Morgunblaðið - 22.09.2006, Blaðsíða 6

6 FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is
FANGELSUN hefur lítinn fæling-
armátt á síbrotamenn sem líta jafn-
vel á refsingar og gæsluvarðhald
sem vissa hvíld eða vinnuhlé áður en
þeir fara aftur út til að stunda brota-
starfsemi. Úrræði skortir til að
koma þeim út úr vítahringnum og
ýta þeim inn í samfélagið í stað þess
að láta þá hanga í jaðrinum að mati
Helga Gunnlaugssonar, prófessors í
félagsfræði við HÍ. Nýlega var sí-
brotamaður með nærri aldarfjórð-
ungs sakaferil úrskurðaður í gæslu-
varðhald vegna síbrota sem varða
þjófnaði á munum fyrir milljónir kr.
Helgi segir að í raun sé um ákveð-
inn lífsstíl að ræða hjá ýmsum sí-
brotamönnum og flestir losi sig upp
úr farinu um þrítugt þótt einhverj-
um takist það ekki. Rótina að vand-
anum megi sjá mjög fljótt í lífi
margra þeirra, löngu áður en fyrsta
brotið er framið. Þannig eru börn í
mikilli áhættu ef ákveðin skilyrði eru
fyrir hendi í uppvextinum.
„Óstöðug búseta, fjölskylduupp-
lausn, þrautaganga í skóla, einelti,
ofbeldi og fleira er sú mynd sem
blasir við okkur með þessa ein-
staklinga sem dýpst sökkva í síbrot-
in,“ segir Helgi. „Vandinn hefst
löngu áður en viðkomandi er kominn
í afbrot. Erfiðleikarnir í æsku
plægja síðan jarðveginn fyrir fíkni-
efnaneyslu og þegar menn fara á kaf
í neyslu verður vandamálið mun erf-
iðara viðfangs en ella.“
Helgi hefur tekið viðtöl við fjölda
síbrotamanna og rannsakað gögn
Fangelsismálastofnunar sem benda
til ákveðinnar myndar af síbrota-
mönnum og viðhorfum þeirra.
„Skynjun þeirra á veruleika form-
legra refsinga er ólík skynjun ann-
arra. Þeir geta litið á refsingarnar
sem hundsbit eða fórnarkostnað en
oft skynja þeir afplánun sem tíma
sem þeir nota til að hitta kunningja í
fangelsinu og fá um leið frítt fæði og
húsnæði. Fangelsun er því ekki eins
mikil fæling og maður skyldi ætla.
Einnig þykir það visst stöðutákn að
hafa svo og svo marga dóma á bak-
inu og að hafa setið í öllum fangels-
um landsins, þannig að það er öfugt
virðingarkerfi við það sem er hjá
öðrum borgurum. Þarna er um að
ræða ákveðinn lífsstíl sem menn
hafa ekki getað rifið sig frá.“
Helgi hefur gert rannsóknir á
ítrekunartíðni afbrota á Íslandi og
kom þar fram að þeir sem sýna af
sér mestu brotaiðjuna, tengjast
auðgunarbrotum af ýmsu tagi.
„Þetta eru einstaklingar sem eru á
jaðri samfélagsins og ná ekki að
vinna sig út úr lífmynstrinu. Þetta er
oft bundið við aldurinn 14–30 ára en
síðan vaxa menn upp úr brotunum
og fara að takast á við aðrar skyldur
og skuldbindingar. Öðrum tekst
ekki að komast upp úr farinu.“
Verða að sjá möguleika
Í ljósi alls þessa segir Helgi þörf á
að koma upp áætlun um það hvernig
síbrotamenn ætli að standa sig utan
veggja fangelsanna að afplánun lok-
inni. „Það þarf með einhverjum
hætti að gera líf viðkomandi ein-
staklinga utan múranna raunhæft
og að þeir sjái að það er möguleiki á
að losna út úr vítahringnum. Það
hefur vantað upp á hjá okkur að
nægilega mikið sé gert til að gera
mennina ábyrga og vinna með þeim í
að fóta sig í samfélaginu.“
Talið er að á bilinu 20–30 síbrota-
menn séu virkir í Reykjavík og getur
afbrotatíðni sveiflast eftir því hvað
margir þeirra eru úti samtímis. Að
sögn Egils Stephensen, saksóknara
hjá Lögreglustjóranum í Reykjavík,
er hægt að stöðva brotahrinu með
gæsluvarðhaldi þótt ekki fáist dóm-
stólar alltaf til að taka undir kröfur
lögreglu um síbrotagæslu.
