Morgunblaðið - 09.12.2006, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Gretchen Heide(Gréta) fæddist
hinn 9. december
1923 í Lübeck í
Þýskalandi. Hún
lést úr lungna-
krabbameini á Fritz
Reuter Life Care
Retirement Comm-
unity í New York
hinn 10. nóvember
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Joseph og Martha
Allnoch. Tvö systk-
ini Grétu létust ung
að árum en einn bóðir hennar
komst á legg, Rudolf, f. 19.8. 1927,
d. 1978. Hann kvæntist Alice árið
1955 og þau eignuðust tvo syni,
Andreas og Thomas. Andreas lést
árið 1978 en Thomas býr í Banda-
ríkjunum ásamt eiginkonu sinni
og syni.
Gretchen var á árunum 1944–
1948 gift Otto Heide og eignaðist
Tröllatungusókn í Strandasýslu
19. nóvember 1861, d. 24. desem-
ber 1918. Sigurður og Gréta
bjuggu bæði á Flateyri og í
Reykjavík.
Dóttir Sigurðar og Svanhvítar,
fyrri konu hans, var Erla Sigurð-
ardóttir, f. 29.1. 1931, d. 18.10.
1996. Hún giftist Jóhanni Har-
aldssyni, f. 6.3. 1937. Þeirra börn
eru 1) Svanhvít, f. 17.10. 1961, gift
Þorsteini G. Gunnarssyni, f. 7.12.
1960. Þeirra börn eru: a) Lilja, f.
30.10. 1982. Hennar sambýlis-
maður er Ólafur Arnar Pálsson, f.
12.2. 1981. Dóttir þeirra er Þórdís
Erla, f. 16.11. 2004. b) Ari Gunn-
ar, f. 1.11. 1988. 2) Lára, f. 17.10.
1961. Fyrri eiginmaður hennar er
Guðmundur Norðdahl. Sonur
þeirra er Snævar Þór, f. 26.3.
1983. Seinni maður Láru er Páll
Ágúst Ásgeirsson, f. 10.9. 1960.
Sonur þeirra er Ásgeir, f. 24.4.
2004. 3) Haraldur, f. 2.2. 1966.
Sambýliskona hans er Ólafía Ás-
kelsdóttir, f. 2.4. 1963. Dóttir
þeirra er Áslaug Erla, f. 3.8. 2000.
Bálför Grétu fór fram í New
York 16. nóvember.
með honum eina
dóttur, Karin, f. 5.5.
1945. Gréta flutti frá
Þýskalandi til Ís-
lands árið 1949. Kar-
in var alin upp af afa
sínum og ömmu í
Þýskalandi.
Karin giftist Juer-
gen Staeckeler 1966.
Synir þeirra eru: 1)
Michael, f. 16.12.
1967, kvæntur Jac-
kie árið 1996. Þeirra
börn eru Sebastian,
f. 1998, Symon, f.
2002, og Sasha, f. 2003. 2) Dennis,
f. 13.8. 1975.
Seinni maður Grétu var Sig-
urður Samsonarson, f. 25. nóv-
ember 1901, d. 14. maí 1969. Þau
gengu í hjónaband í Lübeck. Fað-
ir Sigurðar var Samson Jónsson,
f. í Árnessókn í Strandasýslu 28.
apríl 1854, d. 28. júlí 1915, og
móðir Karítas Jónsdóttir, f. í
Gretchen Heide eða Gréta
„frænka“ eins og við kölluðum hana
jafnan lést á elliheimili í New York
að morgni 10. nóvember, 82 ára að
aldri. Gréta var í raun stjúpamma
mín, þótt ég kallaði hana frænku,
þar sem hún var gift afa mínum, Sig-
urði Samsonarsyni. Gréta fæddist í
Lübeck í Þýskalandi árið 1923. Hún
kom sem ung kona til Íslands eftir
seinni heimsstyrjöldina. Segja má
nauðug viljug fyrir tilstuðlan föður
síns. Þýskaland var í sárum eftir
stríðið og enga vinnu að fá. Um árin
sín í Þýskalandi vildi hún lítið ræða,
hún og fjölskylda hennar misstu
mikið í stríðinu, auk þess sem hún
varð að skilja eftir einkadóttur sína,
Karin, sem var henni sárara en
nokkuð annað.
