Morgunblaðið - 22.09.2006, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2006 39
settu hugmyndir og hluti í einhvers
konar óræða vídd þar sem allt var
mögulegt. Síðan brosti Magnús inn í
sig eins og hann væri að hugsa eitt-
hvað sem mann langaði mikið til að
vita hvað var, en hann gaf ekkert
meira upp og varð fyrir vikið enn for-
vitnilegri. Enginn í bekknum vissi
meira um myndlist og listastefnur en
hann. En hann var ekki bara einn af
þeim sem slá um sig með orðum,
heldur skapaði hann strax í mennta-
skóla myndverk sem eru mér ennþá
skýr fyrir hugskotssjónum. Sérstak-
lega minnist ég þó stórra olíumynda
sem hann rissaði upp sem skreyting-
ar fyrir árshátíð MR sem bar yfir-
skriftina Festum Atomicum, – ef ég
man rétt. Þar kom í ljós, ekki bara
hversu drátthagur hann var, heldur
hversu einstaklega frumleg og per-
sónuleg yrkisefni myndanna voru,
þótt hann væri aðeins á sautjánda
ári. Þessar myndir, sem voru hugs-
aðar sem skreytingar og unnar á ör-
fáum dögum fyrir árshátíðina, eru
meðal eftirminnilegustu sjónminja
menntaskólaáranna. Og Magnús átti
það líka til að vera höfðingi og bjóða
okkur bekkjarfélögunum heim til sín
í litla húsið á Hjallaveginum í góðar
veislur. Að heimsækja Magnús var
eins og að koma inn á vísi að vinnu-
stofu listamanns. Það duldist engum
að hér var að mótast einstakur
myndlistarmaður.
Á tímum þegar allt er gjaldgengt
og lágkúra skrípamyndateiknara og
auglýsingamennska er hafin til him-
ins var Magnús einn þeirra fáu sem
umgengust listina af virðingu og al-
vöru, og var sífellt leitandi að hinum
hinstu rökum mannlegra athafna, og
hlut okkar í sköpunarverkinu. Hann
kom mér stundum fyrir sjónir eins
og helgur maður, og þegar ég var
einhvern tíman spurður að því hver
ætti að leika Ólaf Kárason ljósvíking,
ef Heimsljós yrði kvikmynduð, svar-
aði ég að bragði Magnús Kjartans-
son, – ekki vegna þess að ég hafi
haldið að hann vildi leika, heldur
vegna þess að mér fannst hann svo
samgróinn þeirri mynd sem maður
gerir sér af listamanni sem huldu-
konan hefur kallað og gert að sínum.
Það eru aðeins örfáir dagar síðan
ég rölti yfir til Magnúsar, þar sem
hann stóð úti á stétt hér á Laugar-
nestanganum og hélt á hamri og sög
og var að vinna við að endurnýja
klæðninguna á húsinu sínu. Ekki
flögraði að mér þá að þessi ágæti
drengur yrði horfinn héðan úr heimi
eftir fáeina daga. Ég segi drengur,
því Magnús var drengur góður, það
reyndi ég oft þegar fjölmiðlar og
embættismenn voru að ergja sig yfir
jarðarbótum mínum hér á Tangan-
um, – þá var Magnús svo sannarlega
betri en enginn, og sama get ég sagt
um fjölskyldu hans alla. Betri nábúa
getur enginn beðið um.
Fyrir þetta vil ég þakka þér og svo
margt skemmtilegt sem drifið hefur
á daga.
Hrafn Gunnlaugsson.
Það eru að verða 40 ár síðan við
Magnús Kjartansson kynntumst, í
sumarvinnu við skurðgröft hjá Raf-
magnsveitu Reykjavíkur. Kynnin
urðu nánari þegar Magnús hóf nám í
Myndlista- og handíðaskóla Íslands
með Steinunni konu minni. Síðan
hafa tengslin ekki rofnað og vináttan
eflst með hverju árinu.
Magnús vakti strax athygli í skóla
fyrir frábæra hæfileika í myndlist.
