Morgunblaðið - 02.01.2007, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 2. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HINN INNRI STYRKUR
Jafnvægi í samfélaginu, fjölskyldanog framtíð barna á Íslandi var um-ræðuefni forsætisráðherra, bisk-
ups og forseta Íslands í ræðum þeirra
um áramót. Það er ekki að undra, því að
margt gefur tilefni til þess að velta fyrir
sér hvort í þjóðfélagi allsnægta hafi
gleymst að gefa sér tíma til þess að hlúa
að því, sem skiptir máli í lífinu.
„Kapphlaupið um lífsins gæði, langur
og strangur vinnudagur, kvaðir, sem
hvíla á foreldrunum, kröfurnar sem
gerðar eru – allt hefur þetta dregið úr
samvistunum; börnin eru jafnvel skem-
ur með foreldrum sínum en kennurum
sem taka við þeim árla morguns og ann-
ast fullan vinnudag,“ sagði Ólafur Ragn-
ar Grímsson forseti í sjónvarpsávarpi á
nýársdag. „Kannski er kominn tími til
að við spyrjum okkur: Hvernig þjóð-
félag viljum við skapa börnum okkar?
Hver eru þau verðmæti sem við metum
mest? Hvaða áhrif hefur lífsgæðakapp-
hlaup hinna eldri á umönnun yngstu
barna? Er ekki mannauðurinn dýrasta
auðlindin í harðnandi samkeppni þjóða
heims?“
Eins og forsetinn benti á í máli sínu
hefur sú skoðun ríkt hér að vel væri búið
að börnum á Íslandi og því bæru vitni
glæsileg skólahús og vel menntað
starfsfólk, sem legði alúð við verk sín.
„En er það nóg?“ spurði hann. „Hvað
um samvistir fjölskyldunnar, tímann
sem foreldrarnir ná að deila með börn-
um sínum? Hinn langi vinnudagur tekur
toll og börnin bera kostnaðinn í ríkum
mæli. Og á aðventunni bárust fréttir um
að þúsundir íslenskra barna búi við fá-
tækt, geti ekki nýtt sér sömu tækifæri
og bekkjarsystkin og vinafjöld.“
Karl Sigurbjörnsson biskup fjallaði
einnig um börnin í nýársávarpi sínu í
Hallgrímskirkju.
„Börnin eru hið dýrmætasta sem við
eigum. Og barnatrúin og bænin er besta
veganestið, því þar er sálarsjón beint til
ljóssins,“ sagði hann. „Okkur ætti jafn-
an að vera umhugað um líðan barnanna
og velferð, öryggið, sem þeim er búið,
væntingarnar, sem til þeirra eru gerðar,
og um hætturnar, sem þeim eru búnar.
Við gætum gert Ísland að barnvænasta,
fjölskylduvænasta þjóðfélagi í heimi!
Við eigum þó langt í land, sérstaklega
þegar horft er til þess hvernig að fjöl-
skyldum ungra barna er búið. Og eins
þegar gaumur er gefinn að því agaleysi
og afskiptaleysi sem allt of mörg börn
búa við.“ Síðan sagði biskup: „Bara ef
við leyfðum okkur að horfa á gildismat
og forgangsröðun með augum barnsins!
Einhver allra besta gjöf sem við getum
gefið börnunum okkar er tími og at-
hygli, tími þar sem talað er við þau, lesið
er fyrir þau, unnið er með þeim að skap-
andi verkefnum og horft með þeim til
birtunnar.“
Hluta af þeim vanda, sem biskupinn
nefnir hér fyrir ofan er að finna í lýsingu
hans á umferðarómenningu Íslendinga
og þeim ályktunum, sem af henni má
draga: „Það er ekki bara samgöngu-
vandi sem við er að etja. Þarna er líka
siðferðismein á ferðinni, vaxandi yfir-
gangur og æsingur í samfélaginu.
