Morgunblaðið - 02.01.2007, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. JANÚAR 2007 25
HÉR fer á eftir prédikun Karls
Sigurbjörnssonar biskups sem
flutt var í Dómkirkjunni í
Reykjavík á nýársdag. Fyrir-
sagnir eru Morgunblaðsins.
Guð gefi oss öllum gleðilegt
nýtt ár í Jesú nafni. Honum sé
falið allt sem liðið ár gaf og tók, í
þökk fyrir alla góða samfylgd og
umhyggju góðs fólks.
„Fylg mér, Guð, um farinn veg
svo forðist slysin öll.
Geymi mig náð þín guðdómleg
um grundir, byggð og fjöll.
Hans englar beri á höndum mig
hvar sem um veginn fer,
varðveitandi frá villustig
vara taki á mér.
Vegbróðir sjálfur veri minn,
vegur, líf, ljós og sannleikurinn.
En þegar héðan halda fer
og heim til föðurlands
taki þá hlýtt í hönd á mér
heilsugjafarinn manns
og leiði inn í ljós með sér
að lendı́eg í englakrans.“
Þannig hljóðar gömul ferðabæn, sem fyrri
kynslóðir þessa lands fóru með er búist var af
stað til ferðar. Með þá ferðabæn í huga skulum
við halda inn á veg ársins nýja. Bæn er að eiga
Guð að förunaut og vegbróður. Bæn er að
beina huga og för á þann veg, líf, ljós og sann-
leik sem er hann.
Vitur maður staðhæfði: „Þú getur ekki séð
ljósið, það er ljósið sem gerir að verkum að þú
getur séð. Þetta er áleitin og sérkennileg full-
yrðing. Ég tel mig hafa séð ljósið og geymi
með mér dýrmætar minningar af ljósi:
Morgunsól sem varpar gullnum bjarma yfir
götu bernsku minnar. Kvöldsólin er roðar fló-
ann. Blikið í augum barnsins. Blaktandi friðar-
ljósið á leiði móður minnar… Víst hef ég séð
ljósið. Þú líka. Mikið erum við þakklát fyrir
það. Og samt fullyrðir maðurinn: „Þú getur
ekki séð ljósið. Það er ljósið sem gerir að verk-
um að þú sérð.“ Hann er að tala um Guð. Hann
er að vísa til upphafs og uppsprettulindar lífs
okkar og heims. Sköpunarorðið: „Verði ljós!“
var hið fyrsta orð sem ómaði yfir auðn og tómi
og djúpunum dimmu. Og það varð ljós, og Guð
sá að það var gott. Auga manns og sál eru
sköpuð fyrir það. Frumrök alls er ljósið, ljósið,
en ekki myrkrið, sannleikurinn en ekki lygin.
Lygin er ósannindi, réttlætið kemur fyrst,
óréttlætið, ranglætið er afskræming, eða af-
neitun þess. Þess vegna er það satt að „engar
fréttir eru góðar fréttir. Hið góða er ekki frétt-
næmt, það þarf ekki að tíunda það, það vekur
sjaldan athygli og selst ekki. Af því að það er
reglan, grunntónninn í lífinu. Hið illa er
undantekningin. Kærleikurinn kemur á undan
hatrinu, góðvildin á undan illskunni. Hið illa er
afneitun hins góða, ranghverfa hins fagra,
spilling hins fullkomna. Fegurðin, ljósið, birt-
an í mannlífinu, er skuggi hins eilífa ljóss og
ævarandi elsku Guðs. Ungbarnið, óvitinn,
skimar upp í ljósið, og laðast af því. Því veldur
góður Guð, sem lífið skapar fyrir sig. „Frá
honum, fyrir hann og til hans eru allir hlutir.“
Hvort sem við lifum eða deyjum erum við
hans. Sálin er sköpuð fyrir ljósið hans, ljós-
næm og ljóselsk. Já, það sem er og verður
upphaf og grunnur alls, það sem lífið sprettur
af og hvílir í og er stefnt til, er óumræðileg,
ómælanleg, undursamleg gæska, góðvild, feg-
urð. Sú fegurð sem birtist í Betlehem þegar
loftin fylltust englasöng, dýrð Drottins ljómaði
og röddin himneska benti á barnið í jötunni
sem er frelsarinn. Um hann segir Jóhannes
guðspjallamaður, og þann vitnisburð staðfesta
kynslóðirnar sem reynt hafa samfylgd við
hann: „Vér sáum dýrð hans!“ Í þeirri birtu
fáum við að halda veginn fram. „Friður á
foldu, fagna þú maður, frelsari heimsins fædd-
ur er.“
Skelfileg umferðarslys
Myrkrið þekkjum við ofur vel, enda sækir
það að og snertir hvern og einn með einum eða
öðrum hætti. Öll mættum við áföllum og
auðnubrigðum sem yfir féllu á veginum svo
syrti að. Skelfileg umferðarslys ollu dauða 30
karla, kvenna, barna, og skilja eftir harm og
sorg. Og svo eru ótalin þau mörgu sár og ör-
kuml sem slysin valda. Þetta er ægileg blóð-
taka, sem helst má líkja við hamfarir. Öllum
sem eiga um sárt að binda vegna
slysa og annarra áfalla, sendum
við hlýjar kveðjur héðan úr Dóm-
kirkjunni. Drottinn umvefji líkn
sinni og huggun þig sem saknar
og syrgir, ljósið hans lýsi þér.
