Morgunblaðið - 22.09.2006, Page 38

38 FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Magnús ÓlafurKjartansson
myndlistarmaður
fæddist í Reykjavík
4. ágúst 1949. Hann
lést á gjörgæslu-
deild Landspítalans
við Hringbraut 12.
september síðastlið-
inn. Magnús er son-
ur hjónanna Eydísar
Hansdóttur verka-
konu, f. 1917, og
Kjartans Guð-
brandssonar flug-
manns, f. 1919, d.
1952. Systkini Magnúsar eru Guð-
brandur Þórir læknir, f. 1941, var
kvæntur Línu Kragh, f. 1938, d.
1992, sambýliskona Alda Gunn-
arsdóttir, f. 1958, og Magdalena
Margrét myndlistarmaður, f. 1944,
gift Ingólfi Steinari Óskarssyni, f.
1941.
Eiginkona Magnúsar er Kolbrún
ingar og tók þátt í samsýningum
bæði heima og erlendis.
Hann var einn af stofnfélögum
og rekstraraðilum Gallerís Sólons
Íslanduss á árunum 1976–1978 og
einn af stofnfélögum Nýlistasafns-
ins. Magnús var félagi í Sambandi
íslenskra myndlistarmanna og sat í
nefndum um val á listaverkum til
opinberra listskreytinga.
Árið 1972 hlaut Magnús verð-
laun í alþjóðlegri samkeppni mynd-
listarnema í Lúxemborg og árið
1986 hlaut hann Menning-
arverðlaun DV fyrir myndlist auk
þess að vera tilnefndur til þeirra
árið 1995.
Magnús hefur alla tíð átt náið
samstarf með eiginkonu sinni Kol-
brúnu Björgólfsdóttur (Koggu) á
keramikverkstæði hennar við
Vesturgötu 5 í Reykjavík.
Magnús verður jarðsunginn frá
Neskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
Björgólfsdóttir leir-
listarmaður, f. 1952.
Börn þeirra eru Elsa
Björg heim-
spekinemi, f. 1978,
sambýlismaður Ragn-
ar Hjálmarsson
átakafræðingur, og
Guðbrandur nemi, f.
1989.
Magnús ólst upp í
Reykjavík og lauk
stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1969
og námi við Mynd-
lista- og handíðaskóla Íslands árið
1972. Á árunum 1972–1975 stund-
aði Magnús framhaldsnám við
Konunglegu dönsku listaakadem-
íuna. Magnús starfaði við myndlist
stærstan hluta ævi sinnar, m.a. sem
myndlistarkennari og prófdómari
við Myndlista- og handíðaskólann.
Þá hélt hann fjölmargar einkasýn-
Pabbi, ég gleymi aldrei því kalda
Feneyjakvöldi er ég sat við kertaljós
í litla herberginu mínu og las það er
stóð í bréfi þínu til mín.
Háa skilur hnetti
himingeimur,
blað skilur bakka og egg,
en anda, sem unnast,
fær aldregi
eilífð að skilið.
(Jónas Hallgrímsson.)
Ég þráði svo heitt að gefa þér
þetta ljóð nú er ég kom til þín og þú
varst veikur. En ég var of sein. Eða
kannski varst þú of fljótur.
En við vitum það vel bæði tvö að
ég verð ávallt stelpan þín.
Elsa Björg.
Það er með trega og hlýhug sem
við vinir og vandamenn kveðjum
Magnús Ólaf Kjartansson og biðjum
honum blessunar.
Kynni mín af Magnúsi og Koggu
hófust fyrir níu árum er ég spreytti
mig í hlutverki hins óörugga vonbið-
ils einkadótturinnar.
Fljótt varð ljóst að hlutverkaleik-
ur í hverri mynd var með öllu leyti
óþarfur, ef ekki til trafala, á heim-
ilinu á Laugarnestanganum þar sem
hispursleysi, heimsmenning og húm-
or og húmor fyrir heimsmenning-
unni réð ríkjum. Verðandi tengda-
syni var tekið með stakri hlýju og er
það hans gæfa að hafa fengið að vera
húsgangur á heimili Magnúsar og
Koggu.
Magnús er þekktur fyrir listsköp-
un sína, en hann kunni einnig manna
best kúnstina að vera til og var óspar
á að deila henni með öðrum. Þótt hin
síðari ár hafi þungamiðja listsköpun-
ar Magnúsar þokast frá striganum
að hinum hamingjusamlega gjörn-
ingi tilvistarinnar voru skilin ávallt
óljós, þar sem listin og listin að lifa
deildu sameiginlegum grundvelli í
frjóum hugsvifum Magnúsar og
næmi. Enn er mér með öllu óljóst
hvort svaðilför Magnúsar út á Faxa-
flóa einn sumardaginn, með skóflug-
arm fyrir ár og vindsængurtuðru
fyrir bát, hafi verið einhvers konar
háalvarlegur póstmódernískur
gjörningur eða birtingarmynd þess
leiks og lífsþorsta sem einkenndi
Magnús.
