Fréttablaðið - 04.04.2009, Blaðsíða 22

22 4. apríl 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐA
Fjölmiðlafrumvarpið
Ísland hefur orðið fyrir árás – ekki hernaðarárás, heldur fjár-
málaárás. Afleiðingarnar eru jafn
banvænar þrátt fyrir það. Fleiri
verða veikir, lifa í örvæntingu og
deyja fyrir aldur fram ef þjóðin
neitar ekki að greiða til baka
megnið af þeim lánum sem prangað hefur
verið inn á hana á síðustu átta árum. En
leiðin til bjargar er þyrnum stráð. Vold-
ugir skuldunautar á borð við Bandaríkin
og Bretland munu siga áróðursmeistur-
um sínum, sem og Alþjóðagjaldeyrissjóðn-
um og Alþjóðabankanum, á Íslendinga
og krefjast þess að þeir verði hnepptir í
skuldafangelsi með því að þvinga þá til að
greiða skuldir sem þessar þjóðir myndu
aldrei greiða sjálfar.
Til að komast út úr skuldafeninu verða
Íslendingar að átta sig á hvers konar
efnahagsástand sjálfseyðingar íslenskir
bankamenn hafa skapað. Þrátt fyrir að
hafa eytt nærri hálfri öld í að rannsaka
þjóðir í erfiðri skuldastöðu hef ég sjaldan
eða aldrei séð neitt í líkingu við ástandið á
Íslandi. Hér á landi hafa bankarnir steypt
sér í svo gríðarlegar skuldir að verðgildi
krónunnar mun rýrna til frambúðar og
leiða af sér verðbólgu næstu áratugina.
Skuldaleikurinn
Í gegnum söguna hafa skuldugar þjóðir
oftast farið þá leið að losa sig við skuld-
irnar með hjálp verðbólgu, þ.e. borgað
skuldirnar með „ódýrum peningum“.
Ríkis stjórnir prenta peninga og viðhalda
fjárlagahalla til þess að hækka verðlag
og þannig er meira fjármagn í boði, en
vöruframboð óbreytt. Þessi verðbólga
og gengis fall minnka skuldabyrðina svo
framarlega sem laun og aðrar tekjur
hækka samhliða.
Ísland hefur snúið þessari lausn á hvolf.
Í stað þess að auðvelda hina hefðbundnu
skuldaleiðréttingu hefur verið sköpuð
paradís lánardrottna og hinni sígildu
flóttaleið skuldsettra þjóða lokað. Þjóðin
hefur fundið leið til að steypa sér í skuld-
ir með hjálp verðbólgunnar, í stað þess að
vinna sig úr þeim með henni. Með verð-
tryggingu skulda hefur Ísland komið upp
einstöku kerfi fyrir banka og aðra lánar-
drottna sem stóreykur tekjur þeirra af
lánastarfsemi, á kostnað launa og tekna af
raunverulegri atvinnustarfsemi.
Það er eðlilegt að fólk greiði lán sem
tekin hafa verið á heiðarlegan hátt. Venju-
lega er gert ráð fyrir að fólk taki lán
– og bankar láni – til vænlegra fjárfest-
inga, sem skili arði sem síðan er hægt að
nýta til að greiða lánið til baka auk vaxta.
Þannig hafa bankar starfað um aldaraðir
og þannig hefur orðið til ímynd hins var-
kára bankamanns sem neitar fjölmörgum
þeirra sem sækjast eftir lánum frá honum.
Þannig var það að minnsta kosti einu
sinni. Fáir sáu fyrir sér að aðgangur að
lánsfé yrði svo greiður að þau vanskil
sem við sjáum í dag væru óhjákvæmileg.
Í Bandaríkjunum er þannig þriðjungur
þeirra sem tóku húsnæðislán með nei-
kvæða eiginfjárstöðu. Það þýðir að lánin
eru orðin hærri en virði eignanna sem þau
hvíla á.