Slysaaldan á vegunum hefur
slegið almenning óhug, sem eðli-
legt er. Ástæður eru vitaskuld
margvíslegar, og seint hægt að
alhæfa. Umræðan um vegamál
og samgöngubætur hefur orðið
hávær og vaxandi krafa um taf-
arlausar umbætur. Augljóst er
að víða, allt of víða annar vega-
kerfið ekki sívaxandi umferðar-
þunga. En eitt er alveg víst, eng-
in ríkisstjórn, ekkert löggjafar-
þing, ekkert fjármagn, hvaðan svo sem það
kemur, getur breytt því sem mestu máli skipt-
ir í þessum efnum, og helst má duga gegn
óheillaþróun.
Það eru algeng viðbrögð við sorg og alls-
kyns ógn að bregðast við með ásökunum, leita
sökudólga og tengja inn á reiði og ótta sem
með öllum býr. Þess í stað ættum við að leita
þess sem miðar að lausn og von. Við, hvert og
eitt okkar, getum lagt mikilvægasta lóðið á þá
vog, sem er tillitssemi, aðgæsla og virðing. Það
er ekki bara samgönguvandi sem við er að
etja. Þarna er líka siðferðismein á ferðinni,
vaxandi yfirgangur og æsingur í samfélaginu.
Fregnir af háttsemi vegfarenda sem komu þar
að sem stórslys urðu á þjóðvegum, og með
frekju og óþolinmæði trufluðu störf lögregl-
unnar og þeirra sem hlynntu að slösuðum, eru
ótrúlegar og skelfilegar.
Gamalt orðtak, ættað frá Gyðingum segir að
„við þrennt birtist mannsins sanna eðli: Við
bikarinn, við pyngjuna og í reiðinni.“ Við gæt-
um bætt við því fjórða, „við stýrið.“
Erum við ef til vill meir og minna slegin
hraðablindu, það er blindu, ónæmi á eigin
hraða og afleiðingar hans? Svo margir finna
sig í gildru tímaleysisins og streitunnar. Allt
þarf að gerast með hraði og allt of margir
brenna yfir af stressi. Hraðinn á vegum og
götum, en líka hinn sífellt hraðari taktur á
nánast öllum sviðum, ógnar lífi okkar, heilsu
og andlegri og félagslegri velferð. Hraðablind-
an leiðir til þess að veruleikaskynjun brenglast
og að menn fara að ímynda sér að engin hætta
sé á ferðum.
Spennufíkn er ein birtingarmynd hraða-
blindunnar og er vaxandi vandamál og ástæða
til að hafa áhyggjur af því hvernig hún grípur
um sig meðal ungs fólks, umfram allt ungra
karla.
Sýnt hefur verið fram á að tölvuleikir af
ýmsu tagi slævi vitund fyrir mörkum raun-
veruleikans. Svo virðist sem sú lífssýn og
heimsmynd, sem haldið er uppi gagnvart hin-
um ungu, sé í vaxandi mæli mótuð af ofbeldis-
dýrkun, bölsýn og neikvæð. Það er alvörumál
þegar hinn ungi hugur er ómælt mataður á
daðri við hinar lægstu hvatir, ofbeldi og ógn,
og sáð er fordómum og tortryggni gagnvart
yfirvöldum, lögreglu og öllu hefðbundnu
kennivaldi, andlegu og veraldlegu – „það er
alltaf verið að ljúga að manni,“ segir ungling-
urinn, og lærir að treysta engu. Samsæris-
kenningar af öllu tagi seljast í stórum stíl, og
fólk hefur takmarkaðar forsendur að gera
greinarmun á sönnu og lognu í glýju auglýs-
inganna.
