Morgunblaðið - 05.01.2007, Blaðsíða 20

20 FÖSTUDAGUR 5. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÍSLANDSVINURINN Lisa
Ekdahl er hingað komin með
kassagítar og undirleikarann
Mattias Blomdahl sem spilar á
gítar, hljómborð og önnur
hljóðfæri. Samkvæmt upplýs-
ingum frá Grími Atlasyni sem
stendur að tónleikunum var
það draumur Lisu að spila úti á
landsbyggðinni á Íslandi og
þann draum lætur hún nú ræt-
ast. Hún spilar á Nasa 1. mars, á Græna Hattinum
á Akureyri 2. mars og í Víkurbæ í Bolungarvík 3.
mars. Miðasala hefst 9. janúar á midi.is, í versl-
unum Skífunnar og í völdum verslunum BT. Miða-
verð er aðeins 2.900 kr.
Tónleikar
Lisa Ekdahl heldur
út á landsbyggðina
Lisa Ekdahl
GUÐRÚN Óskarsdóttir semb-
alleikari kemur fram á fyrstu
hádegistónleikum Tónlistar-
félags Akureyrar á nýbyrjuðu
ári. Að venju er á hádegistón-
leikum félagsins fléttað saman
tónlist og matarlist og því gott
ef gestir hefðu lyst á hvoru
tveggja. Harla sjaldgæft er að
heyra leikið á sembal á Ak-
ureyri þannig að þarna gefst
fágætt tækifæri enda Guðrún
framúrskarandi listamaður á sínu sviði. Tónleik-
arnir hefjast í Ketilhúsinu á Akureyri klukkan
12.15 á föstudag, 5. janúar, og sér Einar Geirsson
matreiðslumeistari um veitingarnar að vanda.
Tónleikar
Gómsætir sembal-
tónar í Ketilhúsi
Guðrún
Óskarsdóttir
BLÁSIÐ verður til alþjóðlegs
kvikmyndakvölds í kvöld í Gall-
erí BOXI Kaupvangstræti 10 á
Akureyri.
Meðal þeirra listamanna
sem sýna verk sín eru Anna
McCarthy, Sofía Bempeza,
Katri Walker, Erica Eyres
„www.ericaeyres.com“, Maj
Hasager, Luke Collins, Raquel
Mendes, Yuen Fong Ling og
fleiri.
Eins og venja er við kvikmyndaáhorf verður
boðið upp á popp og kók á staðnum.
Kvikmyndakvöldið hefst klukkan 20.30 í kvöld.
Gallerí BOX var stofnað snemma árs 2003.
Kvikmyndir
Kvikmyndakvöld
í Galleríi BOXI
BANDARÍSKI rithöfundurinn Til-
lie Olsen lést 1. janúar sl., 94 ára að
aldri. Tillie tilheyrði fyrstu kynslóð
bandarískra femínista og tengist
pólitísku umróti fjórða áratugarins
órjúfanlegum böndum. Þrátt fyrir
að hafa gefið út fá verk var hún
áhrifamikill höfundur en hún skrif-
aði einkum um aðstæður og sálarlíf
kvenna og fátækra. Hún er ekki síst
þekkt fyrir að draga athyglina að
því, í ræðu og riti, hve óvilhallt sam-
félagið er kvenrithöfundum og var
ötul við að hvetja unga kvenrithöf-
unda til dáða. Efnið stóð Tillie nærri
en þegar henni tókst ekki að fylgja
eftir eigin velgengni á sjötta ára-
tugnum með útgáfu nýrra verka
varð hún öðrum konum víti til varn-
aðar.
Dóttir rússneskra innflytjenda
Tillie fæddist 14. janúar 1913 í
Omaha í Nebraska-ríki Bandaríkj-
anna. Foreldrar hennar voru rúss-
neskir innflytjendur af gyð-
ingaættum. Faðir hennar varð síðar
ritari Sósíalistaflokks Nebraska og
þegar Tillie hætti gagnfræða-
skólanámi á fjórða áratugnum gekk
hún til liðs við ungliðahreyfingu
kommúnista. Þegar Tillie var átján
ára mátti hún dúsa í fangelsi í
skamman tíma vegna aðkomu sinn-
ar að skipulagningu verkalýðshreyf-
ingar pökkunarmanna en um þá
reynslu átti hún eftir að skrifa í
tímaritin The Nation og The Part-
isan Review. Átján ára ól hún einn-
ig, utan hjónabands, elstu dóttur
sína af fjórum.
Á árunum 1932–1934 vann Tillie
að Yonnondio, skáldsögu um verka-
mann og fjölskyldu hans. Hún fékk
talsverða athygli þegar brot úr
fyrsta kafla bókarinnar birtist í The
Partisan Review, en hún lauk aldrei
við verkið.