Lausn nýfrjálshyggjunnar á þessu
vandamáli er að selja eignir með gríðar-
legum afföllum til alþjóðlegra arðræn-
ingja og brjóta niður félagslegt kerfi
þjóða, einmitt þegar þær þurfa
mest á því að halda. Þetta gildir
þó aðeins um litlu þjóðirnar. Þær
þjóðir sem hæst hrópa á Íslend-
inga að greiða lán spákaupmann-
anna eru undanskildar. Þar eru
fremstar í flokki þær þjóðir sem
eru skuldsettastar, Bandaríkin og
Bretland, undir stjórn manna sem
dytti aldrei í hug að leggja slíkar
byrðar á eigin þegna. Um leið og
þessar þjóðir lækka skatta og auka á fjar-
lagahallann reyna þær að kúga peninga
út úr smærri og veikburða þjóðum, líkt og
þær stunduðu gagnvart Þriðjaheimsríkj-
um á 9. og 10. áratug síðustu aldar.
Fjármálastríðið
Á síðustu árum hefur Ísland orðið fyrir
árásum alþjóðlegra lánardrottna. Þeir
hafa náð að sannfæra hóp lukkuriddara
um að leiðin til auðs og hagvaxtar væri í
skuldsetningu, en ekki ráðdeild. Bankar og
spákaupmenn í innsta hring alþjóðafjár-
málakerfisins höfðu það að meginstarfi
að selja skuldir og þurftu að búa sig undir
það efnahagslega hrun sem sagan sýnir
að fylgi óhjákvæmilega í kjölfar slíkrar
ofurskuldsetningar. Það gerðu þeir með
því að sá fræjum hugmyndafræði sem leit
á keðjuverkandi skuldsetningu sem góða
hagstjórn.
Stefna stjórnvalda í Bandaríkjunum er
að koma á stöðugleika og forðast kreppu
með því að færa niður skuldir til jafns
við lækkandi markaðsverð, en ekki síður
að ná greiðslubyrði húsnæðislána niður
á viðráðanlegt stig, þ.e. innan við 32% af
tekjum heimilanna. Í öðrum löndum er
einnig verið að færa niður skuldir svo fólk
og fyrirtæki geti staðið í skilum. Á Íslandi
er verðtryggingin hins vegar að belgja út
skuldir og steypa húseigendum í neikvæða
eiginfjárstöðu.
Það fyrsta sem Íslendingar verða að
gera er að átta sig á að landið hefur orðið
fyrir efnahagslegri árás útlendinga, sem
studdir voru af íslenskum bankamönnum.
Til að hafa sigur reyndu þessir lánar-
drottnar að sannfæra þjóðina um að
skuldir væru framleiðsluhvetjandi og að
hagkerfið efldist, þar sem verðmæti þess
ykist – þ.e. eignir yxu umfram skuldir.
Þannig var gert ráð fyrir að verð myndi
aldrei lækka og við myndum aldrei standa
eftir með skuldirnar einar og neikvæða
eiginfjárstöðu. Þeir gerðu sitt besta til að
sannfæra þjóðina um að það væri slys sem
gerðist aðeins einu sinni á öld eða svo, en
ekki óhjákvæmileg afleiðing gríðarlegrar
skuldsetningar með samsettum vöxtum
án tekjuaukningar sem stæði undir vaxta-
greiðslum.
Þessari hugmyndafræði er nú fylgt eftir
með því að telja íslenskum almenningi trú
um að honum standi ekkert annað til boða
en að borga skuldirnar sem örfáir ein-
staklingar hafa steypt sér í, skuldir sem
safna vöxtum að öðrum kosti. Þjóðin þarf
einfaldlega að gera sér grein fyrir því að
þær skuldir sem krafist er að hún greiði
eru meiri en hún getur ráðið við.
Hvernig eiga Íslendingar að borga?
Íslendingar verða að gera sér grein fyrir
því fyrr en seinna að ekki er hægt að
greiða þessar skuldir og um leið halda uppi
sanngjörnu samfélagi. Óhjákvæmilegt er
að afskrifa skuldir á einhvern hátt. Hversu
mikið er ekki hægt að segja til um fyrr en
vitað er hver skuldar hverjum og hversu
mikið. En Ísland er sjálfstætt ríki og getur
sett hver þau efnahagslög sem því hentar,
svo framarlega sem þau mismuna ekki
fólki eftir þjóðerni.
Alþjóðlegir lánardrottnar munu mót-
mæla harðlega. Markmið þeirra er að
halda fjármálaheiminum utan alþjóðalaga
og gera innheimtu skulda óháða lýðræðis-
legum reglum. Þannig reyna alþjóðlegar
fjármálastofnanir að hindra stjórnvöld í
að koma böndum á óhefta lánastarfsemi og
eignaupptöku. Málpípur fjármagnseigenda
saka þannig stjórnvöld um að hefta hinn
frjálsa markað, þegar þau eru í raun eina
aflið sem getur komið í veg fyrir að heilu
þjóðirnar verði hnepptar í skuldafangelsi.