Í umferðinni á vegum og strætum varðar
miklu að geta treyst á sjálfan sig, á eigin
færni, dómgreind, viðbrögð. Að geta treyst á
ökutæki sitt, ástand vegarins, réttar og glögg-
ar merkingar. Og að geta treyst á aðra, að sá
sem á móti kemur eða samferða er, sé alls gáð-
ur, heill á sönsum og dómgreind. Án slíks
trausts þyrðum við tæpast út úr húsi. Og sama
á við um alla mannlega vegferð.
Umferðarreglur lífsins
Traust er grundvallarforsenda í mannlegu
samfélagi. Hvað miðlar grundvallartrausti í
mannlífinu?
Að baki umferðarlögum og reglum er vald
samfélagsins til að framfylgja þeim. En hvað
með umferðarreglur lífsins? Hvaða vald er á
bak við þær? Þegar efasemdir breiðast út um
að nokkurt vald sé þar að baki nema eigin geð-
þótti eða almanna samsinni, hvaða afleiðingar
hefur það? Þegar siðvitund samfélagsins rofn-
ar, þegar meginviðmið eru afnumin og vildar-
rétturinn einn ræður, Hvað tekur þá við?
Trú og siður haldast í hendur, trúin sem er
lotning og virðing fyrir því sem er manni æðra,
og traust til þess að heimurinn er þrátt fyrir
allt í góðum og traustum skorðum, og að hinn
góði vilji og vald mun um síðir sigra, trúin sem
þiggur lífið, jörðina, náungann sem gjöf, sem
lán frá höfundi lífsins. Af þeirri trú spretta
ekki aðeins góð gildi, sem menn geta tileinkað
sér að vild, heldur og dyggðir sem menn temja
sér, eða eru aldir upp í og mótast af, og virðing
fyrir því oft dulda samhengi, þeim fínofna vef
sem mannlegt samfélag og lífið allt er.
Enn eru flest íslensk börn skírð og helguð
Kristi, og kennt að biðja. Það er þjóðargæfa.
Börnin eru hið dýrmætasta sem við eigum. Og
barnatrúin og bænin er besta veganestið, því
þar er sálarsjón beint til ljóssins. Okkur ætti
jafnan að vera umhugað um líðan barnanna og
velferð, öryggið, sem þeim er búið, væntingar
sem til þeirra eru gerðar, og um hætturnar
sem þeim eru búnar. Við gætum vel gert Ís-
land barnvænasta, fjölskylduvænasta þjóð-
félag í heimi! Við eigum þó langt í land, sér-
staklega þegar horft er til þess hvernig að
fjölskyldum ungra barna er búið. Og eins þeg-
ar gaumur er gefinn að því agaleysi og
afskiptaleysi sem allt of mörg börn búa við.
Lífsstílsvandamál, lífsstílssjúkdómar, valda æ
meiri þunga í heilbrigðiskerfinu, og er miður
geðslegur arfur sem við látum niðjum okkar
eftir. En það er við ramman reip að draga. Ný-
leg könnun í Bretlandi leiddi í ljós að 70 af
hundraði þriggja ára barna þekktu McDo-
nalds merkið, en aðeins helmingur vissi föð-
urnafn sitt. Þetta er sláandi dæmi um okkar
föðurlausu samtíð, og eins um áhrifamátt aug-
lýsinganna, sem sífellt sækja að börnunum
okkar með lævíslegri hætti.
Bara ef við leyfðum okkur að horfa á gildis-
mat og forgangsröðun okkar með augum
barnsins! Einhver allra besta gjöf sem við get-
um gefið börnunum okkar er tími og athygli,
tími þar sem talað er við þau, lesið er fyrir þau,
unnið er með þeim að skapandi verkefnum og
horft með þeim til birtunnar.
Viðbjóðsleg aftaka í Írak
Árið sem leið var ár stríðs og hörmunga,
haturs og hermdarverka. Í tilgangslausu stríði
í Írak hafa þúsundir á þúsundir ofan fallið í
valinn, þúsundir saklausra karla, kvenna og
barna. Keðjuverkun ofbeldis virðist engan
enda ætla að taka. Aftaka Saddams var einn
viðbjóðslegi þátturinn í þeirri ömurlegu
atburðarás og verður eflaust vatn á myllu
hermdarverkamanna sem nota það tækifæri
til að réttlæta enn meiri dráp og skelfingu. Ég
hef megnustu andstyggð og óbeit á dauðarefs-
ingum, eins og þorri Íslendinga. Kirkjuleiðtog-
ar og kirknasamtök um allan heim hafa for-
dæmt dauðarefsingar sem villimannlegar og
ómannúðlegar. Með aftöku sakamannsins er í
raun verið að segja að það sé ekkert rúm fyrir
iðrun og endurnýjun hugarfars og lífernis.