Magnús var upptendraður af
áhuga á öllum sköpuðum hlutum. Þó
að hann hafi einkum helgað sig list-
um og menningu var hann vel að sér í
ólíklegustu efnum öðrum. Jafnvígur
á leyndardóma japanskrar garðlist-
ar og ævintýri Vilhjálms Stefánsson-
ar á norðurslóðum var víst er hellt
var upp á kaffi og samræðustellingar
mátaðar að framundan væru lifandi
stundir og áfangastaður óviss. Með
húmorinn að vopni og kaldhæðnina
fyrir brynju réðst Magnús til atlögu
gegn tilgangsleysi dægurglaumsins,
augnablikið fangað og þess notið að
vera til á zen-búddískan hátt.
Samtölin löng voru aldrei nógu
löng og nú verða þau ekki fleiri að
sinni. Ég kveð þig með söknuði, fé-
lagi, og þakka fyrir mig,
Ragnar Hjálmarsson.
Genginn er um Gjallarbrú langt
fyrir aldur fram bróðir minn Magnús
Ólafur Kjartansson, myndlistarmað-
ur. Nú var höggvið stórt í raðir
myndlistarmanna.
Ber er hver að baki nema sér
bróður eigi, segir bæði í Njálu og
Grettissögu. Nú stend ég hér og get
ekki annað, eins og klerkurinn sagði,
berskjaldaður, vanmáttugur og
bróðurlaus. Eftir lifir þó minningin
um góðan dreng, sem féll með sæmd.
Við ólumst upp við leik og störf í
Kleppsholtinu og var oft kátt á hjalla
og gleðin ríkjandi. Akurinn þar nán-
ast óplægður, leikvöllurinn holtið
sjálft, Vatnagarðarnir, sjórinn, fjar-
an og Kleppstúnin. Náin snerting við
náttúruna sem mótaði hann og snart
alla tíð, sérstaklega fuglar himinsins.
Hann varð fljótt afar liðtækur í
íþróttum, snöggur, fimur og snar,
sérlega í fót- og körfubolta. Varð þó
að leggja þær af vegna gigtsjúkdóms
en þá stefndi hann í fremstu röð í
þeim greinum.
Það kom fljótt í ljós að hann var af-
ar listhneigður og skapandi. Eftir
myndlistarnámskeið í MR fann hann
fjölina sína eins og strákarnir okkar
ná stundum að gera. Út á listabraut-
ina skyldi lagt og tók það hug hans
allan. Hann nam fyrst hér heima,
síðar á Kúnstakademíunni í Kaup-
mannahöfn. Hann lauk sínu námi
eins og flestu sem hann tók sér fyrir
hendur með miklum sóma. Auðvitað
var líf hans eins og svo margra ann-
arra enginn dans á rósum. Hann var
í senn hippi, bóhem, heimsborgari,
lífskúnstner, síðast en ekki síst sann-
ur Íslendingur með ríka þjóðar-
kennd.
Hann kom eins og sprengja inn í
íslenska myndlist og skapaði sér sess
sem einn af þeim bestu og á ég von á
því að hann gleymist þar seint. Hann
var í senn vígamaður og friðarsinni.
Mörg var hildin háð og oftar en ekki
fór hann með sigur af hólmi. Hann
felldi Bakkus með snörpu bragði fyr-
ir einum tuttugu og fjórum árum og
hélt „sá gamli“ sig frá honum eftir
það. Hins vegar stóð hann ekki af sér
bardagann við manninn með ljáinn
frekar en aðrir, en það var hörð og
snörp orusta þar til Magnús féll. Ég
reyni að hugga mig við að það hljóti
að hafa verið alvarlegur skortur á
„topplistamönnum“ þar efra.
Eftir situr minning um góðan
bróður og félaga í blíðu og stríðu.
Alloft stóðum við bak í bak, en nú er
ég æði berskjaldaður. Ef ég á að lýsa
honum í fáum orðum þá var hann
stærri en landið sem hann ól.
Far í friði, þinn bróðir
Guðbrandur.