Með því að fara fram á greiningu á því
hver skuldar hverjum hvað getur Ísland
komið boltanum í fang lánardrottnanna
og látið þeim eftir að svara því hvernig í
ósköpunum Íslendingar eigi að fara að því
að borga og hverjar efnahagslegar afleið-
ingar þess verði. Hvernig geta Íslending-
ar borgað á næstu árum án þess að lands-
menn tapi unnvörpum eignum sínum og
félagslega kerfið verði lagt í rúst? Hvern-
ig geta Íslendingar greitt skuldir sínar án
þess að keyra sig í þrot, leggja niður þjóð-
félag félagslegs jafnréttis og koma hér á
samfélagi örfárra ofurríkra lánardrottna
og svo örsnauðs almennings? Það er raun-
veruleg hætta á að hér myndist ný stétt
fjármagnseigenda sem stjórna muni land-
inu næstu öldina eða svo.
Íslendingar hafa verið prettaðir. Eiga
þeir að líta á það sem skyldu sína að greiða
þjóðum sem hafa ekki í hyggju að greiða
nokkurn tíma sínar eigin skuldir? Svo lán-
ardrottnar fái greitt þurfa þeir að sann-
færa skuldunauta sína um að þeir geti í
raun og veru borgað, þ.e. borgað án þess
að leggja samfélagið í rúst, selja auðlind-
ir sínar eða koma á gríðarlegri stéttaskipt-
ingu fjármagnseigenda og skuldara.
Lánin eða lífið?
Íslendingar verða að líta til langs tíma.
Hvernig á efnahagskerfið að lifa af og
vaxa til framtíðar? Verðtryggingu lána
verður að afnema. Gjaldeyrislán verður að
færa yfir í krónur á lágum, óverðtryggðum
vöxtum eða afskrifa að hluta eða öllu leyti.
Markmiðið á að vera að fella niður skuldir
sem valda efnahagslegu tjóni.
Leiðarljósið er heilbrigt efnahagskerfi
í heild sinni. Þeir sem heimta mest eru
ekki þeir sem skulda mest, heldur þeir
sem hafa lánað mest. Markmið þeirra er
að tryggja völd sín í samfélaginu. Umfram
allt vilja þeir hámarka vald skulda
umfram verðmætasköpun. Þess vegna
er verðtrygging lána notuð til að tryggja
að bankarnir hagnist á hruni efnahags-
lífsins, en ekki almenningur, sem greiða
þarf jafnt skuldirnar sem og kostnaðinn
af hækkandi verðlagi og hruni krónunnar.
Lánadrottnar um allan heim eru í óða önn
að færa niður skuldir í takt við lækkandi
fasteignaverð. Á Íslandi hafa bankarnir
hins vegar fengið að hækka skuldabyrðina
um 14% á síðasta ári, á meðan fasteigna-
verð hefur lækkað um 21%! Því verra sem
efnahagsástandið er, því sterkari eru lán-
veitendurnir. Þetta er ávísun á efnahags-
legt sjálfsmorð þar sem dýpkandi kreppa
hneppir æ fleiri í skuldafangelsi.
Ísland getur tekið forystu og orðið fyrir-
mynd annarra þjóða í efnahagslegu jafn-
rétti. Aldrei hefur verið betra tækifæri til
að taka afstöðu til þess um hvað standa á
vörð – óyfirstíganlegar skuldir eða fram-
tíð íslensks samfélags? Munu stjórnvöld
verja þegna sína fyrir afætum fjármála-
heimsins, eða munu þau færa þeim íslenska
hagkerfið á silfurfati? Það er spurningin
sem íslensk stjórnvöld verða að svara.
Höfundur er sérfræðingur í alþjóðafjár-
málum, hefur verið ráðgjafi Hvíta húss-
ins, bandaríska innanríkisráðuneytisins
og varnarmálaráðuneytisins og vinnur að
tillögu að nýrri skattalöggjöf fyrir Banda-
ríkin. Þetta er fyrri greinin af tveimur eftir
Hudson sem birtast í Fréttablaðinu. Sú
seinni birtist innan fárra daga.
Stríðið gegn Íslandi
MICHAEL HUDSON