Morgunblaðið - 12.10.2006, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
RÉTTLEYSI sumarhúsaeigenda
á leigulóðum til sveita hefur nú enn
einu sinni orðið umfjöllunarefni í
fjölmiðlum, ekki síst
hér á síðum Morg-
unblaðsins. Enn einu
sinni hefur verið skip-
aður starfshópur af
hálfu opinberra aðila
til þess að skoða málið.
Og enn einu sinni bíða
eigendur húsanna eftir
því hvort yfirvöld og
hagsmunaaðilar komi
sér saman um leiðir til
að tryggja réttarstöðu
þeirra gagnvart nýjum
og yfirgangssömum
eigendum jarða sem
skipulagðar hafa verið fyrir frí-
stundabyggð. Þeir hafa fjárfest,
vilja að fólk kaupi lóðirnar fyrir of
fjár og ljá ekki máls á leigu áfram
með sama hætti og gilt hefur um
áratugi.
Mörgum annað heimili
Um þessar mundir eiga ríflega
12.000 fjölskyldur hús á skipulögð-
um jörðum í sælu íslenskra sveita.
Húsin sem fólk hefur reist eru
mörgum eins og annað heimili,
hvort sem við nefnum þær bygg-
ingar sumarhús, frístundahús eða
heilsárshús. Jafnvel eru nýleg dæmi
um að fólk sé með lögheimili sín í
þessum húsum.
Landeigendum sem eru að byrja
að skipuleggja jarðir sínar fyrir frí-
stundabyggð er auðvitað í sjálfsvald
sett hvernig þeir verðleggja þær
lóðir sem þeir ætla að selja á al-
mennum markaði og enn hefur ekki
verið byggt á. Þar hafa kaupendur
val, sætta sig við uppsett verð og
kaupa eða leita á önnur mið þar
sem verðið er hagstæðara.
Frelsi breytist í fjötra
Allt öðru máli gegnir um lóðir
sem fólk hefur leigt í áratugi. Þar
hafa handhafar leigusamninga
byggt hús sín og stundað trjárækt
og umhverfisbætur. Þeir hverfa úr
ys þéttbýlisins á vit náttúrunnar,
hlusta á þýðan fuglasöng og teyga
að sér sveitaloftið. Og við þær að-
stæður birtist „fagfjárfestir“ úr höf-
uðborginni í gervi nýs landeiganda,
segist ætla að selja landræmuna
sem húsið stendur á og réttir við-
komandi verðmiða sem er gjör-
samlega óásættanlegur. Framleng-
ing leigusamnings er ekki til
umræðu! Í stað frelsis
úti í guðsgrænni nátt-
úrunni er eigandi sum-
arhússins í raun í fjötr-
um. Hann kemst
hvorki lönd né strönd.
Hundraðföld árs-
leiga!
Væri verið að tala
um sanngjarnt kaup-
verð lóðanna gætu eig-
endur sumarhúsanna
líklega hugsað sér að
kaupa en það er nú
eitthvað annað? Hér
eru tvö staðfest dæmi af jörð einni í
Borgarfirði um nýja verðlagningu
leigulóða sem fyrir löngu hefur ver-
ið byggt á. Lóðirnar eru misstórar
en á dýrasta hluta jarðarinnar.
Í fyrra tilvikinu keyptu hjón
gamlan bústað á leigulóð fyrir fáein-
um árum en lóðarsamningur, sem
þau tóku yfir, rennur út á næsta ári.
Þeim er nú gert að greiða sem svar-
ar 75 ára leigu fyrir spilduna sem
húsið stendur á. Sá kaupahéðinn
sem á jörðina núna hefur enn ekki
léð máls á framlengingu leigusamn-
inga á svæðinu og virðist allt snúast
um að sem flestir kaupi til þess að
hann geti sem hraðast ávaxtað sitt
pund.
Hitt dæmið er af hjónum sem
leigt hafa þokkalega stóra lóð und-
anfarinn áratug, reist þar dágott
heilsárshús og gróðursett hundruð
trjáa. Nú vill nýr landeigandi selja
þeim svæðið sem húsið og trén
standa á. Verðið samsvarar hvorki
meira né minna en 123 ára leigu-
gjaldi miðað við leigu síðasta árs á
þessari lóð. En sem betur fer er
talsvert eftir af gildistíma leigu-
samnings þessarar lóðar svo að
leigjendurnir er tiltölulega rólegir.
