Morgunblaðið - 23.07.2007, Page 24

24 MÁNUDAGUR 23. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Baldvin Hall-dórsson fæddist
á Arngerðareyri á
Langadalsströnd í
Djúpi 23.3. 1923.
Hann lést í Reykja-
vík 13.7. síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Steinunn Guð-
rún Jónsdóttir hús-
freyja, f. 5.3. 1890 á
Auðshaugi á Barða-
strönd, d. 7.9. 1962,
og Halldór Jónsson
bóndi, f. 28.2. 1889
á Grasi við Þing-
eyri, d. 24.7. 1968. Systkini Bald-
vins eru Guðrún húsmóðir, f. 4.7.
1915, Hólmfríður Theodóra hús-
móðir, f. 11.7. 1916, d. 22.8. 1994,
Jón húsasmíðameistari, f. 28.10.
1917, Þórhallur verkstjóri, f.
21.10. 1918, Ragna húsmóðir, f.
14.12. 1919, Inga Lára, f. 9.2.
1921, d. 19.6. 1938, Theódór garð-
yrkjumaður, f. 17.1. 1925, Erling-
ur Ebenezer rithöfundur, f. 26.3.
1930, og Hjördís hjúkrunarfræð-
ingur, f. 4.4. 1931.
Baldvin kvæntist 25.8. 1951
Vigdísi Pálsdóttur, lektor við
Kennaraháskóla Íslands, f. 13.1.
1924. Foreldrar hennar voru Guð-
rún Þuríður Hannesdóttir hús-
freyja, f. 11.5. 1881, d. 11.11. 1963,
og Páll Zóphoníasson, skólastjóri
og alþingismaður, f. 18.11. 1886,
d. 1.12. 1964. Börn Baldvins og
Vigdísar eru 1) Páll Baldvin rit-
demy of Dramatic Art og lauk
þaðan prófi með viðurkenningu
fyrir skapgerðarleik haustið 1949.
Hann starfaði með ferða-
leikflokknum Sex í bíl 1950 og
1951 og fór eftir það fjölda leik-
ferða um landið. Hann hóf störf í
Þjóðleikhúsi 1949 sem aðstoð-
armaður Lárusar Pálssonar við
leikgerð Íslandsklukkunnar og
aðstoðarleikstjóri Indriða Waage
við vígslusýningu Þjóðleikhússins,
Nýársnóttina, og lék í báðum sýn-
ingunum. Hann var fastráðinn við
Þjóðleikhúsið 1953 og starfaði þar
til sjötugs.
Baldvin lék nær tvö hundruð
hlutverk á sviðum Þjóðleikhússins
á starfsferli sínum, hundruð hlut-
verka í útvarpsleikritum og einnig
í kvikmyndum og sjónvarps-
leikritum. Hann var afkastamikill
leikstjóri frá 1955, leikstýrði um
fjörutíu sviðsetningum fyrir Þjóð-
leikhúsið, Leikfélag Reykjavíkur,
Grímu, Leikfélag Akureyrar og
fleiri, auk útvarps- og sjónvarps-
verka. Hann var vinsæll og virtur
upplesari í útvarpi og á manna-
mótum frá 1950 til 2006. Hann
kenndi bæði einstaklingum og
hópum framsögn hjá stéttar- og
starfsmannafélögum og ýmsum
skólum frá 1950 til 2000. Hann var
virkur í félagsstarfi: var formaður
Félags prentnema og síðar Félags
íslenskra leikara og einn stofn-
enda Félags leikstjóra á Íslandi.
Hann var virkur í starfi hreyfinga
gegn herstöðvum á Íslandi.
Útför Baldvins verður gerð frá
Neskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.
stjórnarfulltrúi, f.
28.9. 1953, maki
Katrín Lovísa Ingva-
dóttir framleiðandi,
f. 8.12. 1964. Synir
þeirra eru Magnús
Jochum, f. 24.12.
1997, og Kári Ingvi,
f. 24.10. 2002. Börn
Páls og Rögnu Ólafs-
dóttur sálfræðings, f.
