Morgunblaðið - 02.01.2007, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. JANÚAR 2007 27
nur
al-
-
nir
a
m
u
g
og
að
út-
rn gat órað fyrir,
a fólksins sem nú
si árangur á al-
æli í þágu æsku-
menntunar í há-
sýna að atlæti í
rslitum um ár-
argslungnari en
verða sífellt fjöl-
að svara því
óðfélag verði í
ytingarnar sem
n okkur í óra-
íminn er hrað-
a, vandi sem við
lóða en ekki okk-
tingar
þau þáttaskil
ftslaginu, minnst
borðsins varð
ar. Allt í einu
um veröld víða,
jóra fyrirtækja í
tugum kunna
st til verri vegar,
svo hrikalega að heilsu og heill milljarða
manna verði hætta búin.
Ekki er lengur deilt um að loftmengun
skapar mannkyni nýja ógn – þótt auðvitað
telji einhverjir sér trú um að allt sé í lagi líkt
og félagarnir í frægum klúbbi sem fylgja enn
kjörorðinu að jörðin sé flöt.
Nú snýst umræðan nánast eingöngu um hve
hratt við þurfum að bregðast við. Nýjustu
rannsóknir benda til að aðeins örfáir áratugir
séu til stefnu ef þjóðum heims á að takast að
forða sér frá mestu hættu sem mannkynið
hefur staðið frammi fyrir.
Glögg þáttaskil hafa orðið í umræðunni. Það
er mikil breyting frá því ég varaði við þessari
þróun í ávarpi til ykkar á nýársdag fyrir níu
árum. Þá sagði ég m.a.:
„Ef svo heldur fram sem horfir gæti hita-
aukning víða um heim gert gróðursvæði að
eyðimörk en annars staðar yrði kólnun í ætt við ísald-
artíma. Breytingar á saltstigi sjávar myndu stöðva aflvél-
ina sem knúið hefur hringrás hafstraumanna og ylurinn
sem við höfum hlotið úr suðurhöfum hætta að berast hing-
að.“
Ég staldraði ekki síst við þau áhrif sem breytingar á
Golfstraumnum kynnu að hafa á lífsskilyrði Íslendinga.
Mörgum þótti sú mynd sem ég dró upp fyrir tæpum áratug
heldur dökk og ýmsir lögðu orð í belg. Nú kveður við annan
tón og þorri þeirra sem taka til máls telur brýnt að þjóðir
heims taki höndum saman.
Það eru fáir sem enn vilja fljóta sofandi að feigðarósi.
Nú er spurt á hverjum degi: Hvað getum við gert? Hvaða
vopn færa vísindin og tæknin okkur í hendur?
Einstakt tækifæri Íslendinga
Við Íslendingar höfum einstakt tækifæri til að láta að okk-
ur kveða í leitinni að nýjum lausnum. Það hve hátt hlutfall
er hér af hreinni orku vekur sífellt meiri athygli annarra
þjóða. Æ fleiri sækjast nú eftir samstarfi við Íslendinga.
Nýverið var í borginni Xian Yang hleypt vatni á nýja
hitaveitu sem verður hin stærsta í veröldinni en Kínverjar
leggja hana í samvinnu við íslensk fyrirtæki, Glitni og
Orkuveitu Reykjavíkur.
Almennt er viðurkennt að Íslendingar hafi náð heimsfor-
ystu um nýtingu jarðhitans og íslensk orkufyrirtæki sinna
fjölþættum verkefnum í Evrópu, Asíu og Ameríku. Jarð-
hitaskóli Sameinuðu þjóðanna sem hér hóf störf fyrir
þremur áratugum hefur menntað hundruð einstaklinga frá
mörgum löndum og flestir þeirra hafa nú forystu um nýt-
ingu jarðhitans á heimaslóðum.
Síðar í þessum mánuði koma forystumenn fimm Afr-
íkuríkja saman í Djíbútí til að ræða nýtingu jarðhitans í
löndum sínum á ráðstefnu sem forseti Djíbútís boðar til
ásamt mér og hinum heimsþekkta hagfræðingi Jeffrey
Sachs. Þar verða einnig íslenskir vísindamenn, fulltrúar al-
þjóðlegra fyrirtækja og Reykjavíkur.