Fagnaðarerindi Jesú, hins dauðadæmda saka-
manns, sem fæddist í Betlehem og reis af gröf,
er einmitt um náð Guðs sem er ný á hverjum
morgni, um fyrirgefningu syndanna og sáttar-
gjörð, sem rýfur vítahring hefnda og endur-
gjalds.
Hvenær linnir blóðsúthellingunum í Írak og
Palestínu? Hvenær falla múrar haturs og
heiftar? Hvenær kemst læknandi afl og áhrif
friðar og sáttargjörðar þar að? Og hvað getum
við gert til að stuðla að því?
Ýmsir spá því að senn verði síðustu kristnu
jólin haldin í Betlehem. Aldrei hafa kristnir
menn verið aðþrengdari í landinu helga, og
þeim fækkar stöðugt. Hin kristna nærvera í
Betlehem og öðrum helgistöðum kristninnar
sem kristnir menn hafa frá öndverðu gætt og
hlúð að, er senn á enda. Sömu sögu er að segja
um kristna söfnuði annars staðar í Miðaustur-
löndum, þeir eru að hverfa. Óöldin í Palestínu
og hernaðurinn í Írak hafa gert kristnum
mönnum á þessum slóðum afar erfitt fyrir, og
var ekki á bætandi. Kristnir menn sæta bein-
um ofsóknum og er alla vega gert örðugt að
iðka trú sína og þeir hvattir og neyddir til að
flytja burt. Og hver sem betur getur reynir
það í uppgjöf og vonleysi. Frá örófi alda hafa
niðjar Abrahams, kristnir menn, gyðingar og
múslimar, búið saman í þessum svæðum sem
móta sögu trúarbragða þeirra og sjálfsmynd.
Þegar Betlehem og Nasaret tæmast af kristn-
um íbúum sínum þá verður heimurinn snauð-
ari. Þá verður Fæðingarkirkjan aðeins safn,
Grafarkirkjan sömuleiðis. Ferðamenn og píla-
grímar munu væntanlega halda áfram að
koma þangað, en þeir sem taka á móti þeim
munu ekki vera í neinum tengslum við söguna,
tilbeiðsluna og hefðina sem varðveitt hefur
þessa staði í vitund heimsins í tvö þúsund ár.
Það er vægast sagt sorgleg tilhugsun.
Horfum ekki um öxl í reiði eða fram á við
með kvíða, horfum heldur í kringum okkur hér
og nú með árvekni. Myrkrið í lífinu, hið illa og
óttalega, þjáning, synd og dauði er ægileg ráð-
gáta, leyndardómur. Eins og hið góða, fagra
og bjarta, trúin og vonin, þolgæðið og kær-
leikurinn. Það er undursamlegur leyndar-
dómur. Þess vegna er svo mikilvægt að varð-
veita undrun og þakkarhuga trúarinnar. Það
að lifa er að vera umluktur því sem gott er, af
ljósi, jafnvel þegar sortinn leggst að. Myrkri
og ógn eru takmörk sett. Ljósið sigrar, lífið
sigrar. Og við erum kölluð til að vera börn
ljóssins og dagsins! Skáldið Tagore líkir trúnni
við fugl sem syngur í náttmyrkrinu, hann
syngur af því að hann treystir því að dagur
muni renna, að ljósið góða muni sigra. Í þeirri
trú syngjum við Guði lof á morgni ársins nýja.
Það er innistæða fyrir trú okkar. Það vitum
við, trúum og treystum vegna Jesú, vegna
Betlehem og Golgata og upprisunnar á páska-
dagsmorgni. Það er hin góða frétt sem tekur
öllum fréttum fram. Henni má treysta.
Með orðum bænarinnar gömlu bið ég þér,
sem mál mitt heyrir, og landsmönnum öllum,
blessunar í Jesú nafni: „Hans englar beri á
höndum þig hvar sem um veginn fer, varðveit-
andi frá villustig, vara taki á þér. Vegbróðir
sjálfur veri þinn, vegur, líf, ljós og sannleikur-
inn.“ Guð vonarinnar fylli yður öllum fögnuði
og friði í trúnni, svo að þér séuð auðug að von-
inni í krafti heilags anda. Amen.
Nýársprédikun Karls Sigurbjörnssonar biskups
„Blóðtöku á vegum landsins
má líkja við hamfarir“
Karl Sigurbjörnsson
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
ÁRAMÓT