Morgunblaðið - 02.01.2007, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 2. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í ÍSLENSKU háskólaumhverfi
hefur lengi verið höfð í heiðri sú
regla að starfsmönnum og nem-
endum sem starfa í akademísku
umhverfi sé gefinn kostur á að hafa
áhrif á mikilsverðar
ákvarðanir sem snúa
að því umhverfi sem
þeir starfa í. Hefur
það meðal annars birst
í aðkomu nemenda og
starfsmanna að há-
skólaráðum og öðrum
stofnunum sem með
slíkar ákvarðanir hafa
að gera, auk þess sem
víðast hvar hefur verið
gert ráð fyrir að
kanna skuli hug nem-
enda og starfsmanna
til rektorsefna með
könnun eða kosningu sem lögð
skuli til grundvallar við endanlegt
val.
Hefðin að baki akademísku lýð-
ræði er ekki bundin við Ísland eins
og sjá má á Bologna-ferlinu sem
Ísland er aðili að ásamt 45 Evr-
ópuríkjum og felur í sér markmið
um samevrópskt háskólasamfélag.
Þar er nefnd, sem eitt af 10 að-
almarkmiðum, aukin þátttaka nem-
enda í stjórnun æðri menntastofn-
ana. Háskólalög sem samþykkt
voru síðastliðið vor byggjast ein-
mitt að miklu leyti á markmiðum
Bologna-ferlisins.
Með tilkomu einkarekinna há-
skólastofnana virðist hinsvegar
sem þessi ágæta hefð sé á und-
anhaldi. Það stingur í augun að sjá
stjórn Háskólans á Bifröst sam-
þykkja breytingar á aðferð við val
á rektor, frá því að vera í góðu
samræmi við akademískar lýðræð-
isvenjur með aðkomu nemenda og
starfsmanna, yfir í að
valið sé alfarið í hönd-
um stjórnar skólans.
Að sama skapi
vakna spurningar um
hvernig staðið verði
að vali nýs rektors við
Háskólann í Reykja-
vík nú þegar ljóst er
að núverandi rektor
hverfur til annarra
starfa. Ljóst er í það
minnsta að núverandi
samþykktir skólans
gera ekki ráð fyrir að-
komu nemenda eða
starfsmanna að þeirri ráðningu.
Ekki má vanmeta mikilvægi þess
að menntastofnanir þjóðarinnar
séu eins og kostur er óháðar
ríkjandi öflum í stjórnmála- og við-
skiptalífi. Þær móta og þjálfa hug
næstu kynslóða þjóðarinnar og eru
athvarf fræðilegrar umræðu sem
þarf að geta storkað ríkjandi hug-
myndum og þeim sem ráðandi eru
á öðrum sviðum þjóðfélagsins.
Með auknum umsvifum og völd-
um auðvalds í íslensku samfélagi
skapast sama hætta og um áratugi
stafaði af áhrifum stjórnmála.
Hættan á því að hagsmunir valda
og peninga ráði mestu um töku
mikilvægra ákvarðana.
Mikilvægt er að halda æðri
menntastofnunum fyrir utan hrá-
skinnaleik valdablokka samfélags-
ins. Forðast ber að tákngera æðri
menntastofnanir í frösum við-
skiptalífsins, þeir eiga ekki við um
almannaþjónustu sem má ekki
stjórnast af þessum sömu frösum.
Akademískt lýðræði er ágætlega til
þess fallið að slá skjaldborg um
æðri menntastofnanir sem deiglu
hugmynda, fræðslu og umræðna,
óháða stjórnvaldi og auðvaldi. Hug-
myndir einveldisins um réttmæti
sérfræðingavalds fárra til ákvarð-
ana án aðhalds fjöldans eru alveg
jafn úreltar í búningi nýrra frasa
og þær voru í byrjun 19. aldar. Það
mun reynast Íslandi og Íslend-
ingum happadrýgst að næstu kyn-
slóðir mótist ekki um of af ríkjandi
kreddum heldur fái svigrúm til að
móta hug sinn óhindrað í óháðu
umhverfi háskólanna.