„Fangelsun hefur þau áhrif að al-
menningur er losaður við þessa
menn en það hvort hún breytir þeim
er annað mál. Það koma stundum
„heppileg“ skilyrði fyrir síbrotaklík-
ur með því að margir virkir síbrota-
menn eru lausir á sama tíma og
styðja hverjir aðra. Oft eru þeir litlir
bófar einir síns liðs en vex ásmegin
þegar þeir eru orðnir 3–4 saman.“
Egill segir augljós tengsl milli
brotastarfsemi og fíkniefnaneyslu
og telur brýna þörf á að uppræta
neysluna hjá þessum hópi. „Maður
sem er í mikilli neyslu og afbrotum
og heldur neyslunni jafnvel áfram í
fangelsinu kemur ekki út sem betri
maður eftir vistina. Hann fellur
væntanlega í sama farið aftur og fer
í afbrot til að útvega sér efni.“
Fælingarmáttur með fangelsi lítill
Fréttaskýring | Síbrotamenn þurfa stuðning til að fóta sig að afplánun lokinni
Refsingar sem
hvert annað hundsbit
Rótina að vandanum má sjá mjög fljótt í lífi margra síbrotamanna
Morgunblaðið/Ómar
Vítahringur Fangelsun virkar vel fyrir flesta á meðan inni er setið en síðan
fara margir aftur í hring afbrota og fíkniefnaneyslu.
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steg@mbl.is
SIV Friðleifsdóttir, heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra, kynnti í gær umfangsmiklar að-
gerðir til að bæta þjónustu við börn og ung-
menni með geðraskanir. Áherslurnar skiptast í
níu þætti og segir Siv Friðleifsdóttir að áætl-
aður kostnaður, um 387 milljónir króna, sé
tryggður.
Í fyrsta lagi verður grunnþjónusta heilsu-
gæslunnar við börn með hegðunar- og geð-
raskanir aukin og bætt og ríkari áhersla lögð á
forvarnir. Að sögn ráðherra verða á næsta ári
ráðnir sálfræðingar í allt að fjögur stöðugildi á
nokkrar heilsugæslustöðvar til að sinna börn-
um með geðraskanir. Teymi fagfólks verða sett
á laggirnar á heilsugæslustöðvum til að sinna
þeim sérstaklega sem mest þurfa á hjálp að
halda. Teymin verða eftir því sem við á skipuð
læknum, hjúkrunarfræðingum, sálfræðingum
og öðru starfsfólki.
„Markmiðið er að tryggja að hvert barn fái
þjónustu við hæfi og stuðla að öflugri samvinnu
allra sem veita þjónustu á þessu sviði. Jafn-
framt er hvatt til þess að aukin áhersla verði
lögð á fræðslu og forvarnir til foreldra ungra
barna.“
Í öðru lagi verður greining vægari tilfella
geðrænna vandamála flutt í auknum mæli frá
Barna- og unglingageðdeild Landspítalans
(BUGL) til Miðstöðvar heilsuverndar barna og
heilsugæslustöðva.
Miðstöð heilsuverndar barna hjá Heilsu-
gæslu höfuðborgarsvæðisins er falið að sinna í
auknum mæli frumgreiningu og meðferð væg-
ari geð- og hegðunarvandamála hjá börnum á
höfuðborgarsvæðinu að 18 ára aldri, einkum
vegna ofvirkni og athyglisbrests (ADHD).
Siv Friðleifsdóttir segir að þessar aðgerðir
ásamt öðrum séu mikilvægar til að létta á bið-
listum. Nú sé allt að 14 mánaða bið en „ég sé
fyrir mér að biðlistar hverfi á næsta ári,“ segir
ráðherra og bætir við að framangreindar að-
gerðir kosti um 40 milljónir króna.
Í þriðja lagi verður þremur heilsugæslu-
stöðvum á landsbyggðinni, Heilsugæslustöð-
inni á Ísafirði, Heilbrigðisstofnun Austurlands
og Heilbrigðisstofnun Suðausturlands, falið að
semja um farþjónustu sérfræðinga til að sinna
geðheilbrigðisþjónustu við börn og tryggja
þannig reglubundnar heimsóknir sérfræðinga
til að sinna börnum á þessu sviði.
Í yfirstandandi fjárlögum er gert ráð fyrir
að þessi aðgerð kosti um sjö milljónir króna.