Fregnir af háttsemi vegfarenda sem
komu þar að sem stórslys urðu á þjóð-
vegum, og með frekju og óþolinmæði
trufluðu störf lögreglunnar og þeirra
sem hlynntu að slösuðum, eru ótrúlegar
og skelfilegar,“ sagði hann og bætti við
síðar: „Erum við ef til vill meir og minna
slegin hraðablindu, það er blindu,
ónæmi á eigin hraða og afleiðingar
hans? Svo margir finna sig í gildru tíma-
leysisins og streitunnar. Allt þarf að
gerast með hraði og allt of margir
brenna yfir af stressi. Hraðinn á vegum
og götum, en líka hinn sífellt hraðari
taktur á nánast öllum sviðum, ógnar lífi
okkar, heilsu og andlegri og félagslegri
velferð.“
Geir H. Haarde forsætisráðherra
sagði að íslenskt þjóðfélag hefði breyst
hratt á undanförnum árum og flest benti
til að miklar breytingar væru hér fram-
undan. Þar nefndi hann sérstaklega mál
útlendinga og fjölgun þeirra: „Það er
mikilvægt fyrir okkur að takast á við
það málefni með víðsýni að leiðarljósi.
Sá tími er liðinn að við getum lokað okk-
ur af, verndað menningu okkar og tungu
með fjarlægðina eina að vopni. Við bú-
um nú í opnu samfélagi með mikil tæki-
færi sem laða að sér fólk. Hér á landi
munu því verða gestir, bæði þeir sem
dveljast um skamman tíma og aðrir sem
ílendast hér til frambúðar og verða hluti
okkar samfélags – nýir Íslendingar. Það
er mikilvægt fyrir okkur að búa svo um
hnútana þegar í upphafi að þessi sam-
búð verði okkur til gagns og sóma, verði
til þess að auðga mannlíf á þessu landi,
en ekki til þess að skapa ágreining og
tortryggni. Í þeim efnum eru vítin mörg
að varast í löndunum í kringum okkur.“
Þetta er þörf ábending. Eigi að varast
vítin í löndunum í kringum okkur þarf
ekki síst að huga að velferð barna inn-
flytjenda og greiða götu þeirra inn í
samfélagið þannig að þau verði fullgildir
þjóðfélagsþegnar og búi ekki við mis-
munun og fordóma.
Stór þáttur í því að íslenskt samfélag
verði barnvænt í raun er að tryggja
jafnrétti kynjanna. Um það efni sagði
forsætisráðherra: „Jafnrétti karla og
kvenna í raun og verki á enn nokkuð í
land. Viðhorfin hafa þó sem betur fer
breyst og hin lagalega umgjörð er orðin
traust. Nýju lögin um fæðingarorlof
breyttu miklu. En enn eimir eftir af
gömlum og venjuföstum hugsunarhætti
sem við þurfum að losa okkur við. Nær
full þátttaka kvenna á vinnumarkaði
hefur reynst mikil auðlind í efnahags-
framförum undanfarinna ára. Skylda
okkar stjórnmálamanna er að ýta á eftir
nauðsynlegri hugarfarsbreytingu og
gera fjölskyldum það eðlilegt og sjálf-
sagt að skapa jafnræði og jafnrétti, jafnt
á heimilum sem á vinnumarkaði.“
Síðan sagði Geir H. Haarde: „Hinn
innri styrkur þjóðarinnar og hvers ein-
staklings ræður gæfu okkar á komandi
tímum. Munum að börnin læra aðeins að
bera virðingu fyrir öðrum ef þau eru
sjálf virt og forsenda þess að ganga vel í
lífinu er að læra að meta aðra til jafns
við sjálfan sig.“
Í ræðum sínum fjölluðu forseti, bisk-
up og forsætisráðherra allir í raun um
spurninguna hvernig þjóðfélag ætti að
byggja á Íslandi. Þær spurningar, sem
forsetinn lagði fram í ræðu sinni hafa
verið til umfjöllunar í Morgunblaðinu. Á
liðnu ári var fjallað um þá spurningu í
sjö greinum hvort Ísland sé barnvænt
samfélag og reynt að koma auga á lausn-
ir. Í Reykjavíkurbréfi fyrir viku sagði að
svarið lægi að hluta í afstöðu okkar til
veraldlegra gæða og spurt var hversu
margar fjölskyldur yrði í raun verr sett-
ar ef til dæmis báðir foreldrar ynnu
fimm tímum skemur á viku. Jafnrétti er
ekki síður mikilvægt og til að það verði í
raun þarf breytt hugarfar. Betra þjóð-
félagi verður ekki komið á með valdboði
ofan frá. Það verður ekki til nema að
þjóðin sýni sinn „innri styrk“, svo vísað
sé til orða forsætisráðherra. Orð þess-
ara þriggja leiðtoga þjóðarinnar eru
brýn og þarft veganesti inn í nýtt ár.
