Morgunblaðið - 28.03.2007, Side 28
28 MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í BYRJUN október lögðu þing-
menn Samfylkingarinnar fram
skýrslubeiðni til félagsmálaráðherra
um kjör einstæðra og forsjárlausra
foreldra. Tilgangurinn
var að fá fram glögga
mynd af kjörum þeirra
og aðbúnaði, þannig að
stjórnvöld gætu betur
áttað sig á því til hvaða
úrræða væri hægt að
grípa til að bæta stöðu
þeirra.
Svör ráðherra
valda vonbrigðum
Skýrslubeiðnin lá í 6
mánuði í ráðuneytinu
og loksins þegar
skýrsla ráðherra birt-
ist á Alþingi rétt fyrir þinglok var
fátt um svör. Sannarlega eru það
mikil vonbrigði og sætir furðu hve
litlar upplýsingar er hægt að fá úr
stjórnkerfinu um stöðu einstæðra
og forsjárlausra foreldra. Engar
upplýsingar fengust um tekjur eða
húsnæðisaðstöðu þessara hópa og
nánast engar upplýsingar heldur
um skatta- eða bótagreiðslur. Ann-
aðhvort eru tölulegar upplýsingar
um stöðu þessara hópa algjörlega í
molum í stjórnsýslunni eða það er
enginn vilji yfirhöfuð hjá núverandi
stjórnvöldum að bæta kjör og að-
búnað einstæðra – eða forsjárlausra
foreldra eða barna þeirra. Hér skal
þó getið þess sem fram kom í svari
félagsmálaráðherra sem varpar
nokkru ljósi á afar bága stöðu
þeirra og sýnir ljóslega hve brýnt er
að grípa til markvissra aðgerða til
úrbóta.
Sameiginleg forsjá og
meðlagsgreiðslur
Frá árinu 1992 hafa verið í gildi
lög um að foreldrar geti sameig-
inlega farið með forsjá barna sinna
eftir skilnað. Á allra síðustu árum
hefur það færst í vöxt að foreldrar
nýti sér þennan rétt. Í svari ráð-
herra kemur fram að á árinu 1994
var sameiginleg forsjá einungis val-
in í 22,8% tilvika en árið 2003 var
sameiginleg forsjá valin í 73,4% til-
vika. Athygli vekur þó búseta barna
við sambúðarslit og lögskilnað árið
2005 í tilvikum sameiginlegrar for-
sjár. Fram kemur í skýrslunni að á
því ári hafi lögheimili 443 barna ver-
ið skráð á lögheimili móður en að-
eins 42 barna á lögheimili föður. Ár-
ið 2006 voru rúmlega
11 þúsund karlar með-
lagsgreiðendur með
rúmlega 19 þúsund
börnum en einungis
497 konur með 707
börnum.
Hár framfærslu-
kostnaður
Í svar ráðherrans
má finna meðalútgjöld
einstæðra foreldra
samkvæmt neyslu-
könnun Hagstofu á ár-
unum 2002–2004 á
verðlagi í júlí 2006. Þar kemur fram
að meðalútgjöld einstæðra foreldra
voru rúmlega 317 þúsund á mánuði
eða liðlega 3,8 milljónir á ári.
Öruggt má telja að stærstur hluti
þeirra hafi tekjur langt undir þess-
um meðalútgjöldum einstæðra for-
eldra. Í því sambandi má m.a. benda
á að á undanförnum árum hafa ein-
stæðar mæður fengið um og yfir
30% af fjárhagsaðstoð sveitarfélaga
á höfuðborgarsvæðinu og um 40%
af fjárhagsaðstoð sveitarfélaga með
250 íbúa eða fleiri utan höfuðborg-
arinnar. Meðlagsgreiðslur nú eru
um 18 þúsund krónur á mánuði með
hverju barni.
Bág kjör og
húsnæðisaðstaða
Fjöldi einstæðra og forsjárlausra
foreldra býr oft við bág kjör og lé-
lega húsnæðisaðstöðu.
Í úttekt sem gerð var á stöðu
þessara hópa fyrir um 8 árum kom
fram að einungis 58% einstæðra for-
eldra byggju í eigin íbúð en yfir
90% hjóna og sambýlisfólks. Ein-
stæðir foreldrar eru því mjög stór
hópur á leigumarkaðnum, en leigu-
greiðslur eru yfirleitt ofviða fólki
með lágar og meðaltekjur. Einnig
er líklegt að stór hluti forsjárlausra
foreldra búi við bága stöðu en þeir
eru æ stærra hlutfall þeirra sem
leita eftir fjárhagsaðstoð og fé-
lagslegri þjónustu sveitarfélaganna.