Einkarekstur og
akademískt lýðræði
Haukur Logi Karlsson
fjallar um menntamál » Akademískt lýðræðier ágætlega til þess
fallið að slá skjaldborg
um æðri menntastofn-
anir sem deiglu hug-
mynda, fræðslu og um-
ræðna, óháða
stjórnvaldi og auðvaldi.
Haukur Logi Karlsson
Höfundur er formaður Bandalags
íslenskra námsmanna (BÍSN).
UNDANFARNAR vikur og mán-
uði hefur verið mikil umræða í hin-
um ýmsu fjölmiðlum um börn, upp-
eldi og starfsemi leikskóla. Einnig
hefur verið rætt um aukinn hegð-
unarvanda hjá börnum
sem gæti tengst
löngum skóladögum,
aukinni kyrrsetu og
minni hreyfingu. Í
þessari grein mun ég
fjalla um leikskóla og
þau markmið sem ættu
að vera þar í brenni-
depli að mínu mati.
Talsverð umræða
hefur verið um að leik-
skólar eigi að byrja
kennslu í lestri og
stærðfræði (samanber
ýmsar blaðagreinar og
ráðstefnuna: Einn og
tveir og inn komu þeir – stærðfræði
fyrir byrjendur í leikskóla 1–3 ára).
Í sambandi við leikskólana ætti höf-
uðmarkmið þeirra að vera áfram að
efla líkams- og hreyfiþroska, tilfinn-
ingaþroska, félagsþroska, mál-
þroska, vitsmunaþroska, fag-
urþroska og siðgæðisþroska
gegnum skapandi starf og leik
barnsins – eins og fram kemur í að-
alnámskrá. Það eru því næg verk-
efni fyrir hendi í leikskólum, sem er
mikilvægt að starfsfólk leikskólanna
geti sinnt. Hefjum því ekki aðlögun
að skólafögum í leikskólanum. Lát-
um ekki leikskólann vera stað, þar
sem börn þurfa að sitja langan tíma
kyrr. Bíðum með að láta þau læra að
lesa, skrifa og reikna. Að sjálfsögðu
geta foreldrar látið
börn sín fá ögrandi
verkefni á þessu sviði
ef barnið hefur áhuga.
Látum hins vegar
fyrsta árið í grunnskól-
anum vera þessa aðlög-
un að skólastarfinu,
með áherslu á að
byggja upp jákvætt fé-
lagslegt umhverfi, þar
sem unnið yrði með fé-
lagslega hæfni nem-
enda. Þannig yrði unn-
ið að eflingu jákvæðs
hugarfars, virðingar og
tillitssemi. Einn úti-
vistardagur yrði síðan fastur liður á
stundaskrá, og þar væri mögulegt
að flétta inn greinar eins og hreyf-
ingu og náttúrufræði. Slíkur útidag-
ur ætti að vera einu sinni í viku, til
að minnsta kosti 12 ára aldurs. Taka
þarf mið af hinum mikilvægu þátt-
um sem eru í brennidepli í leikskól-
anum og reynum að hafa fljótandi
umskipti á milli leikskóla og grunn-
skóla. Þannig er þetta til dæmis gert
í norska skólakerfinu. Norðmenn-
irnir hafa líka skipulagt fyrsta stig
grunnskóla á þann hátt að oftast eru
það einn leikskólakennari og annar
almennur kennari sem vinna saman
með hvern bekk.
Smátt og smátt myndi síðan vera
unnið með lestrarfærni (bókstafi/
hljóð, lestur tveggja, þriggja, fjög-
urra og fimm stafa orða …) og
stærðfræði (tölustafi, + og -). Al-
gjört lykilatriði er að kennslan sé
skipulögð í samræmi við getu hvers
nemanda. Áskoranirnar verða að
vera í samræmi við færni. Því verð-
ur að finna út hvar hver nemandi
stendur og byrja þar (Sigmundsson
m.fl. 1998). Oft á tíðum virðist það
hins vegar bera við að farið sé of
hratt af stað þannig að margir nem-
endur nái ekki að læra und-
irstöðuatriðin. Einnig er óskilj-
anlegt að iðulega séu notuð
orðadæmi í stærðfræði í 1. bekk, hjá
nemendum sem oft kunna ekki að
lesa!