Og hann hefur svo sannarlega staðið
undir þeim væntingum sem til hans
voru gerðar, þótt hann hafi kannski
ekki verið innanstokks í fínustu klík-
um. Síðasta stóra sýningin hans var í
hópi bestu myndlistarsýninga á Ís-
landi fyrr og síðar. Ég veit að sá tími
kemur að menn munu gera sér grein
fyrir mikilvægu lífsverki Magnúsar
en hann naut ekki sannmælis í lif-
anda lífi. Magnúsi sárnaði þetta
vissulega en hann hafði sett það til
hliðar og naut sín vel seinustu árin í
frjóu samstarfi við konu sína Koggu.
Ég held að honum hafi í raun aldrei
liðið betur. Hann hafði líka djúpa
gleði af börnum sínum báðum, Elsu
og Guðbrandi.
Magnúsi kom aldrei til hugar að
viðra sig upp við mikilvægt fólk sér
til persónulegs ávinnings. Hann fór
ótrauður eigin leiðir, þurfti í þeim
efnum hvorki að leita ráða né aðstoð-
ar hjá öðrum. Hann lét sér fátt um
finnast, þótt markaðsmenn samtíð-
arinnar hömpuðu einhverju fánýti.
Magnús var afburða vel heima í
myndlist en hann var líka afar mús-
íkalskur, spilaði á hljóðfæri og var
óvenjulega vel lesinn í fagurbók-
menntum. Ég minnist í því sambandi
seinasta veiðitúrsins okkar í Þing-
vallasveit en þá tókum við okkur hlé
frá veiðum um miðjan daginn, fórum
heim í bústað og ræddum um fólk og
músík, fyrri tíð, sameiginlegar rætur
okkar beggja og bækurnar sem við
vorum að lesa eða höfðum nýlega
lesið. Svo fórum við að veiða aftur og
meðan bleikjan vakti á spegilsléttri
víkinni og himbriminn kallaði ástina
sína undir dimmu Arnarfellinu þögð-
um við Magnús. Eins og svo oft áður,
því eins skemmtilegt og var að
spjalla við hann var ekki síður nota-
legt að þegja með honum og fáa hef
ég þekkt sem höfðu eins notalega ná-
vist og Magnús Kjartansson. Hann
gat reyndar líka verið einstaklega
glettinn í tiltektum og sumt af því
sem við tókum upp á gleymist aldrei.
Þau uppátæki verða ekki rifjuð upp
hér.
Sárast þótti mér að geta ekki
kvatt hann, því hann var sannarlega
einn nánasti vinur sem ég hef átt. Í
því sambandi dugar ekki að æðrast
því þá væri ég að bregðast minningu
hans og vináttu okkar. Ég á erfitt
með að fyrirgefa máttarvöldunum að
hafa tekið hann frá okkur en ég
treysti því að ég muni hitta hann fyr-
ir aftur. Þá munum við taka sveifl-
una með flugustönginni, hlusta á
himbrimann kalla á ástina sína, því
ef hinar eilífu veiðilendur hittast fyr-
ir hinum megin, þá eru þær í líki
Þingvallavatns á lygnum sumardegi.
Og þar þarf engin orð.
Við Steinunn sendum Koggu, Elsu
og Guðbrandi okkar innilegustu
samúðarkveðjur og þökkum innilega
fyrir allar þær góðu stundir sem við
áttum saman. Þær getur enginn tek-
ið frá okkur.
Sigurður G. Tómasson.
Fregnin um að vinur minn, Magn-
ús Kjartansson, væri látinn kom mér
sannarlega á óvart. Ég hafði frétt
fyrir nokkru, að hann væri haldinn
banvænum sjúkdómi, en var ekki
reiðubúinn að kyngja hugsanlegum
endi. En endirinn kom, kaldur og
miskunnarlaus. Magnús var alltof
ungur, of lifandi og of skemmtilegur
til að hverfa frá okkur. Með Magnúsi
hverfur einn fjölhæfasti og mesti
listasnillingur á 20. öld. Ég veit að
þetta eru stór orð en ég er persónu-
lega reiðubúinn að standa við þau.
