú einu sinni svo að
enginn er laus við for-
dóma og sennilega
allra síst þeir sem stöð-
ugt eru að ásaka aðra
um þá.
Í seinni tíð hefur
talsvert borið á því að
einhvers konar elítu-
fólk hins svokallaða
lista- og menning-
argeira, skrifi ádeilu-
greinar gegn þeim sem
hafa andstæða skoðun
og noti þar ásakanir
um fordóma sem höf-
uðvopn. En það sem er
undarlegt er að þessar
greinar eru oft fullar af
fordómum og jafnvel
kröfum um að and-
stæðar skoðanir megi
ekki og eigi ekki að fá að heyrast.
Ekki er nú lýðræðislega talað þegar
þannig er látið. Málfrelsið virðist að
minnsta kosti vera skilgreint á mjög
þröngan hátt í slíkum skrifum.
Ég vil nefna hér eitt dæmi, gripið
upp úr nýlegri umræðu.
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir
skrifar grein í Morgunblaðið 16.
ágúst sl. og vandar þeim ekki kveðj-
urnar sem eru á öðru máli en hún
gagnvart annars vegar samkyn-
hneigð og hins vegar afstöðu til krist-
inna siðagilda. Hún talar um háskóla-
menntað fólk sem hafi auglýst
fávisku sína með því að rita undir til-
tekna yfirlýsingu og að menntun
þess fólks hafi sýnilega farið fyrir lít-
ið!
Finnur enginn bragð af fordómum
í slíku tali?
Nei, kannski ekki, og það er trú-
lega vegna þess að þegar fordóm-
arnir eru „rétttrúnaðar“-fordómar,
trekktir upp af siðleysu tíðarandans,
þykir víst allt í lagi með þá.
Steinunn Ólína talar
um að það eigi bara að
sjá til þess að svona
fólk, sem beri heimsku
sinni og mannfyrirlitn-
ingu vitni, fái ekki að
koma fram með slíkar
skoðanir. Það á sem
sagt að loka á frjálsa
umræðu í nafni „rétt-
trúnaðar“ tíðarandans.
Langt virðast sumir
vilja ganga þegar þeir
eru í því vandasama
verkefni að auglýsa eig-
ið ágæti !
Þar sem ég hef lesið
allmarga pistla í tímariti
Morgunblaðsins eftir
Steinunni Ólínu, veit ég
að hún skilgreinir sig
efalítið sem fullgildan
meðlim í elítuhópi hinna
„fordómalausu, frjáls-
lyndu og innvígðu“ tals-
manna nútímamenningar.
Mér fannst því nokkuð athygl-
isvert að hún skyldi vera svona óum-
burðarlynd í þessari grein. Það hefði
kannski mátt halda að manneskjan
væri fyrirgefandi persónuleiki vegna
frjálslyndis síns og fordómaleysis, að
hún hefði skilning á því að menn
hefðu rétt til skoðana og tjáning-
arfrelsis o.s.frv.
En nei, það var allt annar tónn í
skrifum Steinunnar Ólínu og ekki
beint hægt að segja að þar hafi sam-
kvæmnin ráðið för.
Ekki kann ég við málflutning af
þessu tagi og varla er það forsvar-
anlegt, að manneskja sem telur sig
sennilega allt að því fordómalausa,
skrifi með slíkum hætti.
En það er eins og ég segi, for-
dómar eru greinilega eitt og „rétt-
trúnaðar“-fordómar annað. Tíð-
arandinn skammast ekki út í þá sem
viðhafa fordóma sem eru innan hans
vébanda og sumir eru sjáanlega
býsna næmir á að halda sig nákvæm-
lega á ætlaðri vinsældalínu þeirrar
stöðu sem augnablikið býður upp á.
En hver skyldi nú „rétttrúnaður“
tíðarandans vera?
Hann virðist segja meðal annars,
að hver sem vogar sér að opna munn-
inn eða skrifa eitthvað gegn samkyn-
hneigð sé óupplýstur, fáfróður,
mannfjandsamlegur og svívirðilegur
í alla staði. En sá sem hylli samkyn-
hneigð í ræðu og riti sé upplýstur,
menntaður, frjálslyndur og víðsýnn,
mannréttindavinur og sennilega yfir
höfuð hvers manns hugljúfi!
Ég hlýt að játa, að miðað við „rétt-
trúnað“ tíðarandans, er ég í þeim
hópi sem er talinn óupplýstur, fáfróð-
ur, mannfjandsamlegur og svívirði-
legur í alla staði. En ég vil samt taka
það fram, að ég er hjartanlega sáttur
við mitt hugarstöðulega hlutskipti.
Ég trúi því nefnilega að fólk komist
yfir þennan tíðaranda og þessi „rétt-
trúnaðarbylgja“ augnabliksins fjari
út þegar eðlileg viðhorf ná gildi sínu
á ný, eins og þau hljóta að gera.
Þá hygg ég að margt fólk eigi eftir
að sjá eftir ýmsu sem rangur „rétt-
trúnaður“ kom því til að segja „í hita
leiksins“. Þá verður það líka aftur
upplýst viðhorf að það sem er og hef-
ur verið eðlilegt eigi að vera það
áfram.
Það hefur hinsvegar verið
óskemmtileg upplifun á und-
anförnum árum, að horfa upp á
menningarelítufólk hins yfirlýsta for-
dómaleysis, hamast við að plokka
límið úr samfélagsbyggingunni, í
þeirri trú að þar sé um þarfaverk að
ræða. En það lím hefur alla tíð verið
búið til úr eðlilegum siðagildum og
það mun sannast þó síðar verði, að
rangur „rétttrúnaður“ getur aldrei
komið í þess stað.
„Rétttrúnaður“
tíðarandans
Rúnar Kristjánsson skrifar
um samfélagsmál
Rúnar Kristjánsson
» … fordómareru greini-
lega eitt og
„rétttrúnaðar“ –
fordómar ann-
að.
Höfundur er húsasmiður.