27.2. 1954, eru Vig-
dís Hrefna leikkona,
f. 5.10. 1977, Solveig
nemi, f. 15.1. 1985,
og Páll Zóphonías
nemi, f. 26.7. 1986; 2) Inga Lára
fagstjóri, f. 16.2. 1956, maki
Magnús Karel Hannesson sviðs-
stjóri, f. 10.4. 1952. Sonur þeirra
er Baldvin Karel nemi, f. 11.7.
1985; 3) Guðrún Jarþrúður, hjúkr-
unarfræðingur og ljósmóðir, f.
25.11. 1960, maki Hildur Heim-
isdóttir kennari, f. 19.2. 1971.
Baldvin stundaði nám við hér-
aðsskólann í Reykjanesi og síðar
gagnfræðaskólann á Ísafirði.
Hann hóf prentnám í Alþýðu-
prentsmiðjunni 19.6. 1940, lauk
þar námi í setningu og tók sveins-
próf 28.10. 1945. Hann var í leik-
skóla Lárusar Pálssonar frá 1943
og starfaði með Leikfélagi
Reykjavíkur til 1946. Hann debú-
teraði í Kaupmanninum í Fen-
eyjum í leikstjórn Lárusar í Iðnó
23.3. 1945. Hann fór til náms til
London haustið 1946 í Royal Aca-
Okkur systkinunum var mikið
brugðið að heyra af andláti Baldvins,
stórvinar okkar og frænda. Okkur
þótti vænt um hann og bárum mikla
virðingu fyrir honum. Baldvin var
greindur maður og fróður, vel lesinn
og var aldrei komið að tómum kof-
unum hjá honum, hvort sem um leik-
list og menningu, pólitík eða annað
var að ræða.
Alltaf var jafn gaman að hitta þau
hjón og spjalla við þau um allt mögu-
legt. Umfram allt var Baldvin góður
maður, góður frændi og góður vinur.
Hans verður sárt saknað.
Við viljum senda frú Vigdísi, börn-
um þeirra og fjölskyldu okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur, bæði frá Ís-
landi og Hollandi.
Borghildur, Gyða og
Eiríkur Stephensen.
Líklega var ég í geðvonskukasti
þegar ég hvæsti að gáfuðum góð-
kunningja mínum: „Segðu mér nú í
fullri heinskilni hvort þú lærðir nokk-
uð í MR sem hefur komið þér að
gagni annað en bara meiri kunnátta í
tungumálum!“ Mér til gleði þagði
hann drjúga stund áður en hann svar-
aði: „Jú, námskeiðið hans Baldvins
Halldórssonar í Íþöku. Það var gagn-
legt.“
Framsagnar- og upplestrarnám-
skeið Baldvins Halldórssonar á
Íþökuloftinu stóðu árum saman og ég
veit núna að það eru margir sem hafa
notið leiðbeininganna þaðan allar göt-
ur síðan. Við fengum afar hagnýta til-
sögn um leið og við fengum að njóta
sérlega menningarlegrar kurteisi. Og
stundum hvassrar ofanígjafar: „Þið
verðið að standa ykkur! Þið gerið
ykkur væntanlega grein fyrir að þið
eruð la crème de la crème!“ Og allt í
einu var ég, sveitastrákur að norðan,
kominn í allt annað samhengi en ég
hafði séð mig í: Partur af rjómanum!
En það var ekki bara tilsögnin.
Baldvin opnaði mér og væntanlega
mörgum öðrum dyrnar að Þjóðleik-
húsinu: Með því að nefna nafnið hans í
miðasölu, þegar voru á fjölum verk
sem hann leikstýrði, fengum við
stundum hræódýra miða á efri svöl-
um. Þar sátum við feðgar býsna oft í
skjóli þessa róttæka vestfirska leik-
ara.