Ég hvet því til að eftirfarandi
verði haft í huga: Látum leikskólann
vera stað þar sem leikur og gleði eru
í forgrunni. Stað þar sem börn fá
tækifæri til að rækta sinn þroska
gegnum skapandi starf og leik.
Leyfum börnum
að vera börn
Hermundur Sigmundsson
fjallar um starfsemi og
markmið leikskóla
» Látum leikskólannvera stað þar sem
leikur og gleði eru
í forgrunni.
Hermundur
Sigmundsson
Höfundur er prófessor í sálfræði
við Háskólann á Akureyri.
AFRÍKA. Hvað er það fyrsta sem
manni dettur í hug þegar maður les
eða heyrir minnst á Afríku? Því mið-
ur virðast mjög margir tengja Afríku
við styrjaldir, sjúkdóma og fátækt
enda er sú mynd dregin upp af þess-
ari stóru álfu í fjöl-
miðlum. Undanfarið
hefur Afríka verið í
sviðsljósinu og það er
ekki falleg sýn sem
blasir við. Ég efast um
að marga langi að
ferðast um þessi lönd
þegar sjúkdómar og
fátækt virðast vera það
eina sem þessi lönd
hafa upp á að bjóða.
En er önnur hlið á Afr-
íku? Í Afríku eru 53
lönd með hundruðum
eða þúsundum ætt-
bálka sem hver hefur
sína menningu og
tungumál og fjöl-
breytileiki fólksins er
gífurlegur. Þess vegna
er villandi að tala um
Afríku sem eitt land.
Vegna starfs míns er
ég oft spurður að því
hvort ekki sé hættu-
legt að ferðast til Afr-
íku vegna styrjalda og
almennrar vesældar.
Þetta á við þótt við-
komandi sé að fara til
t.d. Tansaníu þar sem
friður hefur ríkt í áratugi! Oftar en
ekki er uppspretta óttans sú að öll
lönd Afríku eru sett undir sama hatt
þannig að borgarastyrjöld í Síerra
Leóne er farin að hafa neikvæð áhrif
á ferðamannastrauminn í Tansaníu
(það er álíka langt á milli Síerra
Leóne og Tansaníu eins og vega-
lengdin á milli Íslands og Rúmeníu
mæld með tommustokki á landa-
korti!).
Ég verð að segja eins og er að mér
sárnar oft sú mynd sem dregin er
upp af Afríku. Nærtækasta dæmið er
Kenýa þar sem ég rek fyrirtæki og
þekki ágætlega til. Kenýa er 538.000
km2 að stærð og þar búa rúmlega 30
milljónir manns. Íbúar búa við lýð-
ræði en þó er spilling mikið vandamál
sem gerir það að verkum að almenn-
ingur býr við slök kjör á meðan hátt-
settir embættismenn maka krókinn.
Kenýa er þó afar heillandi land.
Náttúran er stórbrotin hvort sem
það eru dalir Mt. Kenya eða hvít-
sendnar strendur Indlandshafsins og
dýralífið er einstakt. Hvergi annars
staðar í heiminum er hægt að sjá
annan eins fjölda dýra í sínum nátt-
úrulegu heimkynnum. Menningin er
fjölskrúðug og þar lifa enn ættbálkar
sem halda í sína siði og venjur þó svo
að sífellt þrengi að. Í Kenýa eru
óþrjótandi möguleikar í ferða-
mennsku og alls kyns fyrirtækja-
rekstri.
Margt af því fólki sem ég hef
kynnst í Kenýa kvartar sáran undan
neikvæðri umfjöllun um land sitt.