Sömuleiðis má draga ályktanir af
því hve stór hópur meðlagsgreið-
enda er í vanskilum en á sl. ári voru
7 þúsund af 12 þúsund meðlags-
greiðendum í vanskilum með með-
lög og skulduðu um 14 milljarða
króna. Af þessum 7 þúsund voru 4
þúsund í alvarlegum vanskilum og
skulduðu um 11 milljarða króna. Á
þessu máli verður að taka og skoða
m.a. hvort meðlagsgreiðslur eigi
ekki að vera undanþegnar skatti
með líkum hætti og nú er hjá við-
takanda meðlagsgreiðslna. Ástæða
er til að benda á að þegar núverandi
ríkisstjórn tók við var hætt að
greiða einstæðum foreldrum
mæðra- eða feðralaun með einu
barni. Þannig var fækkað þeim sem
fá greidd mæðra- eða feðralaun úr
rúmum 7.700 einstæðum foreldrum
1995 í tæplega 3.500 árið 2005 sem
skerti verulega ráðstöfunartekjur
þúsunda einstæðra foreldra.
Ráðherra skilar auðu
Það sem vekur athygli er svar
ráðherrans þegar hann er spurður
um áform ráðherra eða rík-
isstjórnar til að bæta kjör, aðbúnað
og stöðu einstæðra foreldra ann-
arsvegar og forsjárlausra foreldra
hinsvegar sem og barna þeirra. Þá
skilar ráðherrann auðu og engu er
svarað. Það eina sem ráðherrann
nefnir er að setja eigi á fót nýja
skrifstofu barna- og fjölskyldumála
í félagsmálaráðuneytinu, vænt-
anlega til að ráðherrann geti skipað
skrifstofustjóra í það embætti áður
en hann hverfur úr ráðuneytinu í
vor. Á því verður breyting ef Sam-
fylkingin kemst til valda í stjórn-
arráðinu 12. maí nk. Þá munu ein-
stæðir og forsjárlausir foreldra
finna að það skiptir máli hverjir
stjórna.
Ráðherra skilar auðu
í málefnum einstæðra og
forsjárlausra foreldra
Jóhanna Sigurðardóttir skrifar
um stöðu og aðbúnað einstæðra
og forsjárlausra foreldra
» Brýnt er að grípa tilmarkvissra aðgerða
til að bæta stöðu og að-
búnað einstæðra og for-
sjárlausra foreldra.
Jóhanna Sigurðardóttir
Höfundur er alþingismaður.
Á HVERJU ári síðan 1950 hefur
Alþjóðaveðurfræðistofnunin WMO
og 187 aðildarríki hennar notað 23.
mars til að vekja athygli á hinu mik-
ilvæga hnattræna samstarfi sem
daglega á sér stað á
sviði veðurfræðinnar. Í
ár er dagurinn tileink-
aður veðurfræði heim-
skautasvæðanna bæði í
norðri og suðri. Er það
tengt því að nú er ný-
hafið hið alþjóðlega
heimskautaár 2007–
2008, þar sem WMO og
Alþjóðavísindaráðið
ICSU hafa tekið hönd-
um saman um að skipu-
leggja og hvetja til sér-
staks átaks í
athugunum og rann-
sóknum á þessum svæðum heimsins.
Fjórða rannsóknaátakið
Hið nýbyrjaða heimskautaár
2007–2008 er fjórða átaksárið þar
sem heimskautasvæðin eru sér-
staklega rannsökuð. Hið fyrsta var
1882–1883 og aftur hálfri öld síðar
1932–1933 hafði WMO (eða IMO eins
og stofnunin hét þá) forystu um
margs konar rannsóknaverkefni sem
tengdust heimskautasvæðunum. Ár-
ið 1957–1958 var átakið víkkað út til
allra greina jarðvísinda og tóku þá
um 80.000 vísindamenn frá 67 lönd-
um þátt í viðamesta samræmda vís-
indaátaki sem fram hefur farið á sviði
jarðvísinda. Heimskautaárið nú er
raunar haldið í tilefni
þess að hálf öld er liðin
frá þeim atburði.
Fjölmargar veður-
stofur aðildarríkja
WMO og fleiri rann-
sóknastofnanir munu á
þessu ári leggja lóð á
vogarskálar aukinnar
þekkingar á heim-
skautasvæðunum. Á
sviði veðurfræði, haf-
fræði, vatnafræði og
jöklafræði þessara
svæða munu verða
gerðar margs konar
mælingar og rannsóknir. Ekki síst
verður lögð áhersla á fjarkönnun þar
sem gagnaöflun úr gervihnöttum og
flugvélum verður aukin enda eru á
þessum svæðum tiltölulega fáir fastir
athugunarstaðir. Öll þessi gagnöflun
mun annars vegar nýtast við að bæta
veðurspár bæði fyrir svæðin sjálf en
einnig fjarlægari svæði og hins vegar
auka þekkingu á veðurfari og veð-
urfarsbreytingum svæðanna og þar
með loftslagsbreytingum allrar jarð-
arinnar. Þá verður einnig lögð
áhersla á auknar rannsóknir á lífríki
svæðanna bæði í sjó og ofan sjávar.