Rétt er að taka fram að sumir
þeirra fjárplógsmanna sem um
þessar mundir leggja undir sig
sveitir landsins hafa í vinsemd sinni
gefið þeim sumarhúsaeigendum
sem ekki hafa viljað kaupa lóðirnar
kost á að leigja áfram en … að vísu
ekki á sömu kjörum og gilt hafa,
heldur á leigugjaldið að hækka um
allt að 400%! Og þeim bita kyngja
menn ekki svo glatt.
Sami skiki úr 2 í 15 milljónir á
fjórum árum
Svigrúm sumra sumarhúsaeig-
enda er orðið ansi lítið, fjár-
málamenn farnir að þrengja að
þeim og leigusamningar þeirra að
renna út. Uppsett söluverð á skik-
unum hækkar stöðugt.
Á fjórum árum hafa þrír aðilar
átt sumarhúsajörð eina í Borg-
arfirði. Hjá þeim fyrsta var hægt að
fá hektara lands á ákveðnu svæði
jarðarinnar á 2 milljónir, sá næsti
setti upp rúmar 5 milljónir fyrir
hektarann og nýlega birti sá þriðji
sumarhúsafólki verðskrá sína yfir
blettina sem bústaðirnir standa á.
Og nú á að borga hvorki meira né
minna en 15 milljónir fyrir þennan
sama hektara! Er furða þótt fólki
blöskri?
Tryggja verður réttinn
Úrlausn þessara mála þolir enga
bið. Það verður að tryggja með lög-
um sjálfsagðan rétt þeirra fjöl-
mörgu landsmanna sem í góðri trú
hafa reist sér sumarhús til sveita –
til þess að leigja áfram spildur sínar
með sama hætti og lóðirnar undir
hús sín í þéttbýli. Starfshópurinn
verður að hafa hraðar hendur og
Alþingi í framhaldinu að lagfæra
þann alvarlega galla sem verið hef-
ur á löggjöfinni. Núverandi ástand
þessara mála er engan veginn
ásættanlegt.
Verð á byggðum sumar-
húsalóðum nemur leigu-
gjaldi í allt að 120 ár
Ólafur Ragnarsson fjallar
um réttleysi sumar-
húsaeigenda á leigulóðum
»Úrlausn þessaramála þolir enga bið.
Það verður að tryggja
með lögum sjálfsagðan
rétt þeirra fjölmörgu
landsmanna sem í góðri
trú hafa reist sér sum-
arhús til sveita …
Ólafur Ragnarsson
Höfundur er fyrrum fréttamaður,
ritstjóri og bókaútgefandi en
fæst nú við ritstörf.
ÍSLAND er eitt af ríkustu lönd-
um heims. Við höfum náð ótrúlega
langt miðað við stöðuna í kringum
aldamótin 1900. Lykillinn að vel-
megun okkar er nálægðin við hafið
og gjöful fiskimið allt í kringum
landið. Tilfærslan frá
sjálfsþurftarbúskap
yfir í verstöðvar, sem
smám saman urðu að
þorpum og bæjum,
færði þjóðinni vel-
sældina. Auður þjóð-
arinnar var skapaður
í þessum byggð-
arlögum af ungu fólki
sem sýndi fádæma
dugnað og þol á þess-
um umrótartímum
ungu þjóðarinnar.
Nú er ævikvöldið
runnið upp hjá mörg-
um þeirra sem tóku
þátt í uppbyggingunni
og hömuðust á síld-
arplönum, á dekki, í
sveitum og á barn-
mörgum heimilum.
Hvernig búum við
þessari kynslóð
áhyggjulaust ævikvöld
með þeirri reisn sem
hún á svo sannarlega
skilið? Þegar fólk er
spurt hvar það vilji
eyða ævikvöldinu er
svarið oftar en ekki á
heimsalóðum og auð-
vitað í nálægð við fjöl-
skyldu og vini.