Gréta kynntist Sigurði afa mínum
hér á landi og bjuggu þau og störf-
uðu bæði á Flateyri og í Reykjavík.
Eftir að afi dó fyrir tæpum 40 árum
fluttist Gréta búferlum til Ameríku
til að geta verið nær Karin dóttur
sinni sem þar bjó, en því miður fór
það svo að aldrei greri um heilt á
milli þeirra. Úti í New York rak
Gréta „dæner“, allt þar til hún fór á
elliheimilið fyrir fáum árum.
Eftir að Gréta fluttist utan kom
hún eins oft í heimsókn til Íslands og
hún mögulega gat. Sem barn skildi
maður ekki að mamma dæsti þegar
dyrabjöllunni var hringt eldsnemma
að morgni og kallað var í dyrasím-
ann: „Hæ þetta er Gréta, ég er kom-
in.“ Enginn fyrirvari, hún bara birt-
ist þegar hana langaði til.
Fjölskyldan bjó á þessum tíma í
þriggja herbergja blokkaríbúð, við
systurnar sváfum í hjónaherberg-
inu, Halli bróðir í barnaherberginu
og pabbi og mamma í stofunni.
Koma Grétu hlýtur að hafa kostað
einhverjar tilfæringar á heimilinu,
við tókum bara ekki eftir því. Það
var svo gaman að fá Grétu frænku í
heimsókn, það þótti reyndar
mömmu og pabba líka. Þegar hún
kom var hún með fullar ferðatöskur
af þykkum amerískum handklæðum,
fatnaði, tyggigúmmíi og fleira. Sér-
staklega man ég eftir ljósbleiku og
ljósbláu akrílpeysunum sem við
systurnar fengum og tíglóttu, útvíðu
stretsbuxunum. Skálmarnar á bux-
unum voru svo víðar að vetrarvind-
urinn blés langt upp á lærin þegar
maður var úti í roki og litagleðin í
buxunum var svo mikil að maður var
þakklátur í mörg ár á eftir að bekkj-
armyndin, sem tekin var í skólanum,
var svart-hvít en buxurnar voru not-
aðar meðan þær entust. Þegar Gréta
hélt til baka til Ameríku voru ferða-
töskurnar jafn fullar og þegar hún
kom, en innihéldu þá íslenskan lopa,
útsaumsgarn og íslenskt góðgæti.
Gréta var gríðarlega mikil handa-
vinnukona, bæði saumaði og prjón-
aði. Skemmtileg þótti mér sagan af
því þegar hún tók sig til og heklaði
heilt lopateppi á gólfið á íbúðinni
þeirra afa á Flateyri.
Allt sem var íslenskt fannst henni
gott. Hún elskaði íslenskan mat,
hvort heldur sem það var harðfiskur
eða hangikjöt, hákarl eða skata,
þeim mun bragðmeira, þeim mun
betra og íslenskur lakkrís var í
uppáhaldi hjá henni. Jólapakkarnir
til Ameríku innihéldu alltaf harðfisk
og lakkrís, auk íslenskra bóka um
dulræn efni eða ævisögur. Maður
hugsaði oft um hvað Kananum fynd-
ist um lyktina þegar Gréta gæddi
sér á harðfiski og hákarli á elliheim-
ilinu.
Gréta skrifaði og talaði íslensku
afskaplega vel alla tíð og þrátt fyrir
búsetu í Ameríku í tæp fjörutíu ár
hélt hún málinu ótrúlega vel þó að ís-
lenskan væri undir það síðasta orðin
ansi skemmtilega enskuskotin. Okk-
ur þótti það ekkert verra, gerðum
bara grín að slettunum.
Sannari Íslending en Grétu var
vart hægt að finna. Hún sagði gjarn-
an ef hún var spurð um uppruna
sinn: „Ég er fædd Þjóðverji, en í
hjarta mínu er ég Íslendingur.“
Þannig leit hún á sig alla tíð.
Ég kveð með söknuði elskulega
ömmu mína.
Hvíl þú í friði.
Þín
Svanhvít.