Hlýnun heimskautanna veldur
breytingum
Á síðustu áratugum hefur orðið
talsverð breyting á umhverfi heim-
skautasvæðanna, einkum á norð-
ursvæðinu. Útbreiðsla hafíss hefur
minnkað, sömuleiðis hafa jöklar hop-
að og ís á ám og vötnum hefur
minnkað umtalsvert. Svæði sífrera
hafa einnig minnkað bæði í Asíu og
Norður-Ameríku. Ýmis teikn eru á
lofti um áhrif þessara breytinga á líf-
ríki og búsetuskilyrði tiltölulega
fárra íbúa svæðisins. Áreiðanlega
eru sum þeirra neikvæð, ekki síst
fyrir dýrategundir eins og ísbirni,
hvali og sumar tegundir sjófugla.
Hins vegar hafa þessi svæði aldrei
verið í einhverju föstu jafnvægi enda
sveiflur í jarðsögulegu veðurfari og
þar með lífsskilyrðum óvíða meiri á
jörðinni. En veðurfar þessara svæða
er ekki einangrað frá öðrum hlutum
jarðarinnar. Breytingar á veðurfari
heimskautasvæðanna geta haft og
hafa áhrif á loftslag jarðarinnar allr-
ar og skipta kannski áhrif ísbráðn-
unarinnar á hafstraumakerfin þar
mestu. Ýmsar kenningar eru uppi
um þau mál en í síðustu skýrslu
loftslagsnefndar Sameinuðu þjóð-
anna (4. IPCC-skýrslunni) eru ekki
taldar miklar líkur á verulegri rösk-
un helstu hafstraumakerfa heims-
ins. Engin leið er að meta heildar-
áhrif veðurfars
heimskautasvæðanna á lífríki og
vistkerfi heimsins eða hin breytilegu
samfélög mannsins á jörðinni. Hins
vegar verður að hafa í huga að um
fimm sinnum meiri hitaorka kemur
inn við miðbaug en við heim-
skautasvæðin en þessi munur er
helsti drifkraftur loftstrauma og
myndunar veðurkerfa og strauma í
hafinu sem í heild sinni annast orku-
flutninga frá heitari hlutum jarð-
arinnar til þeirra kaldari. Breyting
eða röskun á þessu getur haft mikil
áhrif á einstökum svæðum.
Samræmt evrópskt
veðurviðvörunarkerfi
Veðurfræðin hefur lengi verið talin
til fyrirmyndar í vísindasamstarfi þar
sem landamæri valda ekki hindrunum
eða vandræðum. Mörg dæmi mætti
taka því til staðfestingar. Á veð-
urdaginn í ár var á Spáni formlega
opnað á vefnum samræmt veðurvið-
vörunarkerfi fyrir Evrópu á vefslóð-
inni www.meteoalarm.eu. Þetta upp-
lýsingakerfi er afrakstur samstarfs
veðurstofa meira en 20 Evrópuríkja
sem unnið hafa saman að fjölmörgum
verkefnum undir merkjum EUMET-
NET, sem er samstarfsnet evrópskra
ríkisveðurstofa innan vébanda WMO.
Upplýsingarnar á þessari vefslóð eru
einkum ætlaðar þeim sem eru að fara
milli landa og vilja fá á einfaldan hátt
upplýsingar um hvort viðvaranir um
veður eða veðurtengda þætti eru í
gildi fyrir næstu 48 klst. í landinu sem
viðkomandi ætlar að sækja heim. Er
þess vænst að kerfið verði mikið not-
að til að afla yfirlits um veðurviðvar-
anir og aðstæður til ferðalaga um
mestan hluta Evrópu. Vill Veðurstofa
Íslands hvetja til þess að menn kynni
sér þennan vef og er það von hennar
að þeir sem héðan ferðast til meg-
inlandsins hafi af því nokkurt gagn.
Einnig ættu þeir Evrópubúar sem
okkur sækja heim að geta fengið upp-
lýsingar um hvort viðvaranir eru í
gildi vegna veðurs hér á landi.
Veðurfræði heimskautasvæðanna
Magnús Jónsson skrifar í tilefni
af alþjóðaveðurdeginum 2007 » Veðurfræðin hefurlengi verið talin til
fyrirmyndar í vísinda-
samstarfi þar sem
landamæri valda ekki
hindrunum eða vand-
ræðum.
