Morgunblaðið - 02.01.2007, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 2. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MAÐUR er alltaf að velta fyrir
sér tilgangi lífsins og þeirra verk-
efna sem maður fer í. Ég hélt að
það að stofna at-
vinnuleikhús á lands-
byggðinni væri frá-
bær hugmynd og yrði
tekið fagnandi. Vissu-
lega hefur verið vel
tekið í hugmyndina
og íbúar vestra og um
land allt hafa sýnt
leikhúsinu mikinn
áhuga. Hins vegar
hafa þeir sem úthluta
peningum til menn-
ingarmála ekki verið
sama sinnis. Nefnum
sem dæmi leiklist-
arráð sem úthlutar
styrkjum til sjálf-
stæðra atvinnu-
leikhópa einu sinni á
ári. Aðeins einu sinni
hefur Kómedíuleik-
húsið fengið styrk
þaðan, vegna upp-
færslu á einleiknum
Muggi. Reyndar hef-
ur leikhúsið tvívegis
fengið listamannalaun
fyrir leikina Stein
Steinarr og Gísla
Súrsson. Síðan ekki
söguna meir. Nú er
ég ekki að segja að
Kómedíuleikhúsið
hafi átt að vera
áskrifandi að styrkjum hjá hinu
háa ráði. Það er hins vegar stað-
reynd að Kómedíuleikhúsið hefur
verið eini sjálfstæði atvinnu-
leikhópurinn á landsbyggðinni síð-
astliðin ár en í sumar var stofnað
leikhús fyrir austan er nefnist Frú
Norma, sem er mikið fagnaðarefni
og vonandi að þeim verði tekið
opnari örmum en Kómedíu. Allir
styrkir hafa því farið á einn stað, á
höfuðborgarsvæðið. Mér finnst
þetta mjög undarleg stefna en er
kannski í takt við lífið í dag, því
síðustu ár hefur straumurinn legið
suður.
Ísafjarðarbær hefur staðið sig
mun betur miðað við hve litlu er úr
að moða af monnípeningum í
litlum bæ enda hafa styrkirnir ver-
ið í takt við það. En það sem
mestu skiptir er að þeir sýna verk-
efninu áhuga og skilning og hafa
greitt götu Kómedíuleikhússins.
Nú er í undirbúningi
tvíhliða samningur
bæjarins við Kómedíu-
leikhúsið. Upphaflega
stóð til að gerður yrði
þríhliða samningur og
þá með mennta-
málaráðuneytinu en að
vanda hafði sá aðili
ekki mikinn áhuga á
slíku verkefni á lands-
byggðinni. Ég tel að
Ísafjarðarbær stígi
stórt skref með því að
gera þennan samning
við Kómedíuleikhúsið.
Ef litið er á starfsemi
Kómedíuleikhússins
síðustu árin þá hefur
leikhúsið þegar sannað
tilvist sína. Það skiptir
máli að geta boðið upp
á atvinnuleiklist á
landsbyggðinni, ekki
bara fyrir sunnan. Því
til sönnunar má nefna
að áhorfendur á sýn-
ingum sjálfstæðra at-
vinnuleikhópa á lands-
byggðinni á liðnu
leikári voru 20 þús-
und, hvorki færri en
kannski aðeins fleiri
með boðsmiðum.
Kannski á samningur
Ísafjarðarbæjar við Kómedíuleik-
húsið eftir að opna augu margra
fyrir tilgangi og nauðsyn þess að
hafa atvinnuleiklist á landsbyggð-
inni. Ég mundi vilja sjá sjálfstætt
starfandi leikhópa um allt land en
kannski verður það ekki fyrr en
eftir mörg ár. Jafnvel þegar Kó-
medían hefur gefið upp öndina að
menn fatti allt í einu að gaman
væri að hafa atvinnuleikhópa úti á
landi. Þá get ég allavega huggað
mig við það að hugmyndin hafi
verið góð þótt fattari ráðamanna
sé lengi að virka.
Atvinnuleiklist
á landsbyggð
Elfar Logi Hannesson fjallar
um leiklist á landsbyggðinni
Elfar Logi Hannesson
»Kannski ásamningur
Ísafjarðarbæjar
við Kómedíu-
leikhúsið eftir
að opna augu
margra fyrir til-
gangi og nauð-
syn þess að hafa
atvinnuleiklist á
landsbyggðinni.
Höfundur er kómedíuleikari á
Ísafirði.
Á FERÐAMÁLARÁÐSTEFNU
2006 nýverið var töluvert rætt um
gæðamál og væntingar ferðamanna
sem heimsækja land-
ið. Þetta er vítt hug-
tak og ákaflega erfitt
að skilgreina til fulls.