Hún kynntist eiginmanni sínum,
verkalýðsforingjanum Jack Olsen,
þegar hún flutti til Kaliforníu ásamt
dóttur sinni. Þau giftust árið 1943.
Á tímum kalda stríðsins voru hjónin
undir stöðugu eftirliti ríkisvaldsins
vegna stjórnmálaskoðana sinna.
Birt í yfir 200 smásagnasöfnum
Árið 1961 sendi Tillie frá sér safn
fjögurra smásagna undir heitinu
Tell Me a Riddle. Safnið ber nafn
frægustu sögunnar sem er saga
eldri innflytjandakonu sem þjáist af
banvænu krabbameini. Konan er
bitur út í bandarískt samfélag og
lætur hugann reika til æskuára
sinna í Rússlandi og þeirra hug-
sjóna sem hún fyrrum ól í brjósti.
Sagan fékk O. Henry-verðlaunin
sem besta smásagan árið 1961 og
hefur birst í yfir 200 smásagnasöfn-
um.
Bókin Silences, sem kom út árið
1978, hefur að geyma fjölbreytta
fyrirlestra og ritgerðir eftir Tillie.
Meðal þess sem hún beinir sjónum
sínum að eru erfiðleikar sem kven-
rithöfundar þurfa að glíma við. Hún
kemst m.a. að því að hver sú kona
sem telst til stórra rithöfunda vest-
rænna bókmennta fram að 20. öld
var annað hvort barnlaus eða með
konur í fullri vinnu við að ala börn
hennar upp.
Dæturnar fjórar lifa móður sína.
Eiginmaður Tillie lést árið 1989.
Látin Tillie Olsen.
Hvatti unga
kvenrithöf-
unda til dáða
Tillie Olsen lést á
fyrsta degi ársins
Eftir Flóka Guðmundsson
floki@mbl.is
„ÞAÐ AÐ menn lendi í dramatík í
Scala-óperunni er náttúrlega ekkert
nýtt. Ég held að þetta sé að mörgu
leyti fjandans úlfagryfja að kasta
sér út í, sérstaklega fyrir tenóra.“
Þetta segir óperusöngvarinn
Ólafur Kjartan Sigurðarson um við-
brögð áhorfenda Scala-óperunnar
við frammistöðu ítalska tenórsins
Roberto Alagna í síðasta mánuði.
Áhorfendur bauluðu eftir upphafs-
aríu Alagna í Aidu með þeim æv-
intýralegu eftirmálum að söngv-
arinn rauk í fússi, ekki einungis út
af sviðinu, heldur út úr húsinu.
Ólafur hefur sínar kenningu um
hvað gerðist umrætt kvöld. „Ég
trúi því statt og stöðugt að það hafi
orðið árekstur milli klappklíku
hússins og skapstórs tenórs sem
hafi ekki talið sig þurfa á henni að
halda. Það er nokkuð augljóst ef
lesið er á milli línanna.“
Klapparar stjórna stemningu
Tilvist hinna svokölluðu klappara
Scala-óperunnar, sem einnig eru
nefndir Scala-mafían, er óumdeild
og opinberlega viðurkennd stað-
reynd. Klappararnir eru hluti af
hinum svokölluðu logginisti, áhorf-
endum sem eiga föst, ódýr sæti á
efri svölum hússins og státa af mik-
illi þekkingu á óperum, listamönn-
um og sögu óperuhússins – yfirleitt
mun meiri en gestirnir sem skipa
dýrari sætin. Klappararnir eru
stoltir af hlutverki sínu og taka það
alvarlega. Þeir njóta talsverðrar
virðingar og geta skipt sköpum fyr-
ir stemninguna í húsinu.
„Sá siður hefur skapast að áhorf-
endur í húsinu láta stjórnast af
þessum hóp. Þannig að hópurinn er
öflugur að því leyti að hann getur
raunverulega stjórnað stemningu
inni í salnum; getur átt stóran þátt
í því að söngvari sé hafinn upp til
skýjanna og eins átt stóran þátt í
því að menn séu hrópaðir niður.“
Meðan klapparar Scala-
óperunnar eru ekkert launung-
armál er aukabúgrein þeirra hins
vegar „opinbert leyndarmál“, að
sögn Ólafs. „Allt frá því að ég byrj-
aði að nema söng hef ég reglulega
heyrt þennan orðróm; að þegar
mikið stendur til og söngvari – yf-
irleitt tenór eða sópran – er að fara
að takast á við stórt hlutverk í
fyrsta skipti geti viðkomandi átt
von á að leiðtogi þessa klapphóps
banki upp á í búningsherberginu og
bjóði viðkomandi kurteisislega að
greiða fyrirfram fyrir klappið. Sag-
an segir að ef söngvarinn er ekki
tilbúinn að taka þátt í þessum leik
sé hann í rauninni að tryggja að
það sé baulað á hann,“ nokkuð sem
Ólafur telur hafa gerst í tilviki
Alagna.