„Sæl elsku Gréta mín.“ Það er vel
við hæfi að hefja minningarorðin á
sama máta og öll þau bréf og póst-
kort sem ég hef sent til Grétu í gegn-
um tíðina. Gréta var stjúpamma mín
þó svo við krakkarnir kölluðum hana
Grétu frænku. Gréta fluttist sem
ung kona til Íslands skömmu eftir
seinni heimsstyrjöldina. Á Flateyri
kynntist hún afa og þar bjuggu þau
lengst af. Fyrir vestan var hún köll-
uð Gréta þýska, til aðgreiningar frá
öðrum Grétum staðarins. Eftir að afi
dó fluttist Gréta til Bandaríkjanna,
en hélt góðum tengslum við okkur
og kom reglulega til landsins. Hún
boðaði ekki komur sínar heldur
hringdi á dyrabjöllunni um miðjar
nætur og sagði: „Hæ, þetta er Gréta,
ég er komin.“ Grétu var vel fagnað
þó svo að umstafla þyrfti í íbúðinni
til að koma henni fyrir og að mamma
hefði kosið að hafa fyrirvara á heim-
sóknunum.
Gréta kunni að meta íslenskan
mat og meðan á Íslandsheimsókn-
unum stóð mátti finna á matseðlin-
um „góðgæti“ eins og siginn fisk,
harðfisk, skötu, hákarl, skyr og
lakkrís. Jólapakkar til Grétu inni-
héldu einnig bækur um dulræn mál-
efni, harðfisk, lakkrís og annað sem
óhætt var talið að senda úr landi.
Gréta náði ágætis tökum á ís-
lenskunni meðan hún bjó hér á landi
og öll sendibréf og póstkort skrifaði
hún á íslensku. Íslenskunni hélt hún
alla tíð og ef hún var spurð hvaðan
hún væri þá var svarið „frá Íslandi“,
enda átti landið, fólkið, maturinn og
veðráttan hug hennar og hjarta alla
tíð. Í einu sendibréfi til mín sagði
hún: „Hér áttum við nokkra daga
slæmt veður, mér fanst nú fallegt að
hafa snjóinn, en ég held ég væri eina
manneskjan sem var hrifin af snjó-
in.“ Íslenskan varð þó enskuskotnari
með árunum og oft notaði hún ensk
orð með íslenskum beygingum. Í
heimsóknum sínum til Íslands sagði
hún oft við fjölskyldumeðlimi af
yngstu kynslóðinni: „Komdu nú og
skvísaðu Grétu frænku.“ Við
skemmtum okkur ágætlega yfir
ensk-íslenskunni en dáðumst jafn-
framt að henni fyrir það hversu vel
hún hélt málinu.
Gréta bjó um alllangt skeið í
Queens, en flutti síðar á elliheimili í
New Jersey, þar sem hún lést í nóv-
ember sl. tæplega 83 að aldri. Ég
heimsótti Grétu bæði til Queens og
gisti einnig nokkrum sinnum á elli-
heimilinu því þar var góð gestaað-
staða. Það var gaman að ræða við
Grétu um menn og málefni því hún
lá ekkert á skoðunum sínum. Oft
voru hlutirnir málaðir fullsterkum
litum, af því fínustu blæbrigðin í
málið vantaði. Gréta náði vel til allra
og í heimsókn til hennar í apríl sl.
náðu hún og Ásgeir sonur minn,
tveggja ára, ágætlega saman. Gréta
sat á rúminu með griparm, ætlaðan
hreyfihömluðum, og Ásgeir lét hluti
detta á gólfið fyrir framan hana.
Gréti náði í hlutina með griparm-
inum og rétti honum og þau
skemmtu sér bæði konunglega við
þennan leik.
Gréta er ein af þessum tryggu og
hjartahlýju manneskjum sem maður
er svo lánsamur að kynnast á lífs-
leiðinni, og finnst maður ríkari fyrir
vikið. Þú átt vísan stað í hjarta mínu,
elsku Gréta. Ég þakka þér af heilum
hug fyrir samfylgdina og bið þig nú
að „skvísa“ mömmu og afa frá mér.
Þín
Lára.
Nú er látin í Bandaríkjunum vin-
kona okkar hún Gretchen Heide.
Gréta, eins og hún var kölluð, fædd-
ist í nágrenni Hamborgar í Þýska-
landi þann 9. desember árið 1923.