Ég hef stundum spurt mig síðar:
Hver hélt ég hann væri? Af hverju
fannst mér sjálfsagt að hann væri
nánast fæddur inn í leikskóla hennar
hátignar Engladrottningar? Var það
vegna þess að hann hafði fas hins
breska séntilmanns? Var það vegna
þess að þegar hann sagði okkur frá
sýningu Joan Littlewood á Oh what a
lovely war þá var maður allt í einu
partur af heimsmenningunni? Það
var ekki fyrr en mörgum árum síðar
sem mér varð ljóst að leið Baldvins til
leikhússins var ströng. Að hann var
menntaður setjari, agaður við eina
elstu iðngreinina áður en hann átti
þess kost að gerast liðsmaður Þalíu.
Kannski var það meðal annars styrk-
ur hans alla tíð.
Minni manns velur og ákveður
sjálft hvað geymist. Auðvitað minnist
ég þessa dagana margra hlutverka
Baldvins. En þó held ég ekkert sé
greypt jafnfast í minnið og frumflutn-
ingur þeirra Þorsteins Ö. á Jóðlífi
Odds Björnssonar í Lindarbæ á
menningarvöku Hernámsandstæð-
inga. Salurinn grét af hlátri og hrifn-
ingu.
Mörgum árum eftir Íþökumorgn-
ana var ég beðinn að halda dagskrá
fyrir aldraða Reykvíkinga um Þorgils
gjallanda. Það fyrsta sem mér datt í
hug var að mig langaði að bjóða þeim
að njóta lestrar Baldvins Halldórs-
sonar á Heimþrá, einhverri fegurstu
dýrasögu sem íslenskar bókmenntir
eiga. Ég sá ekki eftir því vali.
Enn síðar tengdumst við Baldvin
fjölskylduböndum þegar dætur okkar
urðu hjónin í Gunnuhúsi. Þá vissi ég
að dóttir mín hafði eignast tengdaföð-
ur sem aldrei brygðist henni. Fyrir
það er ég þakklátur.
Ég veit ég tala fyrir munn margra
á Íþökuloftinu þegar ég þakka fyrir
að hafa notið tilsagnar Baldvins Hall-
dórssonar og sendi fjölskyldu hans
innilegar samúðarkveðjur úr fjar-
lægð.
Heimir Pálsson.
Tveimur dögum fyrir lát Baldvins
Halldórssonar hringdi Guðrún Jar-
þrúður, dóttir hans, í mig og sagði
mér, að faðir hennar væri stöðugt að
kalla á mig, þar sem hann lá á Land-
spítalanum. Ég dreif mig þegar á
sjúkrahúsið. Mér brá óneitanlega,
þegar ég sá Baldvin. Ég settist við
rúm hans hægra megin en Guðrún sat
á móti mér og hélt í hönd hans. Hann
brosti eilítið, rétti mér höndina og tók
þéttingsfast í hana, Baldvin var sterk-
ur maður. Þarna lá hann, hélt með
hinni hendinni í dóttur sína. Guðrún
endurtók við mig, hve oft hann hefði
nefnt nafnið mitt. Og nú kom í ljós
hvers vegna.
Eftir stutta stund losaði hann takið
á hendi minni, lyfti hægri hendinni ei-
lítið upp og krosslagði mjög ákveðið
löngutöng yfir vísifingur sinn, síðan
bar hann þessa tvo fingur að vörum
sér, kyssti, lyfti hendinni fyrst í átt til
mín og síðan upp til himins og hann
brosti fallega. Hann lét höndina síga á
sængina og ég klappaði á hana til að
láta hann vita, að ég hefði skilið hann.
Baldvin Halldórsson var ekki að-
eins að kveðja mig sem vin. Hann var
að kveðja alla, sem hann hafði unnið
með á listamannsferli sínum.
Falleg kveðja, fögur bæn, frábær
leikstjórn.
Megi Baldvin Halldórsson hvíla í
friði og hið eilífa ljós, sem er Kristur
Jesús, lýsa honum.
Gunnar Eyjólfsson.
„Hún Dísa gat ekki fengið betri
mann,“ sagði Guðrún, tengdamóðir
Baldvins, við mig einu sinni. Hún
reyndist sannspá. Dísa og Baldvin
voru alla tíð afar samhent hjón og
áttu miklu barnaláni að fagna. Heim-
ili þeirra dró dám af æskuheimili
Dísu, en það var gestrisnasta og
skemmtilegasta heimili sem hugsast
gat. Baldvin smellpassaði inn í það
mynstur, var mikill vert og mikill
gleðigjafi. Hann var einstakur eigin-
maður, faðir og afi.