Á norðanverðum Vestfjörðum er
ágæt heilbrigðisþjónusta. Það er
hins vegar smánarblettur á annars
ágætri þjónustu að heilabil-
unardeild og hvíldarinnlögn fyrir
fólk sem þjáist af heilabilun er ekki
fyrir hendi. Reyndar er það þannig
að hvíldarinnlagnarrými ætluð fólki
á Íslandi með heilabilun eru sárafá
og langt undir þörf. Veikir ein-
staklingar þurfa því oft að flytjast
hreppaflutningum til þess að eyða
síðustu árunum, fjarri ástvinum.
Þetta er afleit staða. Við getum svo
auðveldlega boðið þessa þjónustu í
héraði. Það er enginn að tala um
heilabilunardeild í hverju þorpi á
Íslandi en það ætti að vera stefnan
að hafa slíkt úrræði í hverjum
fjórðungi fyrir utan Reykjavík.
Miðað við mannfjölda má ætla að
30 einstaklingar á Norðanverðum
Vestfjörðum þjáist af heilabilun og
helmingur þeirra þurfi á stofn-
anaþjónustu að halda. Í Bolung-
arvík hefur um árabil verið rekin
heilbrigðisstofnun sem fyrir utan
hefðbundna heilsugæslu hefur boð-
ið upp á sjúkrarými fyrir eldri
borgara. Deild þessi hefur reynst
gríðarlega vel sem m.a. sést á
starfsmannaveltu en
hún er hverfandi í
samanburði við flest ef
ekki öll sambærileg úr-
ræði á Íslandi. Það
vantar ekki mikið upp
á að þessi stofnun geti
tekið í gagnið heilabil-
unardeild og hvíld-
arinnlagnarúrræði.
Kostir þess að setja
á laggirnar slíkt úr-
ræði í Bolungarvík eru
ekki aðeins metnir út
frá samfélags- og
byggðarlegum sjón-
armiðum heldur einn-
ig fjárhagslegum.
Sparnaður þess að
setja á laggirnar úr-
ræði í húsnæði sem
aðeins þarf að breyta
en ekki byggja er um-
talsverður. Líklega
væri hægt að reka
slíka deild í nokkur á
fyrir þá fjármuni sem
sparast
Undanfarið hefur
umræðan að mestu
snúist um Háskóla-
sjúkrahúsið í Vatns-
mýrinni og vandræði í
tengslum rekstur
þess. Heilbrigðisþjónusta utan höf-
uðborgarsvæðis hefur orðið nokkuð
undir í þeirri umræðu. Snúum
þeirri þróun við og kortleggjum
styrkleika og veikleika þjónust-
unnar sem er veitt úti á landi. Ég
fullyrði að deild fyrir heilabilaða og
hvíldarinnlagnarpláss í tengslum
við hana mun án nokkurs efa til-
heyra styrkleikaflokknum verði slík
deild sett á laggirnar í Bolung-
arvík. Styrkur deildarinnar væri
sterk fagleg tenging við Heilbrigð-
isstofnanir á norðanverðum Vest-
fjörðum og hugsanlega við Há-
skólasjúkrahúsið. Það væri mikið
framfara- og gæfuspor að taka
slíka deild í notkun.
Af málefnum
heilabilaðra
Grímur Atlason gerir tillögu
um stofnun deildar fyrir heila-
bilaða á Bolungarvík
Grímur Atlason
»Kostir þessað setja á
laggirnar slíkt
úrræði í Bolung-
arvík eru ekki
aðeins metnir út
frá samfélags-
og byggð-
arlegum sjón-
armiðum heldur
einnig fjárhags-
legum.
Höfundur er bæjarstjóri
Bolungarvíkur.
ÞAÐ hefur ekki farið fram hjá
neinum, að á undanförnum árum
hafa lífskjör öryrkja
og aldraðra hér á
landi verið stórlega
skert. Reiknimeist-
arar ríkisstjórn-
arinnar hafa að vísu
löngum þann steininn
klappað að þvert á
móti hafi hlutur um-
ræddra hópa verið
stórbættur undir
þeirra verndarvæng.