Eftir seinni heimsstyrjöldina stóð
Gréta eftir ein, með litla dóttur, Kar-
en. Því afréð hún, í samráði við for-
eldra sína, að Karen dveldi hjá
ömmu sinni og afa en Gréta leitaði
sjálf vinnu en mikið atvinnuleysi var
í Þýskalandi. Gréta okkar kom til Ís-
lands með hópi af þýskum stúlkum
sem fengið höfðu far með togara til
landsins. Þær höfðu verið ráðnar til
vinnu á sveitabæjum víða um landið.
Gréta fékk vist á bæ í Húnavatns-
sýslu þar sem hún dvaldi stutt, áður
en hún fluttist til Reykjavíkur. Þar
réði hún sig í vinnu hjá fólki sem
hafði tengsl vestur á firði og þannig
æxlaðist það að Gréta fluttist vestur,
í vist að Mosvöllum í Önundarfirði.
Það var þá sem Siggi Samsonar, föð-
urbróðir minn, kynntist þessari
kjarnakonu. Mér leist ekki alls kost-
ar á að frændi minn hefði nú fest ráð
sitt og væri þá kannski síður vænt-
anlegur í heimsókn. Það fór þó svo
að við Gréta urðum mestu mátar.
Gréta og Siggi bjuggu sér heimili á
Flateyri þar sem þau bjuggu um
langt árabil. Þau fluttust svo til
Reykjavíkur þar sem Erla, dóttir
Sigga, bjó með sinni fjölskyldu. Þar
unnu þau bæði í Náttúrulækninga-
búðinni við Týsgötu. Gréta og Siggi
slitu samvistum en þrátt fyrir að
leiðir skildu, var sambandið ávallt
gott. Gréta fluttist svo til New York í
Bandaríkjunum til dóttur sinnar,
Karenar, árið 1968. Í New York bjó
Gréta alla tíð þar eftir. Siggi féll frá
árið 1979. Hugur Grétu leitaði oft
„heim“ til Íslands, hún kom reglu-
lega í heimsóknir, skrifaði vinum
sínum og fjölskyldu og var í góðu
símasambandi allt fram undir það
síðasta. Gréta féll frá þann 10. nóv-
ember síðastliðinn.
Gréta var ákveðin kona, greind og
ávallt vel með á nótunum. Hafði
sterkar skoðanir og lá ekki á þeim,
þegar henni þótti við eiga. Hún var
traustur vinur og ákaflega góð til að
leita. Gréta var líka höfðingi heim að
sækja og voru þær ófáar stundirnar
sem við áttum hjá henni í New York.
Með Grétu er gengin góð vinkona.
Aðdáunarverð í dugnaði sínum og
krafti, dirfsku og þrautseigju. Okkur
hjónin langar fyrir okkar hönd og
fjölskyldunnar að þakka Grétu veg-
ferðina. Fjölskyldu Grétu og vinum
vottum við samúð okkar.
Jóhanna og Sverrir.
Þegar ég lít um öxl og minnist
uppvaxtaráranna þá er ekkert sem
slær út þau skipti sem dyrabjöllunni
var hringt og Gréta frænka tilkynnti
að hún væri komin í heimsókn frá
New York í Ameríku. Það var miklu
meira spennandi en jólasveinarnir,
enda voru þeir þrettán og komu í
bæinn á hverju ári. Það leið hins
vegar dálítið lengri tími á milli heim-
sókna Grétu og móður minni til mik-
illar armæðu lét hún aldrei vita hve-
nær væri von á sér. „En hvað ef við
erum á ferðalagi og enginn er
heima?“ spurði móðir mín í hvert
einasta sinn. „Nú, þá fer ég bara á
hótel,“ svaraði Gréta, alltaf bros-
andi.
Þar sem þetta var löngu fyrir tíð
nammidaga, og sælgæti var einungis
í boði á afmælum, þá var alltaf mikil
tilhlökkun þegar Gréta tók upp úr
ferðatöskunni því þar leyndust
kynstrin öll af gotteríi og óhætt er
að segja að augun í sex ára snáða
hafi stækkað þegar hún tók skóna
sína, hvolfdi úr þeim og þá rigndi
niður karamellum – því hún kunni að
fullnýta plássið í töskunum.