Klapp keypt frá fornu fari
Ólafur bendir réttilega á að það
að borga fólki fyrir að klappa sýn-
ingu lof í lófa eigi sér fornar rætur.
Í upphafi nítjándu aldar varð starf-
semin hins vegar skipulögð sem
aldrei fyrr þegar franskir leik-
hússtjórar leituðu óhikað til aðila
sem höfðu sérstaklega umsjón með
og sáu um að útvega atvinnuklapp-
ara, svokallaða claqueurs. Mark-
miðið var að auka stemninguna á
sýningum. Smám saman urðu
ákveðnir hópar leikhúsunnenda
fastir klapparar við tiltekið leikhús.
Slíkir hópar nefnast einfaldlega
claque sem er franska fyrir
„klapp“.
Leiðtogi klappara nefnist chef de
claque og er það í hans höndum að
dæma hvenær viðbragða úr salnum
er þörf og þar af leiðandi viðeigandi
að klapparahópurinn láti til sín taka
ýmist með klappi, gráti, hlátri eða
köllum. Jafnvel á upphafsdögum
klappsins beittu hins vegar bíræfnir
klapphópar listamenn fjárkúgunum,
sérstaklega söngvara, með þeim
hætti að chef de claque setti sig í
samband við listmanninn fyrir sýn-
ingu með kröfu um greiðslu ellegar
baulað yrði á hann.
„Að því ég best veit er þetta fyr-
irbæri hins vegar löngu horfið úr
leikhúsheiminum,“ heldur Ólafur
áfram og áréttar að það sé einungis
samkvæmt sinni bestu vitneskju.
„Og mér skilst líka að þetta sé nán-
ast horfið úr óperuheiminum, nema
á Ítalíu. Og sé hvergi eins áberandi
og einmitt í Scala-óperunni.“
Ólafur segir hins vegar litla fjár-
muni vera í húfi, upphæð sem rétt
svo dugi fyrir drykkjum fyrir
klapparana að sýningu lokinni.
Hvað um það virðist sem Alagna
hafi ekki verið tilbúinn að reiða
hana fram.
„Mjög elskulegt fólk“
Um frammistöðu Alagna á um-
ræddri sýningu kveðst Ólafur hafa
séð myndbrot af flutningnum á
Netinu. „Mér heyrðist hann reynd-
ar ekki eiga neitt sérstaklega gott
kvöld eins og hendir okkur öll,“
segir Ólafur sem á námsárum sín-
um söng eitt sinn í uppfærslu sem
skartaði Alagna og eiginkonu hans,
Angelu Gheorghiu. Hann segir par-
ið, sem er alræmt fyrir príma-
donnutakta sína, hafa komið sér
fyrir sjónir „sem mjög elskulegt
fólk“. Um orðsporið segir Ólafur
hins vegar kíminn: „Þau eru auðvit-
að mjög öflugt par í óperuheim-
inum sem fáir geta sagt hvernig
eigi að sitja og standa.“ Hann bætir
því við að Sikileyingurinn Alagna sé
„skapstór djöfull“ sem hann hafi
reyndar gaman af.
„Ég held að svona gerist ekki
annars staðar en á Scala í dag. En
það er nú líka þannig með þessa
blessuðu tenóra að það er eilífð-
ardrama í kringum þá,“ segir Ólaf-
ur sem sjálfur er barítón. En það
er líka það sem er svo skemmtilegt
við þá,“ bætir hann við. „Ég er viss
um að Roberto Alagna er ekki bú-
inn að syngja sitt síðasta,“ fullyrðir
Ólafur að lokum en hann er á leið-
inni til Saarbrücken í Þýskalandi til
að syngja titilhlutverkið í „einhverri
finnskri þunglyndisóperu“.
Íslenskur söngvari telur Scala-mafíuna hafa staðið að því að baulað var á Alagna
Baulið fyrirfram skipulagt
Leiksoppur? Ólafur Kjartan telur klappara Scala-óperunnar standa að baki meðferðinni sem Alagna mátti sæta.
Ólafur Kjartan Sigurðarson
Deyjandi stétt klapp-
ara spræk í Scala
Í HNOTSKURN
» Hinn 10. desember sl. varbaulað á tenórinn Roberto
Alagna eftir flutning hans á
aríunni Celeste Aida í Scala-
óperunni. Alagna rauk af sviði
og varasöngvari neyddist til
að fylla skarðið.
» Alagna kenndi lágumblóðsykri um gjörninginn.
» Ólafur Kjartan Sigurð-arson telur líklegt að
Alagna hafi neitað að borga
hinum svokölluðu klöppurum
hússins, claque, fyrir klappið
og uppskorið baul í staðinn.