Fordæmi okkar er öðrum þjóðum áhugaefni. Það sýndu
glöggt tvær viðamiklar alþjóðlegar ráðstefnur sem forseta-
embættið bauð að haldnar yrðu hér á liðnu ári.
Þá fyrri, Samráðsþing um loftslagsbreytingar, sóttu
fulltrúar fjölmargra stærstu fyrirtækja heims, fremstu vís-
indamenn í ýmsum greinum, áhrifafólk frá Evrópu, Banda-
ríkjunum, Indlandi og Kína. Viðfangsefnið var að greina
hvernig unnt er með nýjungum í tækni og framleiðsluhátt-
um að mæta orkuþörf nýrrar aldar og berjast um leið gegn
breytingum á loftslaginu.
Í tengslum við ráðstefnuna var undirritað samkomulag
milli Columbia-háskólans, einhverrar virtustu mennta- og
fræðastofnunar Bandaríkjanna, og Háskóla Íslands um
víðtækt samstarf um sjálfbæra þróun. Þar ber hæst til-
raunaverkefni íslenskra vísindamanna, Orkuveitu Reykja-
víkur og öflugra háskóla í Evrópu og Bandaríkjunum, um
bindingu koltvísýrings til frambúðar í iðrum jarðar.
Verkefnið er einstakt tækifæri fyrir unga en líka reynd-
ari vísindamenn og verði niðurstaðan jákvæð höfum við Ís-
lendingar lagt þung lóð á vogarskálar í baráttunni gegn
mestu ógn sem nú steðjar að mannkyninu. Sú aðferð sem
þróuð yrði hér á landi gæti nýst þar sem basalt er í jörðu, til
dæmis á Indlandi sem og í Rússlandi og Norður-Ameríku.
Síðari ráðstefnuna sem hér var haldin sótti vösk sveit
ungra leiðtogaefna frá öllum álfum – afreksfólk sem hin
þekkta Davos-ráðstefna um stjórnmál og viðskiptalíf hefur
kallað til forystu á nýrri öld. Þetta unga fólk samþykkti að
gera Ísland að vettvangi samræðu sinnar um orkumál jarð-
arbúa og fékk hingað alþjóðlega fjárfesta sem vilja leggja
baráttunni gegn loftslagsbreytingum öflugt lið. Í hugum
þessa fólks er Ísland kjörstaður vegna sjálfbærrar nýt-
ingar orkulinda, hreinnar náttúru og ímyndar landsins.
Ísland verði miðstöð alþjóðlegs samstarfs
Ummæli þátttakenda í ráðstefnunum og samræður sem ég
hef átt við forystumenn í mörgum löndum – athafnamenn,
hugsuði í alþjóðamálum, frumherja í vísindastarfi – hafa
sannfært mig um að við getum gert Ísland að miðstöð al-
þjóðlegs samstarfs um þróun hreinnar orku, miðstöð við-
leitninnar til að ná árangri og afstýra þeim hættum sem
verulegar breytingar á loftslaginu skapa öllum jarð-
arbúum.
Heimurinn þarf á slíkri miðstöð að halda til að skerpa
umræður og ákvarðanir, til að auka tengsl og skapa tiltrú.
Þátttakendur kæmu úr öllum áttum og vettvangurinn yrði
opinn hverjum og einum sem lagt getur nokkuð af mörkum.
Tengslin sem við höfum náð við Indland og Kína getað
dugað vel í þessu verki enda greiðara fyrir þessar fjöl-
mennu þjóðir, sem báðar verða senn helstu aflvélar í hag-
kerfi heimsins með þriðjung heimsbyggðar í sínum röðum,
að nálgast lausnir í samvinnu við Íslendinga en í togstreitu
við hin gömlu áhrifaríki.