Hér fer á eftir nýársávarp Ólafs Ragnars Grímssonar,
forseta Íslands. Fyrirsagnir eru Morgunblaðsins.
Góðir Íslendingar
Ég óska ykkur öllum gleðilegs árs og farsældar á kom-
andi tímum; vonandi hafa hátíðardagar um jól og áramót
verið uppspretta ánægju og nýrrar orku, gefið aukinn
styrk til að ganga bjartsýn fram á veg.
Ættingjar og vinir, fjölskyldan, oft önnum kafin, ná á
þessum kyrrðarstundum að endurnýja og treysta tryggða-
böndin, gefa börnum og unglingum litríkan efnivið sem
geymast mun í fjársjóði minninganna.
Við Íslendingar höfum löngum skipað fjölskyldunni í fyr-
irrúm, erum ættvísari en aðrar þjóðir, segjum á góðri
stundu að við séum samhent heild, einkum þegar áföll og
erfiðleika ber að höndum.
Víst er að við finnum fjölmörg dæmi þessu til stuðnings
en samt er margt sem bendir til að fjölskyldulífið eigi nú
erfiðara uppdráttar en löngum áður.
Kapphlaupið um lífsins gæði, langur og strangur vinnu-
dagur, kvaðir sem hvíla á foreldrunum, kröfurnar sem
gerðar eru – allt hefur þetta dregið úr samvistunum; börn-
in eru jafnvel skemur með foreldrum sínum en kennurum
sem taka við þeim árla morguns og annast fullan vinnudag.
Kannski er kominn tími til að við spyrjum okkur: Hvern-
ig þjóðfélag viljum við skapa börnum okkar? Hver eru þau
verðmæti sem við metum mest? Hvaða áhrif hefur lífs-
gæðakapphlaup hinna eldri á umönnun yngstu barna? Er
ekki mannauðurinn dýrasta auðlindin í harðnandi sam-
keppni þjóða heims?
Á liðnu ári fóru fram fróðlegar umræður um hversu
barnvænt íslenskt þjóðfélag væri í raun á okkar tímum.
Fræðimenn og aðrir sem þekkingu hafa á þessu sviði vör-
uðu við hættumerkjum, drógu fram fjölmörg dæmi um van-
rækslu sem spillti andlegu jafnvægi og þroska æskunnar
sem nú vex úr grasi, bentu á þróun sem á skömmum tíma
gæti skapað jarðveg fyrir upplausn og vaxandi erfiðleika í
skólagöngu, leitt til framtíðarvanda sem torvelt yrði að tak-
ast á við.
Þessi lýsing kom á óvart því sú skoðun hefur verið föst í
sessi að við búum býsna vel að börnum okkar. Og margt er
sannarlega afbragðsgott; við eigum glæsileg skólahús og
vel menntað starfsfólk sem leggur alúð við verk sín – en er
það nóg? Hvað um samvistir fjölskyldunnar, tímann sem
foreldrarnir ná að deila með börnum sínum?