Magnús var fæddur um miðja síð-
ustu öld og allt frá barnæsku
streymdu frá honum yndisleg verk,
gerð af svo ótrúlegri snilld að augun
trúðu því vart að þessar teikningar
og litmyndir væru frá barni eða ung-
lingi komnar. Ég man, að þegar við
sátum saman í menntaskóla, en við
útskrifuðumst báðir frá MR 1969,
sóttum við báðir myndlistartíma hjá
Sverri Haraldssyni listmálara. Þá
varð mér fyrst ljóst, að Magnús var
fæddur snillingur. Fingur guðs
höfðu snortið hann. En Magnús var
margt annað. Hann var snjall gítar-
isti, einkum í djasstónlist, og mikill
heimspekingur. Fátt vissi ég
skemmtilegra en að púa með honum
stóru vindlana hans, lepja kaffi og
hlusta á viðkvæmar, djúpar og
fyndnar útleggingar hans á tilver-
unni. En Magnús var fyrst og fremst
listmálari. Hann bar höfuð og herðar
sem listamaður yfir flestalla sam-
tímamenn sína og kynslóðir annarra
myndlistarmanna reyndar líka.
Magnús var kurteis, varkár og
auðmjúkur maður. Þetta eru oft
þættir sem einkenna mikla lista-
menn. Enda var hann tíðum minna
áberandi en ýmsir upptroðslusamir
kollegar hans en hafði miklu meira
til brunns að bera. Magnús féll ung-
ur í brunn Bakkusar en reis upp á
ný. Að mínu mati gerði hann sínar
slökustu myndir á drykkjutímanum
en jók aftur kraft sinn og sköpunar-
kraft eftir að hann kvaddi hirð Bakk-
usar. Stíll hans var gjarnan breyti-
legur; stórir litríkir fletir á
hreyfingu, litlar, natúralískar vatns-
litamyndir, fullar af skoðunum hans
og kímnigáfu, og stundum aðstoðaði
hann Koggu konu sína í leirlistagerð
í kjallara timburhússins á Vestur-
götu, þótt hann gerði listaverk ólík
hennar, enda í sínum eigin stíl.
Stundum þegar ég bursta tennurnar
á kvöldin virði ég fyrir mér litlu ker-
amíkverkin hans Magga sem standa
á handlauginni og fyllist hlýju og að-
dáun. Ég skynja hve Magnús gaf
okkur mikið. Svo kom Magnús
skyndilega með píslarvottaseríu;
stór, dökk olíuverk, í svörtu og gulu
þar sem frelsarinn burðast með
krossinn, oftast niðri við gömlu höfn-
ina. Ég þurfti að horfa á þessa fleka
nokkrum sinnum áður en merking
þeirra rann upp fyrir mér. Ég fékk
litla hjálp frá Magga. Þegar ég færði
verkin í tal tottaði hann bara vind-
ilinn og glotti. Ef ég næði til hans
núna og spyrði af hverju hann væri
farinn fengi ég sömu viðbrögð;
vindlareyk í andlitið og glott. Því
þannig var Magnús. En ég er þakk-
látur Magnúsi fyrir listina sem hann
gaf mér og ótal öðrum.
Koggu og öðrum aðstandendum
votta ég dýpstu hluttekningu.
Ingólfur Margeirsson.
Ekki löngu eftir að ég sneri heim
frá námi, sennilega um 1975, fór ég
að umgangast myndlistarmenn á
líku reki. Einhverra hluta vegna áttu
þeir allir sammerkt að hafa snið-
gengið form- og hugarfarsbyltingar
myndlistarinnar á sjöunda áratugn-
um, SÚM og allt það; í staðinn bundu
þeir trúss sitt við ný viðhorf í banda-
rískri og breskri afstraktlist.
Einn þessara myndlistarmanna
var Magnús Ólafur Kjartansson.
Sameiginlegur vinur réð mér að
heilsa upp á hann. Magnús var þá
með vinnuaðstöðu undir súð við
Austurstræti, ekki langt frá gömlu
vinnustofu Kjarvals. Sem var við
hæfi, þar sem hann hafði alist upp
við myndir Kjarvals á heimili afa
síns, Guðbrands Magnússonar í
Áfenginu.