Við Magnús bróðursonur minn
vorum að skoða list yngri listamanna
á Smithsonian safninu í Washington,
D.C. árið 1971. Með hægð, gaum-
gætni og athygli skoðaði hann verk
eftir Morris Lewis, Pollock, Rothko
og fl. Mér fannst nóg komið og vildi
sýna honum meira og sagði: „Hver
myndi vilja hengja þetta á sína
veggi?“ Um stund hélt hann áfram
að skoða en sneri sér svo við og
spurði rólega: „Hefur þú kynnt þér
nýlist það vel að þú getir dæmt
hana?“ Ég: „Neiei.“ Hann: „Þú hefð-
ir átt að læra af honum pabba þínum,
sem sagði eitthvað á þessa leið, þeg-
ar hann sá sér ókunna list. „Jæja,
þetta er óvenjulegt, er þetta dæmi
um það, sem er kennt í skólum í
dag?““
Eftir þetta fór hann einn að skoða
söfn, en ég skrifaði lista yfir mörg
söfn og gallery á svæðinu og gaf hon-
um gott kort. En ég gat ekki beðið
eftir að hann kæmi heim á kvöldin
svo að ég og fjölskyldan gætum
heyrt um það sem hann hafði heyrt
og séð. Við lærðum margt af honum.
Hann rétt mundi föður sinn, sem
var einn af þeim síðustu sem dóu úr
berklum á Íslandi. En hann og Eydís
höfðu stofnað sér lítið menningar-
heimili, enda var hann víðlesinn og
hún sérlega hög og vandvirk, stöðugt
að skapa. Það var eðlilegt að börnin
yrðu sérstök.
Strax og Maggi gat setið raðaði
hann sínum kubbum, þannig að mér
fannst afleitt þegar hann felldi þá.
Stóðið af litlu hestunum sem höfðu
hangið um hálsstútana á White
Horse whiskey hafði hann málað í
fjölda lita íslenskra hesta. Síðan
komu bátar og skip og dúfnakofar.
Systkinin sungu og spiluðu, mál-
uðu og lærðu og máluðu.
Magnús var umfram allt góður
drengur. Ég þakka honum sanna
vináttu.
Öll fjölskylda mín sendir Kol-
brúnu, börnunum Elsu og Guð-
brandi, móður hans og systkinum
innilegar samúðarkveðjur.
Hallfríður G. Schneider.
Ég sá Magga frænda minn síðast
17. júní. Þau komu fyrir hornið á
Hafnarstræti og Vesturgötu þrjú
saman; Maggi spengilegur með ljós-
an makka, Kogga glæsileg að vanda
og sonurinn Guðbrandur, alnafni afa.
Vesturgatan var gatan þeirra. Þar
hefur Kogga lengi rekið leirlista-
verkstæði og þar unnu þau Maggi
samhent við framleiðsluna. Alltaf
var gaman að líta inn hjá þeim þar.
Þegar ég var lítil var líka gaman að
koma í heimsókn á Hjallaveg 7. Þar
bjuggu Dísa og börnin þrjú, Guggi,
Gréta og Maggi, ásamt hundinum
Gosa. Allt frá því að Maggi var lítill
var ljóst að hann yrði listamaður.
Hann var sífellt að skapa og fyrir
mig var ævintýri að skoða meistara-
verk stóra frænda. En Maggi var
ekki bara myndlistarmaður, hann
var líka tónlistarmaður, lék á gítar
og á banjó sem var sjaldséð hljóðfæri
á Íslandi. Þegar Maggi var í MR var
hann tíður gestur á heimili afa og
ömmu á Ásvallagötu. Þá var gaman
að heyra óminn af lífinu í MR. Ekki
urðu sögurnar síðri eftir að hann hóf
nám í Myndlistaskólanum. Þar
kynntist hann ástinni sinni Koggu.
Hún kom að austan, dökk og dul-
arfull. Hún var ekki aðeins mikil
listakona, hún gat líka leikið og
sungið eins og Marlene Dietrich.
Þegar ég hóf nám í Lundi haustið
1972 voru Maggi og Kogga við fram-
haldsnám í Kaupmannahöfn. Á ferð-
um mínum til Hafnar gisti ég oft á
heimili þeirra á Amager. Þau voru á
kafi í heimi lista og opnuðu hann fyr-
ir mér. Við þræddum listasöfn og
Maggi fræddi mig um sögu lista-
verkanna. Hann hafði einstaka frá-
sagnargáfu og alltaf stutt í kímnina.