Hið sama á við um Rússland sem varð fyrir skömmu
ásamt Íslandi, Noregi og Evrópusambandinu aðili að nýju
samkomulagi um aukið samstarf á Norðurslóðum, en rann-
sóknir hafa sýnt að loftslagsbreytingarnar gerast hraðar
þar en á öðrum svæðum.
Ísland hefur því marga kosti sem gera það kjörið til að
takast á hendur þetta hlutverk – og ef vel tekst til mun
þjóðin njóta verulegs ávinnings, miðstöðin skapa okkur
hagsæld og virtan sess í veröldinni.
Í viðræðum við fjárfesta víða um heim hef ég fundið vax-
andi áhuga á framkvæmdum sem byggjast á umhverf-
isvernd og nýjum siðferðisgrunni. Þeir vilja láta gott af sér
leiða enda mörg arðbær tækifæri fólgin í sjálfbærri þróun.
Ég hef því ákveðið að beita kröftum mínum og nýta
tengsl við áhrifafólk víða um lönd til að hrinda í fram-
kvæmd þeirri hugsjón að Ísland verði miðstöð alþjóðlegs
samstarfs og samræðna um hreinan orkubúskap jarð-
arbúa, miðstöð þekkingar og starfs sem forðar börnum
okkur og niðjum öllum frá ógninni sem felst í breytingum á
loftslaginu og leggur um leið traustan grunn að sjálfbærri
framtíð.
Við eigum margvíslegan efnivið sem nýtist vel slíkri mið-
stöð: Frábæra sveit vísindamanna, verkfræðinga og hug-
vitsfólks, fyrirtæki í fremstu röð, framsækna banka og at-
hafnamenn á heimsvísu sem náð hafa forystu í
fjárfestingum.
Allt er þetta haldgott veganesti en að auki er fámenni
þjóðarinnar mikill styrkur því oft er auðveldara fyrir aðra
að mæta til leiks á velli sem smáríki hefur haslað sér.
Við höfum sjálf enga annarlega hagsmuni í farangrinum;
eigum vinsamleg samskipti við allar þjóðir, ógnum engum.
Það er leitun að landi sem hefur jafn ríka eiginleika til að
verða slík miðstöð.
Í Laxdæla sögu sagði Ketill hængur þegar börn hans
reyndu að teyma hann með sér til Íslands: „Í þá veiðistöð
kem eg aldregi á gamals aldri.“
Já, Ísland var um aldir verstöð og vettvangur landbún-
aðar. Nú getur það orðið aflstöð nýrrar sýnar á sjálfbæran
orkubúskap jarðarbúa. – Ísland; tákn nýrrar vonar, nýrra
tíma.
Það er staðfastur vilji minn að vinna að því að svo geti
orðið enda mikið í húfi fyrir okkur öll.
Brugðið getur til beggja vona um framtíðarheill þjóða
heims. Enginn sem finnur til ábyrgðar getur lengur setið
hjá.
s
er öðrum þjóðum áhugaefni“
Ólafur Ragnar
Grímsson
ið
eru
m
vel-
ast
ið-
lag
ð
m af
ér á
að
ar.
að
ið-
ð okkur af,
arlægðina eina
eð mikil tækifæri
í verða gestir,
og aðrir sem íl-
kkar samfélags –
kkur að búa svo
búð verði okkur
mannlíf á þessu
og tortryggni. Í
dunum í kringum
að við munum
m nauðsynlegt er
em hingað vilja
angi.
sín
hafa á und-
félags sem hófst
meginatriðin voru
frjálsræði í efna-
kki látið á sér
ma stækkað um
aukist enn meir.
að sé heillabest
sín. Evrópubúar
lærðu á síðustu öld erfiða lexíu, hvernig
grimmt einræði, bæði í stjórnmálum og efna-
hagslífi, getur komið þjóðfélögum á vonarvöl.
Við ættum því ekki lengur að þurfa að takast
á um grundvallaratriði í þessum efnum, þótt
áherslur og leiðir að góðum markmiðum séu
mismunandi.