Sé dæmi tekið um
ferðahóp sem kemur
til landsins til að
mynda frá Bandaríkj-
unum þá er í Banda-
ríkjunum mjög
ströng vopnaleit,
meira að segja tvisv-
ar, áður en menn
ganga um borð í flug-
vél til að fljúga til Ís-
lands. Þegar komið er
í Leifsstöð er enn leitað á fólki.
Spurningin er þessi: Hvað hefur
ferðalangur getað keypt af vopnum
og öðrum hættulegum búnaði í há-
loftunum á leiðinni yfir hafið?
Ferðalangar koma ákaflega pirr-
aðir og þreyttir út úr flugstöðinni
vegna þessa.
Menn verða að fara fram og aft-
ur í hugsun sinni og tengja saman
starfsmenn í ferðaþjónustunni og
ferðamenn og væntingar beggja
hliða auk þess sem skoðaðir eru
þættir sem geta aukið ánægju og
brotið hana niður á skömmum
tíma. En því miður eru á báða
bóga margir slíkir þættir. Menn
sem starfa við ferða-
þjónustu verða að hafa
heildarmyndina á
hreinu. Menn verða að
skoða viðkomandi
ferðahópa vandlega og
reyna að lifa sig í
gegnum ferð þeirra
um landið áður en
haldið er af stað.
Þegar farþegar
koma í móttökusal
flugstöðvar Leifs bíða
fulltrúar ferðaskrif-
stofa og taka á móti
viðkomandi. Oftast
leiðsögumenn og bílstjórar, sem
eru búnir að bíða í því hálfgerða
aðstöðuleysi sem þar er og það
þrátt fyrir stækkun og bragarbót.
Farið er upp í rútubifreiðir, mis-
munandi góðar, mismunandi
þröngar og með misgóða aðstöðu
fyrir leiðsögumen. Yfirleitt sitja
leiðsögumenn á hanapriki fremst í
rútunum og er gólfpláss og fóta-
pláss oft mjög bágborið. Það má
skrifa heilu dálkana eingöngu um
þann þátt gæða, sem er starfs-
aðstaða leiðsögumanna í rútu-
bifreiðum, en það verður gert síð-
ar. Á heildina litið má segja að
væntingar ferðalanga frá öðrum
löndum eru oft öðruvísi en reynsl-
an síðar sýnir þeim. Fjölmargir
eru þó himinlifandi og fá langtum
meira út úr heimsóknum sínum en
þeir áttu von á og væntingar stóðu
til. Þar vegur mest að allflest að-
staða er orðin góð. Hótelin fyrsta
flokks, flutningsaðilar með fjöl-
breytt og oft ævintýraleg far-
artæki. Það er fróðlegt að fylgjast
með meginlandsbúum stíga upp í
breyttu „súperjeppana“. Menn
halda vart vatni yfir slíku ævintýri.
Víða um heim má ekki lengur aka
út fyrir vegi, en það frelsi sem hér
ríkir í þeim málum kemur mörgum
skemmtilega á óvart og hér upplifa
menn eitthvað sem þeir aldrei
munu geta lifað í sínum heimalönd-
um sökum umhverfisreglna og
banna. Þegar ég segi þetta þá á ég
við að margir troðningar og sveita-
vegir sem okkur finnst eðlilegir til
aksturs finnst ferðamönnum vera
meiriháttar torfærur og æpa og
skrækja af ánægju þegar er farið
um slíka staði. Hér myndast geysi-
leg lífsævintýri og held ég að fáir
sem reyna íslenskar jeppaferðir
fari óánægðir heim. Þau, sem við
slíkar ferðir starfa á Íslandi, eru
líka orðin sérfræðingar á heims-
mælikvarða bæði hvað varðar
skipulagningu, kunnáttu og öryggi.
Þá eru enn fjölmargir þættir
eins og gengur sem geta eyðilagt
væntingar ferðalanga og tengjast
sumir hverjir ókurteisi og van-
þekkingu á báða bóga. Oftar en
ekki neyðast menn til þess að
stoppa utan í vegköntum með rútu-
bifreiðir og bílaleigubíla til þess að
ferðamenn taki myndir. Þetta er
vegna þess að þrátt fyrir gott starf
og góðan vilja Vegagerðarinnar við
að búa til útskot vantar enn nokk-
ur hundruð slík til þess að koma til
móts við kröfur ferðamennskunnar
um staði til þess að stoppa á til
myndatöku. Oft þegar áð er við
vegarkant sýna bílstjórar á einka-
bifreiðum alveg hræðilega ókurt-
eisi og tillitsleysi við ferðamenn.