Mig rámar í að ekki hafi verið
hægt að standa uppréttur nema und-
ir bláburstinni í kompunni; eina birt-
an kom frá litlum ofanglugga og
daufri ljósaperu. Og undir bláburs-
tinni stóð Magnús í miðjum hafsjó
pappírsrifrilda, límbuðka og gamalla
málningardósa frá Slippfélaginu, svo
holdgrannur að fötin blöktu utan á
honum, alþakin málningarslettum.
Birtan féll þráðbeint ofan á ljósan
makka og sítt skegg í stíl Frelsara
vors, en vindilstubbur í munnvikinu
og írónískt, næstum skelmislegt
bros slógu á heilagleikann. Á ein-
hverju stigi rak ég tærnar í tómar
flöskur, trúlega leifar gleðskapar frá
því kvöldið áður.
Þetta var upphaf hartnær þrjátíu
ára vináttu og samstarfs sem á end-
anum teygði anga sína alla leið til
New York-borgar.
Myndina af Magnúsi í málara-
kompunni hef ég varðveitt til þessa
dags. Og hélt satt að segja að ég
þyrfti aldrei að rifja hana upp. Að
sönnu vék síðskeggið listamannsins
síðar fyrir nettu yfirskeggi í stíl
Richards Mortensen, átrúnaðargoðs
og kennara Magnúsar við Akademíið
í Kaupmannahöfn, ljósi makkinn
varð rokkaður og pönkaður en hvarf
aldrei; það gerðu flöskurnar hins
vegar. En viðmótið, íhygli blönduð
launkímni og skarplegri ígrundun
málefna, það breyttist ekki.
Aðstæðurnar á vinnustofunni
náðu ekki að dylja að þar hafðist við
listamaður með óvenjulega – og
óvenjulega mikla – hæfileika. Upp úr
miðjum áttunda áratugnum hafði
Magnús unnið sig út úr tærri af-
straktlist og hellt sér út í andhverfu
hennar, klippimyndir og málaðar
myndir byggðar á alls kyns pappírs-
aðföngum: lituðum pappír, umbúða-
pappír, plakötum og venjulegu papp-
írsrusli. Úr þessu skapaði hann
margbrotin myndverk, fersk, ljóð-
ræn og spurul, borin uppi af krefj-
andi viðhorfi til umhverfis okkar.
Mér þótti sem ég hefði öðlast innsýn
í heim gullgerðarmannsins.
Allt virtist leika í höndunum á
þessum unga listamanni. Pappírs-
verkin gátu af sér annars konar sam-
sett verk, uppfull með hugarleikfimi
og húmor, í kjölfarið fylgdu mynd-
raðir með ívafi ljósmyndatækni þar
sem listamaðurinn bryddaði upp á
tilvistarlegum spurningum. Þær
spurningar öðluðust síðan nýja vídd í
ógleymanlegri myndröð hans um
trú, von og kærleika sem vekja at-
hygli alls staðar þar sem þau eru
sýnd.
Í eftirgrennslan sinni eftir ein-
hvers konar fullvissu eða algildum
sannindum, listrænum og siðferði-
legum, skar Magnús sig úr þorra
samferðamanna sinna í myndlistinni.
Í seinni tíð hugsa ég að hann hafi
tekið nærri sér skeytingarleysi hins
póstmóderníska samtíma um slík
áhugamál. Það kann að vera ein
skýringin á myndlistarbindindi hans
hin síðari ár. En Magnús hætti aldrei
að leita og spyrja spurninga, en
beindi sjónum sínum í staðinn að
heimspeki listarinnar, stóuspeki, sið-
ferðilegri heimspeki og bókmennt-
um. Að ógleymdri garðyrkjunni, sem
var ein af stóru ástríðum hans síðari
árin. Sama hvar borið var niður, við-
mælendur Magnúsar komu aldrei að
tómum kofunum.