Hinn langi vinnudagur tekur toll og börnin bera kostn-
aðinn í ríkum mæli. Og á aðventunni bárust fréttir um að
þúsundir íslenskra barna búi við fátækt, geti ekki nýtt sér
sömu tækifæri og bekkjarsystkin og vinafjöld.
Við þurfum að skoða þessa þróun með opnum huga, taka
mið af ábendingum sem kunnáttufólk hefur dregið fram, en
líka af hversdagsreynslu því vandinn brenn
á okkur öllum.
Það yrði leið til bóta að samþætta betur
menna skólagöngu, íþróttir og tómstunda-
starf, en slíkar aðgerðir eru einnig forvarn
gegn fíkniefnum. Mikilvægast kann þó að
vera að stytta hinn langa vinnudag og bæta
þannig aðstöðu foreldra til að sinna börnum
sínum, en hin lágu laun hjá mörgu fólki eru
líka hluti vandans.
Nýsköpun á þessu sviði kallar á breytta
forgangsröð, aðra ráðstöfun fjármagns, og
þar þurfa allir að taka höndum saman, at-
vinnurekendur og verkalýðshreyfing, ríki o
sveitarfélög.
Ef einhverjum vaxa í augum fjármunirnir
sem hér um ræðir þá er rétt að hafa í huga
sókn íslenskra fyrirtækja að undanförnu, ú
rásin sem skilað hefur meiri arði en nokkur
byggist að mestu á menntun og hæfni unga
lætur til sín taka.
Sé það ætlun Íslendinga að treysta í sess
þjóðavelli verður að fjárfesta í auknum mæ
fólks, allt frá fyrstu árum æviskeiðsins til m
skólunum.
Lengi býr að fyrstu gerð og rannsóknir s
vöggu og misserin þar á eftir getur ráðið ú
angur á fullorðinsárum. Vandinn er líka ma
virðist við fyrstu sýn, því fjölskyldugerðir v
breyttari.
Í samræðum um framtíðina verðum við a
hversu barnvænt við viljum að íslenskt þjó
raun og vinna svo að víðtækri sátt um brey
gera þarf.
Já, framtíðin – hún virðist stundum hulin
fjarska og því ugga menn ekki að sér. En tí
fleygur fugl og innan tíðar knýr vandi dyra
töldum að yrði viðfangsefni komandi kynsl
ar.
Þáttaskil í umræðu um loftslagsbreyt
Liðins árs verður án efa lengi minnst fyrir
sem urðu í umræðunni um breytingar á lof
sem ársins þegar hættan á hækkun sjávarb
brennandi viðfangsefni heimsbyggðarinna
blasti við víðtæk samstaða leiðtoga þjóða u
úrvalssveitar á vettvangi vísindanna, forstj
hópi hinna stærstu á markaði heimsins.
Allir fluttu sama boðskap: Á örfáum árat
loftslag jarðar og lífsskilyrðin að umturnas
Nýársávarp Ólafs Ragnars Grímssonar, forseta Íslands
„Fordæmi okkar e
Hér fer á eftir áramótaávarp Geirs H. Haarde forsætis-
ráðherra. Fyrirsagnir eru Morgunblaðsins.
Gott kvöld, góðir Íslendingar, og gleðilega hátíð.
Árið 2006 kveður í kvöld og nýjum degi fylgir nýtt ár að
morgni. Þessi skil í tímans stöðuga nið eru mannanna
verk, eitthvað sem við höfum búið til til þess að setja fast-
an ramma um líf okkar. En þau eiga engu síður baksvið í
náttúrunni sjálfri. Uppganga sólar, lok hins lengsta
skammdegis, boðar nýtt líf, eins og jólin gera fyrir kristið
fólk. Áramótin boða birtu og nýjar vonir framundan.
Í nýrri bók sinni túlkar skáldið Hannes Pétursson þessa
tilfinningu með glæsilegri ljóðmynd:
Seint gleymist sólarkoma
eftir svartasta skammdegi:
gulir eldar
við efstu fjöll!