Baldvin var ekki aðeins yndisleg
manneskja heldur afburða listamaður
og fagurkeri. Allt lék í höndum hans
og hann gerði alla hluti vel. Og enginn
sló honum við í upplestri og fram-
burði.
Ég kveð Baldvin vin minn með
trega og söknuði.
Kristín Guðmundsdóttir.
Ég minnist Baldvins Halldórsson-
ar, leikara og leikstjóra, með þakk-
læti og virðingu að loknu gjöfulu ævi-
starfi. Baldvin helgaði Þjóðleikhúsinu
starfskrafta sína og list og var sam-
ofinn sögu þess og ímynd frá upphafi.
Baldvin nam fyrst leiklist í leiklist-
arskóla Lárusar Pálssonar en fór síð-
an til Englands þar sem hann stund-
aði framhaldsnám í Royal Academy
of Dramatic Art. Eftir heimkomuna
tók hann þátt í opnunarsýningum
Þjóðleikhússins árið 1950; Nýársnótt-
inni, eftir Indriða Einarsson, og Ís-
landsklukkunni, eftir Halldór Lax-
ness. Fljótlega eftir það var hann
orðinn einn af fastráðnum leikurum
Þjóðleikhússins og fyllti þar með
flokk fyrstu atvinnuleikara á Íslandi.
Það er óhætt að fullyrða að Baldvin
Halldórsson hafi þjónað Þjóðleikhús-
inu vel og verð ástsæll í starfi. Hann
stóð á sviði þess í ríflega fjörutíu ár og
lék þar samtals hátt í tvö hundruð
hlutverk af öllum stærðum og gerð-
um.
Baldvin var sterkur dramatískur
leikari og átti glæstan feril sem slík-
ur, en honum lét jafnframt einstak-
lega vel að skila hlutverkum með
gamansömum undirtóni, ekki síst ef
þau kölluðu á afhjúpandi glettni og
kaldhæðni.
Baldvin var einnig mikilvirkur leik-
stjóri og var um áratuga skeið einn af
helstu leikstjórum Þjóðleikhússins.
Að auki lék hann og leikstýrði utan
Þjóðleikhússins og tók þátt í gerð
nokkurra íslenskra kvikmynda.
Sjálf kynntist ég Baldvini ekki per-
sónulega fyrr en ég kom til starfa í
Þjóðleikhúsinu upp úr 1980, en þá lék
ég á móti honum í leikritinu Smalast-
úlkan og útlagarnir. Samleikur okkar
fólst í því að ég, sem smalastúlkan
unga, knékraup fyrir Baldvini sem
lögmanni og yfirvaldi og bað hann
vægðar fyrir hönd útlagans, unnusta
míns. Í yfirfærðri merkingu gat ég
allt eins, sem nýliði í leikarastétt, ver-
ið að knékrjúpa leikaranum snjalla,
sem ég hafði lært að dá og virða úr
fjarlægð, svo það átti vel við.
List sviðsleikarans er hverful, hún
verður að minningu sem dofnar um
leið og hann víkur af sviðinu, en
stundum verður leikhúsgaldurinn svo
stór að upplifunin fær merkingu langt
umfram augnablikið sem hún varir og
sest jafnvel að í huga viðtakandans
fyrir lífstíð.
Ég ætla mér ekki að rekja leikferil
Baldvins hér, en get þó ekki stillt mig
um að nefna nokkrar perlur sem
þannig hafa sest að í minningunni, svo
sem dúett úr Gísl, þar sem Baldvin og
móðir mín Herdís Þorvaldsdóttir fóru
á kostum, túlkun hans á gyðingnum í
Kabarett var líka ógleymanleg, sem
og mannlýsing hans á gæslumannin-
um í Sjö stelpum, eða fíflinu í Lé kon-
ungi, svo aðeins fátt eitt sé nefnt.