Varla er hægt að minnast Magn-
úsar án þess að nefna til sögunnar
konu hans, völundinn Koggu. Sam-
band þeirra var einstakt, ekki endi-
lega vegna þess að þau væru sam-
rýndari en hjón eru flest, heldur
vegna þess hve farsællega þau náðu
að vinna úr skoðanamun sínum, jafn-
vel virkja hann í myndlistarlegu til-
liti. Skrautmunirnir sem þau gerðu í
sameiningu eru fyrir löngu orðnir sí-
gilt sambland leirlistar og frásagn-
arlistar.
Þeir voru margir vinir Magnúsar
Kjartanssonar sem biðu þess að
hann tæki aftur upp þráðinn í mynd-
listinni þar sem hann lét staðar num-
ið fyrir áratug eða svo. Sjálfur nefndi
hann stundum að gaman væri að sjá
uppstillingar sínar samankomnar á
einum stað. Því er óendanlega sárt
að þurfa nú að horfa á eftir tiltölu-
lega ungum og fjölgáfuðum lista-
manni.
En mestur er sársaukinn fjöl-
skyldu hans. Allt mitt fólk sendir
Kolbrúnu, Elsu, Guðbrandi og öðr-
um ættingjum innilegustu samúðar-
kveðjur. Far vel félagi.
Aðalsteinn Ingólfsson.
Kæri vinur.
Ég hugsa til þín og rifja upp
stundirnar sem við eigum sameigin-
legar. Minningarnar úr MR verða
ljóslifandi. Bekkurinn 6 DE, við er-
um fremur skrautlegt lið og höfum
látið til okkar taka á ýmsum sviðum
þjóðlífsins. Þú valdir myndlist. Þú
skaraðir fram úr og varðst einn af
bestu listamönnum þjóðarinnar.
Það er erfitt að sjá á eftir þér og
jafnframt að hugsa um það sem þú
áttir eftir ógert í listinni, en þú
komst gríðarlega miklu í verk.
Fyrsta sýningin þín í Norræna hús-
inu er minnisstæð. Þú varst að fara
til Kaupmannahafnar og við skóla-
félagarnir litum inn. Flest okkar
fjárfestu í mynd. Mín er blá og hvít,
þú manst að Eggert valdi þessa
rauðu og hvítu, valið var lýsandi fyrir
okkur báða. Mín er hér heima eins
og þú veist. „Ágúst, viltu ekki skipta
henni út?“ spurðir þú ekki alls fyrir
löngu. Þú nefndir hana einfaldlega
„Mynd“. Laukst henni 25. maí 1974.
Ég staldra einnig við hann Ein-
stein, sem tapaði glórunni. Hann
hefur alltaf verið í uppáhaldi á heim-
ilinu. Myndirnar þínar opnuðu augu
sonar míns fyrir listinni. Hann hafði
þær sem fyrirmyndir þegar hann var
lítill. Teiknaði ótal fígúrur og fugla,
suma frjálsa og suma í búri. Allt líkt-
ist þetta þínum verum. Myndirnar
eru mér allar kærar, þær setja mik-
inn svip á heimili mitt.
Þegar ég skrifa þessar línur hugsa
ég um stundirnar sem við áttum með
Eggerti vini okkar þegar hann barð-
ist upp á líf og dauða við krabba-
mein. Þó að þessar stundir hafi verið
erfiðar þá voru þær góðar, við vorum
sammála um það. Okkar síðustu
stundir voru einnig erfiðar, en góðar.
Nú hef ég misst tvo af mínum bestu
vinum úr MR.
Ég skrifa þessar línur við undir-
spil Bítlanna. Mér finnst það viðeig-
andi. Tónlistin og minningarnar frá
MR-árunum eru eitt. Á Hjallaveg-
inum, heima hjá þér, glumdi þessi
tónlist þegar við komum þar öll sam-
an með hvítu kollana í síðasta sinn
vorið 1969. Við héldum út í lífið og
höfum hvert og eitt markað okkar
spor. Maggi, þín spor eru skýr og
stór og þau verða ekki máð út, þau
bara skýrast með tímanum.
Við Katrín og Ragnar Árni send-
um innilegar samúðarkveðjur til
Koggu, Elsu, Guðbrands, móður
þinnar og systkina.
Ágúst Ragnarsson.