Í fjórða lagi verður BUGL efld sem miðstöð
faglegs starfs á sviði þjónustu við börn og ung-
linga með geðraskanir. Klínískt samstarf
BUGL við heilsugæsluna verður aukið veru-
lega m.a. með fræðslu- og fjarfundum og öðru
samstarfi við fagfólk um land allt. Áhersla
verður lögð á að auka þekkingu á ADHD og
öðrum algengum geðrænum vandamálum
barna. Samstarfið og fræðslan verður í
tengslum við Miðstöð heilsuverndar barna og
samkvæmt fjárlögum 2006 er kostnaðurinn sex
milljónir króna.
Í fimmta lagi verður göngudeild BUGL efld
og aðstæður hennar til að sinna veikustu börn-
unum bættar. Ráðherra segir að samfara því
að frumgreining og meðferð geðrænna vanda-
mála færist í auknum mæli til heilsugæslunnar
eflist göngudeild BUGL þannig að biðlistar
vegna greininga ættu að heyra sögunni til. Með
því að draga úr álagi á BUGL vegna greining-
anna skapast aukið svigrúm til að sinna betur
veikustu börnunum á göngu- og legudeild.
Aukin áhersla verður lögð á eftirfylgni með
sjúklingum að lokinni útskrift, m.a. í samvinnu
við skóla og sveitarfélög.
Stækkunin forgangsverkefni
Í sjötta lagi verður ráðist í fyrsta áfanga
stækkunar BUGL og á verkinu að vera lokið
vorið 2008. Þetta er forgangsverkefni ráð-
herra. Kostnaðurinn er um 334 millj. kr. og
segir Siv Friðleifsdóttir að fjármagnið sé
tryggt. Þar gerir hún m.a. ráð fyrir fjármagni á
fjárlögum 2006, 2007 og 2008, en áfanginn tek-
ur til göngudeildar og bættrar aðstöðu legu-
deildar barna- og unglingageðdeildar. Sam-
hliða verða áform vegna síðari áfanga
endurmetin.
Í sjöunda lagi verður landlækni falið að efla
samvinnu og samræma störf heilbrigðisstofn-
ana sem sinna börnum með geðraskanir.
Í áttunda lagi hefur ráðherra ákveðið að láta
gefa út vegvísi fyrir fagfólk, aðstandendur og
sjúklinga um geðheilbrigðisþjónustu fyrir börn
og unglinga. Í níunda lagi hefur Siv Friðleifs-
dóttir, heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra,
falið landlæknisembættinu að hraða gerð klín-
ískra leiðbeininga um meðferð barna og ung-
linga með geðraskanir (ADHD).
Biðlistar hverfi á næsta ári
Fjármagn hefur verið tryggt til
að byggja fyrsta áfanga stækk-
unar barna- og unglingageð-
deildar Landspítalans (BUGL)
og verða verklok 2008 en biðlist-
ar eiga að hverfa á næsta ári.
Morgunblaðið/Eyþór
Aðgerðir Siv Friðleifsdóttir heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra kynnti í gær umfangs-
miklar aðgerðir til að bæta þjónustu við börn og ungmenni með geðraskanir.
„VIÐ fögnum þessu framtaki
hjá ráðherra,“ sagði
Matthías Halldórsson aðstoð-
arlandlæknir eftir að Siv
Friðleifsdóttir heilbrigðis-
og tryggingamálaráðherra
hafði kynnt aðgerðir til að
bæta þjónustu við börn og
ungmenni með geðraskanir.
Í máli ráðherra kom fram
að aðgerðirnar byggðust á
nýlegum skýrslum um mála-
flokkinn, m.a. á skýrslu eftir
Anders Milton og David
Eberhard, viðræðum við að-
standendur og fagfólk á
þessu sviði, auk þess sem
höfð hefði verið hliðsjón af
evrópskri aðgerðaáætlun í
geðheilbrigðismálum sem
samþykkt var á ráðherra-
fundi um geðheilbrigðismál í
Helsinki í janúar 2005.
Geir Gunnlaugsson, barna-
læknir og forstöðumaður
Miðstöðvar heilsuverndar
barna, fagnaði átakinu eins
og aðrir fulltrúar þeirra sem
hlut eiga að máli, og sagði
það mjög stórt skref. „Þetta
er fagleg ögrun og glæsilegt
að leggja svona mikla
áherslu á heilsugæsluna.“
Eydís Sveinbjarnardóttir,
sviðsstjóri á geðsviði LSH,
tók í sama streng og sagði
vel að verki staðið.
Ingibjörg Karlsdóttir, for-
maður ADHD-samtakanna,
benti á að 7,5% barna ættu
við geðraskanir að stríða.
Framtaki ráðherra fagnað