Við hlógum dátt á þessum tíma og
héldum því áfram þegar við hittumst
síðar. Við hittumst í fjölskylduboð-
um og göngutúrar inn Sæbrautina
enduðu stundum með rabbi á Laug-
arnestanga. En oftast hitti ég Magga
á förnum vegi. Hann var eins og afi
Guðbrandur miðbæjarmaður og gaf
sér tíma til að spjalla. Maggi hafði
sérstaka sýn á lífið og fór maður víð-
sýnni af hans fundi. Fundirnir verða
ekki fleiri. Dauðinn greip svo mis-
kunnarlaust inn í líf þessa skemmti-
lega frænda míns.
Ég sendi Koggu, Elsu og Guð-
brandi, Dísu og Gugga og Grétu og
fjölskyldum þeirra mínar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Inga Dóra Björnsdóttir.
Magnús Kjartansson myndlistar-
maður er látinn langt fyrir aldur
fram eftir stutta glímu við erfiðan
sjúkdóm. Hann var elskulegur
tengdafaðir Ragnars sonar míns og
einn hans besti vinur. Umhyggja
hans fyrir börnunum okkar, eins og
hann nefndi Elsu sína og Ragnar,
var mikil og einstaklega falleg. Ég
kynntist honum fyrst að ráði fyrir
tæpum áratug þegar hann hringdi
stundum á morgnana til að gá að
dóttur sinni. Hann vildi vita hvort lít-
ill ástarfugl hefði sest á grein í garð-
inum mínum þar sem Ragnar bjó. Sú
var ævinlega raunin. Vandinn var að
ástarfuglinn var á bílnum hans og
Magnús þurfti á honum að halda.
Síðan hafa samtölin orðið mörg og
það síðasta var fyrir nokkrum vik-
um. Þá hringdi hann af sjúkrahúsinu
og vildi tala um börnin okkar, birt-
una sem stafaði af þeim og framtíð-
arhorfur þeirra. Það samtal geymi
ég í hjartanu. Við hlógum líka að kár-
ínum lífsins og hann sagði að það
væri enginn vandi að vera veikur,
það væri miklu erfiðara að eiga veik-
an ástvin. Hann var bjartsýnn en
enginn má sköpum renna.
Nú er skarð fyrir skildi í samhentu
fjölskyldunni á Laugarnestanganum
og víst er að ekki verður auðvelt að
greina veginn framundan. En framá-
við liggur hann og í farteskinu er lif-
andi minningin um þann góða dreng
sem nú er allur. Hún gefur styrk.
Ég kveð Magnús með söknuði og
þakka fyrir að hafa fengið að eiga
hann að félaga og fjölskylduvini. Við
Friðrik og Sigríður Fransiska send-
um okkar innilegustu samúðarkveðj-
ur til Koggu, Elsu og Guðbrands;
þeirra er missirinn mestur.
Guð blessi minningu Magnúsar
Kjartanssonar.
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir.
Magnús Kjartansson, einn mesti
listamaður landsins, er látinn.
Kynni okkar hófust er við stund-
uðum nám við Myndlista- og hand-
íðaskóla Íslands um 1970 og kom
fljótt í ljós að sameiginleg áhugamál
okkar voru fjölmörg. Skoðanir okkar
lágu saman á myndlistarsviðinu sem
og ýmsum öðrum sviðum.
Þar með var hafin áralöng vinátta
sem hefur staðið óslitið síðan og var
á tíðum mjög náin þótt samskiptin
hafi verið orðin strjálli hin síðari ár.
Þegar ég sá fyrst verk Magnúsar
var það á nemendasýningu Mennta-
skólans í Reykjavík í Casa Nova.
Hann sýndi þar „monumental“
myndir í hálf „súrrealískum“ stíl. Ég
var þá nemandi í MHÍ og gleymi
aldrei verkum þessa unga mennta-
skólapilts. Við kynntumst u.þ.b. ári
seinna í MHÍ og eftir námið í MHÍ
urðum við báðir nemendur hjá stór-
meistara norrænnar „geometríu“,
Richard Mortensen, við Listaháskól-
ann í Kaupmannahöfn.
Erfitt er að rekja listferil Magn-
úsar þar sem hann tók ýmsar
skrykkjóttar beygjur í list sinni. Hið
glögga auga Magnúsar gat lyft öllu
upp í æðra veldi. Kornungur var
Magnús búinn að ganga í gegnum
ótrúlegustu tímabil í myndlist.
Hann var aldrei einnar-myndar-
maður. Maður vissi aldrei hverjum
andskotanum hann tæki upp á næst.
Á Kaupmannahafnarárunum hóf
hann að kanna eiginleika litarins.
Hann tók undirstöðuþætti myndlist-
arinnar kerfisbundið fyrir.
Eftir það tekur við tímabil klippi-
mynda (collage) og blandaðrar tækni
og hélt hann mjög eftirminnilega
sýningu á þeim á Kjarvalsstöðum
1976.