Í mörg ár starfræktum við vinnu-
stofur undir sama þaki og Magnús
Kjartansson myndlistarmaður. Það
var í gamla verksmiðjuhúsinu á Ála-
fossi og þar kynntumst við tilfinn-
ingaríkum listamanni sem hafði
næmt auga fyrir margbreytileika
mannlífsins. Þessi hávaxni og bjart-
leiti maður var mikill sagnabrunnur
og hafði ríka frásagnargáfu.
Það berst vindlareykur frá vinnu-
stofunni hans Magga og skömmu
síðar dynur háttstillt tónlistin um
gangana, ýmist sígild, rokkuð eða
lagið Stand by your man. Þá vissum
við að Magnús var kominn í vinnu-
ham og naut sín vel. Magnús var
sjálfum sér trúr í listsköpun sinni og
elti engar tískusveiflur. Listin var
honum hjartans mál. Hann var heil-
steyptur, feikilega fjölhæfur og vann
meðal annars með Koggu eiginkonu
sinni að leirlist.
Hann nýtti sér þekkingu sína og
menntun til að feta sífellt inn á nýjar
brautir. En um leið og hann hafði
náð settu marki á einu sviði fórnaði
hann því umsvifalaust og hélt á
ókunnar slóðir. Þrátt fyrir mikinn
listrænan metnað var hann hógvær í
sinni sköpun og tranaði sér ekki
fram. Hann var í raun aldrei metinn
að verðleikum og fékk ekki þá við-
urkenningu sem hann átti skilið því
hann var afburðalistamaður.
Magnús var mikill fagurkeri, allt í
kringum hann skipti máli og allt sem
hann fékkst við tók hann föstum tök-
um. Þegar hann plantaði trjám við
heimili þeirra Koggu í Laugarnesi
dugði honum ekkert minna en að
læra latnesku nöfnin á trjánum.
Íbyggnar athugasemdir og mildur
hlátur Magnúsar Kjartanssonar
heyrist ekki lengur. Við erum öll
þakklát fyrir að hafa kynnst þessum
ljúfa dreng.
Við sendum Koggu, Elsu og Guð-
brandi og öðrum ástvinum innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Þóra Sigurþórsdóttir.
Helga Jóhannesdóttir.
Tolli og Guðrún.
Ólafur Már Guðmundsson.
Djúpur söknuður greip mig við þá
vægðarlausu staðreynd að ég ætti
ekki eftir að hitta hann Magnús aftur
í þessu lífi, hvorki á förnum vegi né á
verkstæðinu á Vesturgötu, en þann-
ig bar fundum okkar helst saman
síðustu árin. Og það var alltaf gaman
og gaf andanum byr undir báða
vængi.
Þegar ég hugsa um hann Magnús
núna er ofarlega í huga mínum að
hann hefði aldrei getað orðið annað
en myndlistarmaður. Það er kannski
alls ekki rétt því að gáfurnar hans
voru margvíslegar. En ég trúi því að
hann hafi glaður fylgt hjarta sínu,
rétt eins og hún Kolbrún, lífsföru-
nauturinn á þeirri oft og tíðum erfiðu
braut.
Lengi framan af kynnum mínum
við hann var myndlistarmaðurinn
Magnús allsráðandi. En síðar kom
einhvern veginn manneskjan Magn-
ús æ meira í ljós í mínum augum,
svona eitt óvænt lag af öðru sem mér
fannst flettast upp og birta mér litrík
tilbrigði í persónunni. Og það var svo
skemmtileg viðbót við fortíðina: árin
í MHÍ, á Tanganum og víðar.
Ég harma það að ævin hans
Magnúsar varð ekki lengri og votta
mína dýpstu samúð þeim Koggu,
Elsu Björgu og Guðbrandi, sem og
öðrum ástvinum.
Bára.
Það er alltaf jafn óraunverulegt
þegar einhver fellur frá í blóma lífs-
ins. Enn óraunverulegra er það þeg-
ar sá hinn sami er hrifinn burt
snögglega. Við Magnús höfðum ekki
hist langa lengi þegar fundum okkar