Magnús Jónsson
Höfundur er veðurstofustjóri.
SKÖMMU fyrir síðustu jól
sendi eftirlitsnefnd með fjár-
málum sveitarfélaga Breiðdals-
hreppi bréf þar sem lagt er til að
kannaður verði möguleiki á sam-
einingu sveitarfé-
lagsins við Fljótdals-
hérað. Ástæða þessa
erindis er rekstr-
arerfiðleikar Breið-
dalshrepps. Sveit-
arstjórn
Breiðdalshrepps tók
bréfið fyrir á fundi
23. janúar. sl. og
samkvæmt bókun
telur sveitarstjórnin
„mun eðlilegra að
leita sameiningar“
við Fjarðabyggð.
Hinn 28. febrúar
sl., þegar u.þ.b. 10
vikur voru liðnar frá
því að bréf eftirlits-
nefndar kom, var af
hálfu sveitarstjórnar
boðað til almenns
íbúafundar á Breið-
dalsvík. Það var
fyrsta kynning á
málinu meðal íbú-
anna. Á þessum
fundi kynnti sveit-
arstjóri fjárhagslega
stöðu sveitarfé-
lagsins og þá kosti
sem Breiðdælingar
ættu.
Kostirnir voru:
Sameining við annaðhvort áð-
urnefndra sveitarfélaga eða hag-
ræðing í rekstri sem í raun væri
harkaleg skerðing á þjónustu við
íbúana.
Ágæt mæting var á íbúafund-
inum og umræður snerust ein-
göngu um sameiningarkosti.
Skemmst er frá að segja að
mikill meirihluti þeirra er til máls
tóku, var hlynntur því að fyrst
yrði leitað sameiningar við Fljót-
dalshérað. Þá komu fram mjög
eindregnar óskir fundarmanna til
sveitarstjórnar um að strax yrði
gerð skoðanakönnun meðal íbúa
Breiðdalshrepps þar sem afstaða
þeirra til sameiningarkosta yrði
könnuð. Niðurstaða þeirrar könn-
unar yrði síðan leiðarljós sveit-
arstjórnar um það hvert fyrst yrði
leitað eftir sameiningu.
Það vakti athygli fundarmanna
að sveitarstjórnarmenn, aðrir en
sveitarstjóri, höfðu ekkert til mál-
anna að leggja á fundinum, þrátt
fyrir að fundarmenn leituðu eftir
áliti þeirra.
Sveitarstjórn Breið-
dalshrepps tók málið
aftur fyrir á fundi sín-
um 8. mars sl. Þar
ítrekar sveitarstjórnin
fyrri afstöðu sína og
samþykkir að leita eft-
ir sameiningu við
Fjarðabyggð. Þetta
gerir sveitarstjórnin
þrátt fyrir mjög ein-
dregna andstöðu fund-
armanna á íbúafund-
inum rúmri viku áður.
Þetta er furðuleg af-
staða sveitarstjórnar.
Fyrir hverja er hún að
vinna? Telur sveit-
arstjórnin sig eiga að
hafa vit fyrir íbúun-
um? Öllum sem fylgj-
ast með þessu hlýtur
að vera ljóst að þetta
eru ólýðræðisleg
vinnubrögð, nánast
valdníðsla og síst af
öllu til þess fallin að
skapa sátt um mik-
ilvægt mál fyrir íbúa
Breiðdalshrepps. Það
vekur líka athygli að
heimasíða sveitarfé-
lagsins er lituð af
skoðunum sveit-
arstjóra í þessu sameiningarmáli.
Ég fullyrði að það er ekki meiri-
hluti í Breiðdalshreppi fyrir sam-
einingu við Fjarðabyggð og veru-
legar líkur á að tillaga um slíkt
yrði felld í kosningu. Þess vegna
er það tímasóun að halda áfram á
þeirri braut sem sveitarstjórn
Breiðdalshrepps hefur markað í
þessu máli.
Ég skora á sveitarstjórn Breið-
dalshrepps að endurskoða afstöðu
sína til málsins. Sýna íbúum
hreppsins þá virðingu að vinna að
sameiningarmálum á þann hátt að
sem víðtækust samstaða náist um
niðurstöðuna.
Er lýðræði í
Breiðdalshreppi?
Lárus H. Sigurðsson skrifar
um sveitarstjórnarmál
Lárus
Sigurðsson
»Ég fullyrðiað það er
ekki meirihluti í
Breiðdalshreppi
fyrir samein-
ingu við Fjarða-
byggð og veru-
legar líkur á að
tillaga um slíkt
yrði felld í
kosningu.
Höfundur er bóndi og fyrrverandi
sveitarstjórnarmaður.