Tæpum tuttugu árum síðar fór ég
í tíu daga námsferð til New York og
ákvað að gera Grétu sama grikk og
hringja í hana úr borginni og spyrja
hvort ég mætti ekki „droppa í heim-
sókn“. Hafði ég meðferðis uppáhald-
ið hennar Grétu, íslenskan hákarl,
harðfisk og lakkrís og hlakkaði til að
koma henni rækilega á óvart. En viti
menn, það hringdi og hringdi og
aldrei svaraði neinn þessa daga sem
ég var í borginni. Dagarnir tíu liðu
án þess að ég næði í hana svo að á
endanum fór hákarlinn og harðfisk-
urinn aftur með mér til Íslands og
flaug svo aftur út í póstsendingu.
Þegar heim var komið frétti ég að
Gréta hefði skellt sér til æskustöðv-
anna í Þýskalandi svo aldrei náði ég
að hitta hana fyrir á heimavelli.
Gréta var einstaklega glaðlynd,
barngóð og þolinmóð og hafði alltaf
tíma til að svara spurningum um
hvað sem er og það sem gerði sam-
ræður við hana alltaf spennandi var
að hún hikaði aldrei við að segja það
sem henni bjó í brjósti og gerði það
yfirleitt á einstaklega kjarnyrtan
hátt. Eftir erfið veikindi síðustu árin
hefur hún loks fengið hvíld. Grétu
verður sárt saknað en þeir sem hana
þekktu munu þó alltaf eiga skemmti-
legar minningar um þennan ein-
staka kvenskörung.
Haraldur Jóhannsson
og fjölskylda.
Við hjónin vorum varla byrjuð að
rugla saman reytum þegar hún fór
að segja mér sögur af Grétu
„frænku“, konunni í Ameríku sem
var íslensk en samt þýsk og ekki
frænka hennar heldur amma, en
samt ekki.
Mér þótti makalaust að mann-
eskja sem bjó í annarri heimsálfu
gæti verið jafn stór hluti fjölskyld-
unnar og raun bar vitni. Eftir að ég
hitti Grétu í fyrsta skipti skildi ég
þetta vel, því andi Grétu var mun
stærri en okkar hinna, faðmlagið
mýkra og krafturinn meiri.
Gréta var afskaplega glaðvær og
skemmtileg kona sem gaman var að
tala við. Hún hafði skoðanir á öllu
milli himins og jarðar. Skoðanir sem
sumar hverjar voru á skjön við það
sem okkur þótti rétt og eðlilegt. En
rökfesta Grétu var slík að ekki var
hægt annað en virða þessar skoðanir
hennar.
Þrátt fyrir að úthafið stóra skildi
okkur að fylgdist Gréta vel með því
sem fjölskyldan hennar á Íslandi var
að sýsla. Hún var stolt af börnunum
sínum og barnabörnunum. Þegar
langalangömmubarnið fæddist tísti
hún af gleði, bað um mynd af
barninu sem allra fyrst og sem oft-
ast, því óvíst væri að svo gömul og
léleg kona ætti eftir að sjá þetta fal-
lega barn eigin augum.
Gjafirnar frá Grétu voru magn-
aðar. Hún sá okkur fyrir handklæð-
um í mörg ár en í seinni tíð var hún
farin að senda heim hluti úr búi sínu
sem nú fegra heimili barna hennar á
Íslandi. Vænst þykir mér um bókina
sem hún notaði við íslenskunámið
um miðja síðustu öld. Það er annað
hefti af bókinni góðu Gagn og gam-
an. Þar hafði hún stautað sig í gegn-
um íslenska textann og skrifað þýsk-
ar þýðingar orðanna á spássíu. Hún
sprakk úr hlátri þegar ég spurði
hana af hverju hún hefði ekki byrjað
á fyrsta hefti og svaraði hún að
bragði að sú bók væri fyrir smábörn.
Það var svolítið undarlegt að fá
ekki símtal frá Grétu á fimmtudag-
inn var, en hún var vön að hringja í
„Steina sinn“ á afmælisdaginn. Og í
dag, á afmælisdegi Grétu, minnumst
við merkilegrar konu sem gekk
hnarreist þótt um grýttan stíg væri
að fara.
Þorsteinn G. Gunnarsson.
Gretchen Heide
Útfararþjónustan ehf.
Stofnað 1990
Þegar andlát ber að
Alhliða útfararþjónusta í 16 ár
Símar: 567 9110 & 893 8638
www.utfarir.is • utfarir@utfarir.is
Rúnar
Geirmundsson
Sigurður
Rúnarsson
Elís
Rúnarsson
Minningarkort
535 1825
www.hjarta.is 5351800