Íslenskar kvikmyndir geyma einn-
ig vitnisburð um list Baldvins og ber
þar hæst túlkun hans á séra Jóni
Prímusi í kvikmynd Guðnýjar Hall-
dórsdóttur, Kristnihaldi undir jökli,
eftir verki Halldórs Laxness.
Baldvin Halldórsson var sterkur
persónuleiki og listamaður sem setti
svip á íslenskt samfélag um áratuga-
skeið og ritaði nafn sitt í sögu at-
vinnuleiklistar á Íslandi með eftir-
minnilegum hætti. Að leikslokum er
hann kvaddur með söknuði og þakk-
læti og fjölskyldu hans og ættingjum
vottuð hluttekning.
Tinna Gunnlaugsdóttir
þjóðleikhússtjóri.
Kveðja frá
Félagi íslenskra leikara
Góður félagi er fallinn frá. Fréttin
af andláti Baldvins Halldórssonar
kom eins og reiðarslag, því ekki er
langt síðan ég hitti hann sprækan á
gangi í miðbænum, við tókum þá tal
saman um heima og geima eins og við
gerðum gjarnan þegar við hittumst.
Svona er nú stutt á milli lífs og dauða.
Baldvin var félagi í Félagi íslenskra
leikara frá árinu 1951. Hann starfaði
mikið fyrir félagið fyrr á árum og var
formaður þess frá 1956 til 1957. Bald-
vin var mikill félagshyggjumaður og
sýndi félagi sínu alla tíð góðan hug og
mikinn áhuga.
Mín kynni af Baldvini hófust fyrir
margt löngu eða um það leyti sem ég
hóf störf við Þjóðleikhúsið árið 1970.
En þá var Baldvin einn af máttar-
stólpunum í íslensku leikhúsi. Hann
var einn af aðalleikstjórum og aðal-
leikurum Þjóðleikhússins til margra
áratuga. Okkar samstarf var alltaf
mjög gott – Baldvin kröfuharður
listamaður sem gerði ekki síður kröf-
ur til sjálfs sín en þeirra sem hann
starfaði með. Hann hafði mjög
ákveðnar skoðanir og lét þær óspart í
ljós. Hann var hjartahlýr og einstak-
lega ljúfur samstarfsmaður. Hlutverk
Baldvins á löngum og farsælum ferli
skipta tugum ef ekki hundruðum, öll
unnin af einstakri alúð.
Ég og Guðrún konan mín eigum
eftir að sakna okkar góða vinar en
minning hans lifir í huga okkar og
verkum hans.
Fyrir hönd Félags íslenskra leik-
ara sendi ég Vigdísi og fjölskyldu
innilegar samúðarkveðjur með þökk
fyrir samfylgdina.
Randver Þorláksson formaður.
Látinn er í Reykjavík einn af for-
ystumönnum íslenskrar leiklistar á
ofanverðri tuttugustu öld, Baldvin
Halldórsson, á áttugasta og fimmta
aldursári.
Baldvin var í hópi þeirra mark-
sæknu ungu leikara, sem hófu nám
hjá Lárusi Pálssyni á fimmta áratug
aldarinnar og sóttu sér síðan fram-
haldsnám erlendis, en Baldvin lauk
prófi frá þeim virta skóla Royal Aca-
demy of Dramatic Art, RADA, í
Lundúnum.
Hann kom síðan heim, lék eitt aðal-
hlutverkið í opnunarsýningu Þjóð-
leikhússins, Nýársnóttinni, og helgaði
síðan leikhúsinu af mikilli rækt alla
krafta sína. Hann vakti þegar athygli
í kröfumiklum hlutverkum, eins og í
Sölumaður deyr, Stefnumótið í Sen-
lis, Júnó og páfuglinn og Sumri hallar,
en kannski ekki síst sem heimkomni
hermaðurinn í Lokaðar dyr eftir
Borchert. Uppfrá því var ljóst að leik-
húsið hafði eignast mikilhæfan skap-
gerðarleikara. Þau hlutverk urðu
með árunum æði mörg og fjölbreyti-
leg og varð Baldvin einn af máttar-
stólpum leikhópsins.