Menn skilja ekki að ferðamenn-
irnir eru stór hluti af þeirri hag-
sæld sem hefur meðal annars lagt
grunn að því að menn geti yfirlett
keypt sér nýjar bifreiðir hér á
landi. Menn hægja sjaldan ferðina
heldur þjóta fram úr rútum og
hópum sem eru oft því miður
hættulega staðsettir við þjóðveg-
ina. Menn hugsa sem svo: Þeir eru
allir í órétti. Ég er Íslendingur og
ég þekki aðstæður og ég er í rétti.
Svona hegðun verður oft að um-
ræðuefni innan ferðahópa. Þá má
og nefna aðstöðuleysi við flesta
ferðamannastaði. Ef einhver slas-
ast er enginn ábyrgur nálægur
annar en leiðsögumaður og bíl-
stjóri. Það vantar fleiri landverði
og meiri skilning yfirvalda og
heimamanna á þessum þætti. Það
mættu vera þjónustustjórar og
móttökufólk við alla helstu ferða-
manastaði landsins. Þetta skapar
vinnu og ánægju allra og mun
heldur betur bæta væntingarí-
myndina. Skellum okkur nú í eina
allsherjarmræðu um þessi mál áð-
ur en ferðamannatímabilið 2007
hefst.
Ferðamálaráð hefur staðið fyrir
fínum námskeiðum þar sem fólk í
þjónustustörfum fær ráðleggingar
og aðstoð í starfi sínu til þess að
bæta það og auka gæðastig. Ég
held að við séum á réttri leið. Það
vantar herslumuninn en hann
verður líka að koma, annars gæt-
um við misst stjórn á ánægjuvænt-
ingum ferðamanna og gætum séð
fleiri og fleiri kvartanir. Vinnum
vel saman og leggjum okkur fram
með góðar hugmyndir allri ferða-
þjónustuni og landslýð til hags-
bóta.
Gæði í ferðaþjónustunni og
væntingar ferðamanna
Friðrik Á. Brekkan fjallar um
ferðaþjónustuna
Friðrik Á. Brekkan
» Vinnum vel samanog leggjum okkur
fram með góðar hug-
myndir allri ferðaþjón-
ustunni og landslýð til
hagsbóta.
Höfundur er leiðsögumaður og ráð-
gjafi.
VITUND, skynjun og persónu-
leiki okkar býr í heilanum. Heilinn
ákveður allt sem við gerum, hugs-
um og lærum. Heilinn nýtur listar,
hlustar á tónlist og trúir á kær-
leiksríkt almætti. Meira að segja
kynið situr í heilanum ekki milli
fótanna. Því er eðlilegt að í auð-
mýkt gera ráð fyrir að heilinn end-
urspegli líf okkar og
hegðun.
Karlmenn sam-
félagsins birtast okk-
ur í allt frá sterka
karlmanninum í kven-
lega persónuleikann
með fíngerðu líkams-
bygginguna. Konur
frá sterkbyggðu og
vöðvaberu konunum
með keppnisskap (te-
stosteronáhrif) til fín-
gerðu, kvenlegu og
veikbyggðu konunnar.
Við þetta bætist að
stór hópur einstaklinga eru bæði
menn og konur samkvæmt upp-
lifun heilans. Það er því eðlilegt að
álykta að heilar kvenna og karla
hafa áhrif á líf okkar og hegðun.
Hversvegna er þá þessi munur?
Á vikum 8, 9 og 10 á meðgöngunni
tekur heilinn mikilvægt skref í
þroska sínum. Þá koma kynhorm-
ónarnir til sögunnar, myndaðir frá
eggjastokkum eða eistum fósturs-
ins. Þessir hormónar byrja
snemma að mynda og gefa frá sér
efnin testosteron og östrogen. Hér
er heilinn kominn að krossgötum; á
hann að þroskast eftir karl- eða
kvenleguleiðinni? Heilinn hefur
þarna um 3ja vikna skeið á fóst-
urstígi fengið kennslu og leiðbein-
ingar um framtíð sína. Á þessu
þroskaskeiði skipta kynhorm-
ónarnir líka máli fyrir framtíðar
kynímynd og val á lífs og/eða
rekkjunauti. Í einum hluta heila
okkar dvelja sjálfvirku hlutverk
hans eins og viljinn til að lifa og
fjölga okkur. Hér eru líka hlutar
hans sem eru mjög ólíkir hjá flest-
um konum í samanburð við flesta
karlmenn. Og sem ákveða með
hverjum við munum stunda kynlíf
og hvaða kyn við upplifum okkur
tilheyra.