Og þeir gengu svo
hart fram í því að
telja þjóðinni trú um
að þeir vildu allt gera
til að rétta hlut þess
fólks sem þarf að lifa af bótum að
þeir neyddu fulltrúa aldraðra til að
skrifa undir yfirlýsingu sem átti að
heita sátt milli þeirra og rík-
isstjórnarinnar. Sú „sátt“ fól í sér
harla aumar bætur til þessara
hópa. Stór hópur aldraðra hefur
lýst megnri óánægju með þetta
svokallaða „samkomulag“. Svo hátt
rís óánægjubylgjan um þessar
mundir að samkvæmt Gallup-
könnun vill ríflega fjórðungur þjóð-
arinnar sjá framboð aldraðra í
komandi kosningum í
þeim tilgangi að
stöðva ofbeldisverk
ríkisstjórnarinnar
gagnvart því fólki sem
á sinni starfsævi bjó í
haginn fyrir núverandi
„velferðarsamfélag“.
Jóhanna Sigurð-
ardóttur hefur á und-
anförnum þingum æ
ofan í æ flutt mál sitt
um afkomutryggingu
fyrir öryrkja og aldr-
aða af miklum sann-
færingarkrafti og jafn-
oft hefur málið verið
sent til nefndar eftir fyrstu um-
ræðu og skilvíslega svæft þar. Þau
sömu örlög hafa á undanförnum
þingum hlotið aðrar þær tillögur
frá stjórnarandstöðunni þar sem
leitast hefur verið við að bæta
stöðu þeirra sem höllum fæti
standa. Allt sem til bóta horfir er
stungið hinu lamandi svefnþorni
meirihlutans og sent í nefnd og
eftir það aldrei svo mikið sem
rætt.
Samfylkingin og hinir stjórn-
arandstöðuflokkarnir hafa nú sam-
eiginlega lagt fram tillögur á Al-
þingi um lagfæringar á kjörum
eldri borgara og öryrkja þar sem
lagt er til að komið verði á af-
komutryggingu þannig að rík-
issjóður ábyrgist að allir bótaþegar
fái að minnsta kosti 133 þús. í
mánuði hverjum sér til framfærslu.
Því miður verður það líklega nið-
urstaðan af þeirrri umræðu að
málið verður svæft í nefnd.
Ég held að þessi reynsla sem við
höfum á undanförnum árum af
„svæfingadeild Alþingis“ þar sem
minnihlutinn er nánast áhrifalaus
og varla að meirihlutamenn nenni
að taka þátt í umræðu um frum-
vörp þeirra og þingsályktun-
artillögur kenni okkur að þeir sem
virkilega ætla að bæta stöðu þess-
ara hópa verða að hljóta þá kosn-
ingu að þeir verði meirihlutaafl og
geti framkvæmt hugmyndir sínar
með ríkisstjórnarfrumvörpum á
næsta kjörtímabili. Og ríkisstjórn-
arfrumvarpið um afkomutryggingu
mætti þá gjarnan fara sem næst
neysluútgjöldum einstaklinga eins
og þau birtast í neyslukönnun
Hagstofu Íslands þar sem þau eru
talin 178 þúsund krónur á mánuði.
Ég vildi líka sjá að þetta rík-
isstjórnarfrumvarp innihéldi til-
lögur um frítekjumark að upphæð
900 þús. á ári eins og tillögur
stjórnarandstöðunnar gera ráð fyr-
ir. Ef þetta yrði að lögum á næsta
kjörtímabili gætum við sem berj-
umst fyrir jafnaðarhugsjóninni
borið höfuðið hærra.
Meðal annars í þessum tilgangi
skulum við stefna að sigri núver-
andi stjórnarandstöðuflokka í
kosningunum á vori komanda.
Afkomutrygging
Sigríður Jóhannesdóttir skrifar
um lífskjör öryrkja og aldraðra »Ef þetta yrði að lög-um á næsta kjör-
tímabili gætum við sem
berjumst fyrir jafn-
aðarhugsjóninni borið
höfuðið hærra.
Sigríður
Jóhannesdóttir
Höfundur er kennari og fyrrverandi
alþingismaður og býður sig fram í 2.
til 3. sæti í prófkjöri Samfylking-
arinnar í Suðurkjördæmi.
Hlíðarsmára 11, Kópavogi
sími 517 6460
www.belladonna.is
Réttu stærðirnar
Fréttir á SMS