Samfara þessum breytingum urðu þau
gleðilegu umskipti á vinnumarkaði að þeir
sem áður höfðu tekist á af fullu afli, oft til
skaða, tóku nú höndum saman um það sem
mestu skipti, það sem gat bætt hag beggja
aðila, bæði launamanna og fyrirtækja í land-
inu. Skynsemin var sett á oddinn. Og þar sem
skynsemi ræður för er farsældar að vænta.
Án efa réð hér líka miklu að þekking manna á
efnahagslífinu og lögmálum viðskipta hefur
aukist með meiri skilningi og menntun á þeim sviðum og
má segja að það bókvit hafi svo sannarlega verið í askana
látið.
Þessi upprifjun sýnir að okkur Íslendingum tókst á rétt-
um tíma að rífa okkur upp úr gömlu fari, ganga á vit nýrra
tíma með réttu hugarfari. Þannig á það að vera. Enginn
getur efast um að það hefur fært okkur ávinning.
Frumskylda að verja landið og fullveldið
Þegar við lítum til framtíðar blasa við okkur margvísleg
verkefni.
Frumskylda hverrar sjálfstæðrar þjóðar er að tryggja
öryggi borgaranna og verja landið og fullveldi þess. Mikil
umskipti urðu á árinu þegar bandaríska varnarliðið hvarf
á brott. Í kjölfar þess hafa stjórnvöld lagt á það mikla
áherslu að tryggja viðunandi varðstöðu í landinu. Nýtt
samkomulag við okkar gömlu samherja í vestri, Bandarík-
in, er afar mikilvægt í þessu sambandi og byggir á grunni
hins gamla varnarsamnings landanna. Við höfum einnig
rætt við nágrannaþjóðir okkar við norðanvert Atlants-
hafið um sameiginlega hagsmuni á sviði eftirlits, öryggis-
og björgunarmála. Engum dylst að viðhorf í varnar- og ör-
yggismálum hafa gerbreyst. Áform okkar munu taka mið
af því.
Efnahagsmál eru aðalviðfangsefni stjórnmálanna en
sem betur fer hefur fyrirferð þeirra minnkað eftir að okk-
ur tókst að brjótast út úr skammtímaráðstöfunum og
hyggja að grundvallaratriðunum og koma þeim í rétt horf.
En væntingar eru miklar og það reynir á hagkerfi okkar.
Það er án efa eitt mikilvægasta verkefni okkar nú að
treysta jafnvægið þannig að kröfur okkar og umsvif séu í
raunhæfu samræmi við framleiðslugetu hagkerfisins. Við
höfum enga ástæðu til annars en vera bjartsýn og nýjustu
verðbólgutölur sýna að við erum á réttri leið. Efnahags-
legur stöðugleiki er öðru fremur mikilvægur því hann
skapar grundvöll traustra framfara.
Gott umhverfi er í vaxandi mæli hluti þeirra lífsgæða
sem við kjósum okkur og börnum okkar. Um þau mál hef-
ur verið deilt mikið á undanförnum árum. Það er miður. Í
raun er það svo að það er miklu meira sem sameinar okkur
í viðhorfum til náttúruverndar en það sem sundur skilur.
Öll viljum við leggja áherslu á sjálfbæra nýtingu auðlinda
og að gengið sé af umhyggju og nærgætni um náttúru
landsins. Við skulum efla samstöðu okkar á þessu sviði.
Við skulum enn fremur ganga til nýrra verkefna á
næsta ári með hag allra fyrir brjósti. Jafnrétti karla og
kvenna í raun og verki á enn nokkuð í land. Viðhorfin hafa
þó sem betur fer breyst og hin lagalega umgjörð er orðin
traust. Nýju lögin um fæðingarorlof breyttu miklu. En
enn eimir eftir af gömlum og venjuföstum hugsunarhætti
sem við þurfum að losa okkur við. Nær full þátttaka
kvenna á vinnumarkaði hefur reynst mikil auðlind í efna-
hagsframförum undanfarinna ára. Skylda okkar stjórn-
málamanna er að ýta á eftir nauðsynlegri hugarfarsbreyt-
ingu og gera fjölskyldum það eðlilegt og sjálfsagt að skapa
jafnræði og jafnrétti, jafnt á heimilum sem á vinnumark-
aði.