Þekktir kjarnar heilans eins og
INAH3, SON, BST{+}* eru ótví-
rætt mikilvægir fyrir val á rekkju-
nauti og kyn ímynd. Kjarnar þessir
verða til undir fyrri hluta með-
göngunnar. Margt bendir til þess
að þessir þrír kjarnar hafi nokkuð
misjafnan birtingatíma þroskunar
þ.e. þroskast á mismunandi tíma-
bilum. Þeir þurfa þess vegna ekki
að þroskast og breytast saman. Í
stað þess geta myndast margskon-
ar samsetningar sem hafa áhrif á
persónuleika einstaklingsins. Te-
stósteron heldur
áfram að hafa áhrif
hjá drengjum eftir
fæðingu. Litið er á að
þessir þættir séu full-
þroskaðir við 3–4 ára
aldur.
Gagnkynhneigðar
konur eru með helm-
ingi minni INAH3 –
samanborið við gagn-
kynhneigða karla.
Stærð INAH3 skiptir
einnig máli varðandi
samkynhneigð.
INAH3 er lítill hjá
þeim sem hrífast af mönnum en
stór hjá þeim er hrífast af konum
til kynlífs.
Nýlega uppgötvaður kjarni er
nefndur SON – þessi er helmingi
stærri hjá konum sem hrífast af
mönnum en hjá mönnum sem hrí-
fast af konum.
Þannig eru samkynhneigðir karl-
ar með jafnstóran SON – og gagn-
kynhneigðar konur og lesbískar
konur með jafn lítinn og gagnkyn-
hneigðir karlar.
En einn frumuhópurinn BST –
sýnist ákvarða kynímynd okkar.
Hvort við upplifum okkur sem
maður eða kona. Þessi upplifun er
ekki alltaf í samræmi við ytri
mynd okkar.)
Af þessu leiðir:
1. Að kynímyndin mótast á smá-
barnaaldrinum.
2. Að val á kynjamótaðila verður til
vel fyrir kynþroskaaldurinn en
framkallast þá.
3. Að samkynhneigð er ekki sjúk-
dómur, heldur eðlilegt tilbrigði í
litrofi mannlífsins. Af öllum
mönnum í heiminum er um 8–
10% eiginlega samkynhneigðir.
Þótt þeir hafi gift sig og eignast
börn. (Þrýstingur samfélagsins).
Fjöldi samkynhneigðra kvenna
er um helmingur eða um 4–5%.
4. Að samkynhneigð er meðfætt
persónuleikaeinkenni sem að
engu leyti hefur orðið til fyrir
áhrifum umhverfisins. Aðeins
þau sem ná til beggja hópanna
þau tvíkynhneigðu eiga mögu-
leikann á því að velja. En heili
þeirra býr yfir eiginleika til að
hrífast af báðum kynjum.
Þetta sýnir okkur hversu ranga
mynd það getur gefið og óná-
kvæmt það er þegar við byggjum
hugmyndir um aðra á ytri tákn t.d.
kynfæri. Þetta segir okkur í raun
að til lítils er og ófullnægjandi að
bera eigin kynímynd og sambönd
saman við aðra af sama kyni. Hvað
vitum við hver býr í viðkomandi af
útlitinu einu. Leitum inn á við eftir
svari um okkur. Regnbogafáni gay-
hreyfingarinnar lýsir vel fjölbreyti-
leika mannlífsins. En samkyn-
hneigð er þrátt fyrir þetta mál sem
hjá sumum vekur upp reiði og sið-
ferðisréttlætiskennd.
Hugsið ykkur ef við gætum
kennt öllum að við ráðum því ekki
hvernig heili hvers og eins er.
Gagn-, sam- og tvíkynhneigð er
mótuð í heila okkur þegar við erum
fóstur.
Hvorki trúarbrögð, siðfræði eða
tískustraumar geta haft áhrif. Við
erum manneskjur af holdi og blóði
og þroski okkar er háður genum
okkar, erfðum án þess að for-
eldrum verði um kennt.
Á framansögðu má sjá að öll er-
um við sköpun almættisins! Hvern-
ig getum við efast? Ég á mér þá
ósk heitast að kynhneigð hætti að
skipta máli. Að manneskjan fái að
njóti sín eins og hún er í stórkost-
legri sköpun sinni. Sameinumst í
kærleika og umburðarlyndi göng-
um óhrædd til morgundagsins.
Njótum lífsins saman verum glöð,
frjáls og hamingjusöm.
{+}*Upplýsingar um INAH3,
SON og BST eru frá Annica Da-
hlström læknir og prófessor í
vefja- og taugalíffræði og stjórn-
arformaður hjá sænsku Heilastofn-
uninni (Hjärnfonden).
Völundarhús heilans
Percy B. Stefánsson
fjallar um kynhneigð » Gagn-, sam- og tví-kynhneigð er mótuð
í heila okkur þegar við
erum fóstur.
Percy B. Stefánsson
Höfundur er félagi í og fv.
stjórnarmaður í Samtökunum 78.