Þegar Þjóðleikhúsið hóf störf voru
þrír menn í leikforystu, Haraldur
Björnsson, Indriði Waage og Lárus
Pálsson, og hvíldi megnið af sýning-
um fyrsta áratuginn á þeirra herðum.
Brátt varð þó ljóst að þörf var þar á
eðlilegri nýliðun og voru það þeir
Baldvin og Benedikt Árnason sem
fyrir valinu urðu og gerðust hvað
mikilvirkastir leikstjórar leikhússins
næsta áratuginn og reyndar fram á
níunda áratuginn, meðal annars alla
mína leikhússtjóratíð við Hverfisgöt-
una. Mikill fjöldi minnisverðra sýn-
inga var þá í höndum Baldvins. Hann
þreytti frumraunina með tveimur ein-
þáttungum; Ætlar konan að deyja
eftir Christopher Fry og Antígónu
Anouilhs, þegar árið 1955. Á eftir
komu Djúpið blátt eftir Rattigan,
Dagbók Önnu Frank, Horfðu reiður
um öxl eftir Osborne, Í Skálholti eftir
Kamban á 10 ára afmæli leikhússins
og síðan hver sýningin á fætur ann-
arri. Mörg þessara verka voru í hópi
þeirra sem á þessum árum þótti hvað
mestur fengur að úti í heimi, og er al-
kunna að leikstjórar hvers leikhúss
hafa mikil áhrif á leikritaval. Mörg
þessara verka voru skrifuð á sálfræði-
legum raunsæisgrunni, eins og til
dæmis Hver er hræddur við Virginíu
Woolf eftir Albee sem Baldvin leiddi
fram til sigurs hér árið 1965. En hann
átti þó marga fleiri strengi á hörpu
sinni, og það féll til dæmis í hans hlut
að stýra fyrstu sýningunni úr skóla
fáránleikans, hinni rómuðu sýningu á
Beðið eftir Godot hjá Leikfélagi
Reykjavíkur 1960.
Nýjar reglur Morgunblaðsins um
lengd minningargreina leyfa ekki að
því mikla framlagi sem Baldvin skil-
aði til íslenskrar leiklistar séu hér
gerð nokkur sæmandi skil og verður
það að bíða annars vettvangs. Til
dæmis hefði mátt minnast á að hann
þótti afbragðs upplesari og að hann
hafði með margvíslegum námskeið-
um opnað augu svo margra fyrir gildi
listarinnar. Og þó enn fátt eitt talið.
Þjóðleikhúsið stendur í ómældri
þakkarskuld við Baldvin Halldórsson.
Persónulega viljum við Þóra færa
konu hans, frú Vigdísi Pálsdóttur, og
allri fjölskyldunni okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Sveinn Einarsson.
Við sem nú með sorg í hjarta kveðj-
um Baldvin Halldórsson erum rík.
Rík vegna þess að það var hamingja
að fá að njóta vináttu hans.
Í Baldvini Halldórssyni sameinað-
ist það sem rís hæst í íslenskri menn-
ingu. Hann var jafnt boðberi alþýðu-
menningar sem hámenningar
listagyðjunnar.
Hann kunni ljóðin og sögurnar og
tók þátt í að reisa til vegs tvær mik-
ilvægustu menningarstofnanir lands-
ins, Þjóðleikhúsið og Útvarpið.
Þó svo að Baldvin Halldórsson hafi
verið einn af þeim fyrstu sem lögðu
stund á leiklistarnám erlendis og
gerðist fagmaður í hinu nýja Þjóðleik-
húsi þá gleymdi hann aldrei hvaðan
hann kom né hverjar rætur hans
voru.
Baldvin var upplýstur húmanisti og
húmoristi sem kunni manna best að
hæla og uppörva, skoða og skilgreina,
meta án þess að fordæma, og hann
var góður og aldurslaus vinur. Ég vil
minnast Baldvins sem eins af þeim al-
Baldvin Halldórsson