Kæru landsmenn.
Á tímum örra breytinga er mikilvægt að hafa haldreipi,
að hafa trausta undirstöðu í lífinu. Þannig getum við haft
stjórn á og ráðið við þær breytingar, sem knýja á, í stað
þess að láta breytingarnar stjórna okkur. Hin gömlu gildi,
sem foreldrar hafa kennt börnum sínum á öllum tímum –
hófsemd, iðjusemi, trygglyndi og trú, virðing fyrir náung-
anum – þetta og margt fleira í hljóðlátri speki aldanna tap-
ar aldrei mikilvægi sínu hvernig sem allt veltist í þjóð-
málum. Hinn innri styrkur þjóðarinnar og hvers
einstaklings ræður gæfu okkar á komandi tímum. Munum
að börn læra aðeins að bera virðingu fyrir öðrum ef þau
eru sjálf virt og forsenda þess að ganga vel í lífinu er að
læra að meta aðra til jafns við sjálfan sig.
Vonandi geta flestir landsmenn kvatt þetta ár með góð-
ar minningar í sjóði, en við skulum jafnframt hugsa til
þeirra sem hafa orðið fyrir sorgum og áföllum, misst ást-
vini, hvort heldur er á sjúkrabeði eða í þeim skelfilegu
slysum sem orðið hafa á árinu og snerta okkur öll. Við
biðjum þess að þau fái styrk á ný.
Fræðsla og menntun í samræmi við kröfur tímans
Á árinu 2007 verða 100 ár liðin frá því fræðsluskylda var
leidd í lög á Íslandi. Þau tímamót minna okkur á gildi
hvers kyns fræðslu og menntunar og hve nauðsynlegt er
að hún svari kalli tímans hverju sinni. Það er hluti af upp-
fræðslu hvers Íslendings að kynnast ljóðum listaskáldsins
góða, Jónasar Hallgrímssonar, en á næsta ári verða liðnar
réttar tvær aldir frá fæðingu hans. Þeirra tímamóta verð-
ur minnst með veglegum hætti, bæði hér á landi og í
Kaupmannahöfn þar sem Jónas starfaði lengst.
Töfrar málsins í ljóðum Jónasar snerta strengi í brjósti
sérhvers Íslendings. Segja má að hvar sem lokið er upp í
ljóðasafni Jónasar glitri á perlur. Margt af skáldskap hans
er lifandi á vörum okkar, hvort sem við höfum lært hann í
barnaskóla eða síðar á ævinni. Kvæðið alkunna, Ég bið að
heilsa, er gott dæmi um þetta:
Nú andar suðrið sæla vindum þýðum,
á sjónum allar bárur smáar rísa
og flykkjast heim að fögru landi Ísa
að fósturjarðar minnar strönd og hlíðum.
Þetta fallega kvæði, sem yljað hefur mörgum um hjarta-
rætur, tvinnar saman íslenska arfleifð og evrópska menn-
ingu. Það er óður til fósturjarðarinnar en undir erlendum
bragarhætti, fyrsta sonnettan sem ort er á íslensku.
Mörgum áratugum eftir andlát Jónasar Hallgrímssonar
fæddist sá maður sem átti eftir að gefa þessu kvæði annað
líf, tónskáldið góða, Ingi T. Lárusson. Lag Inga T. hefur
greypt kveðju Jónasar heim til Íslands í hug og hjörtu
okkar Íslendinga. Þessara tveggja listamanna er gott að
minnast í kvöld.
Ég þakka landsmönnum öllum ágæta samfylgd á þessu
ári og óska Íslendingum, nær og fjær, gleðilegs og heilla-
ríks nýs árs – eins og Jónas sagði, „í drottins ást og friði“.
mi ræður för er farsældar að vænta“
Geir H. Haarde