Við þessi tímamót færi ég landsmönnum öllum hug-
heilar kveðjur og óskir um farsæld á árinu 2007.
Árið, sem nú er senn á enda, var gott ár þegar litið er til
þjóðarbúsins í heild. Hagur okkar er ekki algóður, en með
allri sanngirni hlýtur hann þó að teljast með því besta sem
þjóðfélög á jarðarkringlunni búa þegnum sínum. Við Ís-
lendingar, sem mörg hver ferðumst víða, sjáum það hvar-
vetna annars staðar hve vel hefur tekist til hér heima á
Fróni. Hagtölur, vísitölur og ýmis samanburður við önnur
lönd og aðrar þjóðir sannar að svo er.
Þetta er heildarmyndin en þar á bakvið er auðvitað mis-
munandi hvernig einstaklingum hefur vegnað. Við skulum
ekki draga fjöður yfir það að hópar í samfélaginu búa við
erfið kjör. Þar getur verið við hvort tveggja að fást, efna-
hagslegan og félagslegan vanda. Það er hlutverk okkar
stjórnmálamanna að glíma við slík viðfangsefni, og sú
glíma er viðvarandi. Þeim mun betur sem okkur vegnar
sem þjóð, þeim mun auðveldara er að bæta kjör þeirra
sem lakast eru settir og tryggja þeim von og raunhæf
tækifæri til að bæta hag sinn og stöðu.
Miklar breytingar framundan
Íslenskt þjóðfélag hefur breyst hratt á undanförnum árum
og flest bendir til þess að miklar breytingar séu fram-
undan. Ég hygg að þar komi saman margir kraftar. Ég
skal hér nefna tvennt sem raunar blasir vi
hverjum manni. Það er annars vegar al-
þjóðavæðingin sem svo er kölluð, en hún
felst fyrst og fremst í því að þjóðir heims e
að færast nær hver annarri í margvíslegum
skilningi. Því veldur hvort tveggja, meiri v
megun og þar með möguleikar til að ferða
landa á milli og aukin tækni á mörgum svi
um, sérstaklega í fjarskiptum. Það samfél
sem við nú byggjum þarf á næstu árum að
takast á við margs konar viðfangsefni sem
þessari þróun leiðir.
Málefni útlendinga og fjölgun þeirra hé
landi, sem nokkuð hefur verið til umræðu
undanförnu, er einn angi þessarar þróuna
Það er mikilvægt fyrir okkur Íslendinga a
takast á við það málefni með víðsýni að lei
arljósi. Sá tími er liðinn að við getum lokað
verndað menningu okkar og tungu með fja
að vopni. Við búum nú í opnu samfélagi me
sem laða að sér fólk. Hér á landi munu því
bæði þeir sem dveljast um skamman tíma
endast hér til frambúðar og verða hluti ok
nýir Íslendingar. Það er mikilvægt fyrir o
um hnútana þegar í upphafi að þessi samb
til gagns og sóma, verði til þess að auðga m
landi, en ekki til þess að skapa ágreining o
þeim efnum eru vítin mörg að varast í lönd
okkur. Hitt er svo annað mál og sjálfsagt a
fylgja fast eftir því eftirliti hér á landi sem
til að halda þeim fjarri okkar ströndum, se
komast í annarlegum eða ólögmætum tilg
Kraftar hvers einstaklings fái notið
Hitt meginafl þeirra breytinga sem orðið h
anförnum árum er sú opnun íslensks þjóðf
fyrir um hálfum öðrum áratug, þar sem m
að fjarlægja alls konar hindranir og auka
hags- og viðskiptalífi. Árangurinn hefur ek
standa. Hagkerfi okkar hefur á þessum tím
meira en 50% og kaupmáttur heimilanna a
Bak við þessar breytingar býr sú trú að þa
að kraftar hvers einstaklings fái að njóta s
Áramótaávarp Geirs H. Haarde forsætisráðherra
„Þar sem skynsem