Það virðist eingöngu einblínt á hinar
neikvæðu hliðar. Fólki finnst eins og
nóg sé komið af þessari ímynd sem
umheimurinn virðist hafa af þeim
þ.e. að þau séu öll bjargarlaus og eigi
allt að þiggja úr gjafmildri hendi hins
hvíta manns til að eiga sér viðreisnar
von. Í Kenýa (og öðrum löndum Afr-
íku) er fullt af hæfileikaríku fólki sem
þarf einungis tækifæri til að koma
sér á framfæri. Verndartollar í heim-
inum spila stórt hlutverk í því að við-
halda því ástandi sem fyrirfinnst víða
í Afríku; það er ekki í lagi að kaupa
vöruna þaðan en það er í lagi að gefa í
formi aðstoðar!
Vissulega er hörmulegt ástand
víða í Kenýa og í Afríku, það þekki ég
af eigin raun. Fátæktin er gífurleg og
HIV-veiran herjar á ungt fólk sér-
staklega. Þegar ég
skipulegg ferðir fyrir
Íslendinga til Kenýa
reyni ég ætíð að fara
með þá í heimsókn á
heimili fyrir HIV-
smituð munaðarlaus
börn til að sýna þá hlið
landsins. Við kynnum
þó fólk líka fyrir þessu
fallega landi og því sem
það hefur upp á að
bjóða; safaríferðir,
gönguferðir, veit-
ingastaði, sjóstangveiði,
skútusiglingar, heim-
sókn í Masai-þorp, úlf-
aldareið með Sam-
búrumönnum í
óbyggðum eða hangs á
ströndinni. Möguleik-
arnir eru endalausir.
Ímynd landa skiptir
miklu máli þegar kemur
að því að laða fólk þang-
að. Við getum tekið
dæmi um nokkur. Skot-
land: Manni dettur í hug
kastalar, viskí og menn í
pilsum að spila á
sekkjarpípur. Þar eru
þó skuggahliðar eins og
heróínneysla og niðurnídd hverfi sem
hafa t.d. orðið rithöfundinum Irwin
Welch að yrkisefni. Írland: Guinness-
bjór og glaðlegt fólk sem spilar og
syngur af innlifun. Ódýrt að versla. Á
Norður-Írlandi geisaði blóðug borg-
arastyrjöld lengi vel og ekki víst að
búið sé að bíta úr nálinni. Ísland:
Ósnortin náttúra, andstæður elds og
íss, kraftmikið fólk og blómstrandi
menning. Hér eru líka skuggahliðar,
eiturlyfjaneysla og glæpir. En við
auglýsum það ekki að sjálfsögðu.
Ríkisstjórnir og ferðafrömuðir
leggja mikið upp úr jákvæðri ímynd
landa sinna til að laða að ferðamenn
og fjárfesta. Við þekkjum dæmin
best hér að heiman. Ríkisstjórn Ken-
ýa og ferðafrömuðir þar gera slíkt
hið sama og það á einnig við um mörg
önnur Afríkuríki. En það er við
ramman reip að draga þegar kast-
ljósinu er ávallt beint að því sem mið-
ur fer. Skemmst er að minnast Live
8-tónleikanna sem sjónvarpað var
um allan heim. Þar var hlutur afr-
ískra tónlistarmanna mjög rýr.
Þarna var kjörið tækifæri til að koma
þeim á framfæri og auka plötusölu
þeirra án þess að varpa skugga á það
brýna málefni sem var til umfjöll-
unar.
Þessi grein er ekki skrifuð til höf-
uðs hjálparsamtökum eða öðrum
sem vinna óeigingjarnt starf til hjálp-
ar þeim sem minnst mega sín. Ég
vildi vekja athygli á því að Afríka er
önnur stærsta heimsálfan og við
megum ekki setja hana alla undir
sama hatt og einblína á það sem mið-
ur er. Gefum Afríku séns. Hún á það
skilið.
Gefum Afríku séns
Borgar Þorsteinsson fjallar
um fjölbreytileika mannlífs
í Afríku
Borgar Þorsteinsson
» Í Afríku eru53 lönd með
hundruðum eða
þúsundum ætt-
bálka sem hver
hefur sína
menningu og
tungumál og
fjölbreytileiki
fólksins er gíf-
urlegur.
Höfundur hefur rekið ferðaskrifstofu
í Kenýa í 10 ár ásamt konu sinni Elínu
Þorgeirsdóttur.
TENGLAR
..............................................
www.afrika.is