Þar á eftir tók við fótógrafískt
tímabil og einnig vinnur hann að þrí-
víðum verkum úr járni. Seinna málar
hann sjálfsmyndir með trúarlegu
ívafi. Hann sýndi þau verk á Kjar-
valsstöðum 1994 og fór sú sýning til
Spánar, Grikklands og Svíþjóðar og
vakti mikla athygli. Því miður hætti
Magnús um hálffimmtugt við gerð
átakamikilla málverka, en fæst við
gerð lítilla ævintýramynda þar sem
hugmyndaauðgi hans fékk notið sín.
Honum gekk vel að selja þau verk og
sagðist hann þurfa að fá fyrir salti í
grautinn því lífsbarátta listamanna
er oft mjög erfið.
Einnig fékkst hann við að skreyta
keramik hjá Koggu, sem er mjög
sérstakur þáttur í hans listferli þar
sem kímni og erótík fengu notið sín í
lifandi teikningu á postulíninu og
aldrei má vanmeta. Ég veit að hér er
aðeins um fátæklega og yfirborðs-
lega upptalningu að ræða. Vonandi
verða honum gerð ýtarlegri skil síð-
ar á öðrum vettvangi.
Alltaf átti ég samt von á að Magn-
ús tæki stóra pensilinn aftur og léti
duglega til sín taka. Ég held að allir
myndlistarmenn, sem kynntust
Magnúsi, hafi öfundað hann af hans
næma innsæi og tæknilegu færni.
Hann var mikill dellukall hvort
sem sneri að Íslendingasögunum,
Knut Hamsun eða blómarækt – það
var aldrei nein hálfvelgja hjá honum.
Magnús Kjartansson var ekki
bara hæfileikamikill myndlistarmað-
ur, heldur bjuggu einnig í honum
miklir tónlistarhæfileikar. Það vita
ekki margir að á menntaskólaárum
sínum var hann meðlimur í hljóm-
sveitinni DRON (danshljómsveit
Reykjavíkur og nágrennis). Þar spil-
aði hann á rafgítar og söng bítlalög.
Margt höfum við Magnús brallað
um dagana og ekki allt gott til eft-
irbreytni. Atburðarásin tók oft
óvænta og háskalega stefnu þegar
þegar við vorum saman.
Stundum var prakkaraskapurinn í
fyrirrúmi. Eitt sinn var vinsæl ung-
lingahljómsveit að spila í Glaumbæ.
Magnús kom við í eldhúsi móður
sinnar og tók pipar ófrjálsri hendi.
Við félagarnir komum okkur síðan
fyrir á svölunum fyrir ofan hljóm-
sveitina og sáldruðum pipar yfir
hana, sem gafst hnerrandi upp í
miðu lagi þurrkandi tárin úr augun-
um og þá varð „pása“.
Þrátt fyrir feimni sína og ófram-
færni var Magnús svo lúnkinn að
hann krækti í flottustu og hæfileika-
mestu stúlku skólans. Hina aust-
firsku Kolbrúnu Björgólfsdóttur,
sem flestir landsmenn þekkja undir
nafninu Kogga. Í dag er hún einn
frumlegasti keramikker landsins.
Þau byggðu einstaklega fallegt og
listrænt heimili á Laugarnestanga.
Ef menn gætu dáið eftir stafrófs-
röð, tímaröð eða ágætisröð var svo
sannarlega ekki komið að Magnúsi.
Í dag er settur punktur eftir lífs-
hlaup þessa mikla listamanns en list-
sköpun hans lifir áfram sem arfur til
ókominna kynslóða. Ég kveð hann
með sorg í hjarta og sendi innilegar
samúðarkveðjur til Koggu, Elsu
Bjargar og Guðbrands, einnig til
móður hans Eydísar Hansdóttur og
systkina hans. Þjóðin stendur fátæk-
ari eftir fráfall Magnúsar Kjartans-
sonar.
Sigurður Örlygsson.
Það er mikil gæfa að hafa átt sem
næsta nágranna Magnús Kjartans-
son, konu hans Koggu og börn hér á
Laugarnestanganum. Kynni okkar
Magnúsar ná þó lengra aftur, eða til
áranna í MR, þegar við vorum bekkj-
arfélagar og útskrifuðumst síðar
saman sem stúdentar vorið 1969.
Magnús var alla tíð sér á parti og
hafði yfir sér einhverja dulúð; hann
átti það til að læða inn gamansömum
athugasemdum sem slógu uppveðr-
aða ofurhuga nánast út af laginu og
Magnús Ó. Kjartansson