Morgunblaðið - 27.09.2007, Blaðsíða 46

Fleiri flytjendur sem
komnir eru til
ára sinna eiga lög á
listanum … 53
»
reykjavíkreykjavík
Eftir Önnu Sveinbjarnardóttur
Alþjóðlega kvikmyndahátíðin íReykjavík býður í ár upp á myndirsem beina sjónum sínum að stríð-inu í Írak. Þarna eru á ferðinni al-
veg einstaklega frambærilegar heimild-
armyndir. Glænýjar myndir sem nálgast
átökin frá ólíkum sjónarhornum og fjalla um
þau á mismunandi hátt.
John Grierson, maðurinn sem Bretar
nefna föður heimildarmyndarinnar, taldi
nauðsynlegt að slíkar myndir hefðu mennt-
unargildi eða félagslegan tilgang. Hann gerði
sér samt líka grein fyrir því að heimild-
armyndir eru listsköpun. Kvikmyndagerð-
arfólk raðar saman brotum til að ná fram
áhrifum og endurskapa raunveruleikann.
Heimildarmynd er meðhöndlaður raunveru-
leiki, en það má einnig segja um sagn-
fræðibók eða ævisögu og fréttir líðandi
stundar. Þetta eru tæki til að koma að sjón-
arhornum.
Stríð einkavædd
En er það ekki að bera í bakkafullan læk-
inn að horfa á heimildarmyndir um Írak eft-
ir alla fréttatíma síðustu ára? Endalausar
fréttir af stríðinu þar. Sprengingum í Bag-
dad. Bush með yfirlýsingar. Allir hættir að
hlusta og horfa, ekki satt?
Ef fólk er að sofna yfir kvöldfréttunum þá
ætti það að skella sér á mynd Nick Bicanic
og Jason Bourque, Skuggasveitir (Shadow
Company). Hún vekur það örugglega til um-
hugsunar. Í henni er farið yfir stöðu málalið-
ans í stríðsrekstrinum í Írak. Ráðamenn í
ríkisstjórn Bush vilja reyndar ekki kannast
við málaliða – það er talað um að ráða einka-
öryggisfyrirtæki. Sjálfsagt að einkavæða
stríð eins og allt annað! Þessi fyrirtæki sjá
um hluti eins og þjálfun, fylgd, gæslu og eft-
irlit. Þau eiga á pappírunum að hjálpa við
uppbyggingu. Eins og allir vita er staðan
ótrygg í Írak og í því umhverfi haga ,,ekki
málaliðarnir“ sér eins og hermenn. Útkoman
hefur oft á tíðum ekki verið falleg.
Félagarnir Bicanic og Bourque fara um
víðan völl í heimildarmynd sinni. Þeir reyna
að gæta jafnvægis í framsetningu sinni á
sögu og hlutverki málaliðans. Þeir ræða við
marga sem hafa starfað á þessu sviði, eða
tengjast því á einhvern hátt. Svo að viðtals-
stíllinn, með talandi hausum, verði ekki alls
ráðandi krydda félagarnir myndina með
fréttamyndum frá atburðum í Írak, tölvu-
pósti frá vini þar, stubbum úr vídeóleikjum,
og sjónvarpsþáttum eins og The A-team, svo
eitthvað sé nefnt. Hin upphafna hetjusýn á
stríðsmanninn slær mann óþyrmilega í ná-
vígi við brennd líkin af starfsmönnum
Blackwater-öryggisfyrirtækisins.
Skuggasveitir er mynd sem tengist beint
því sem er að gerast í heiminum í dag. Þing-
menn Demókrata á Bandaríkjaþingi hafa
lýst yfir áhyggjum vegna stefnu rík-
isstjórnar Bush að nota einkaöryggisfyr-
irtæki í Írak þegar óljóst er hver beri
ábyrgð á þeim. Nú er bara um að gera að
halda áfram að fylgjast með fréttunum!
Ekki bara stríðssvæði
Já, það er um að gera að fylgjast með, en
hvaða upplýsingar fær maður? Í heimild-
armyndinni Mótstöðu mætt (Meeting Rest-
istance) fær maður aðgang að heimi sem
hefur verið okkur að mestu lokaður. Molly
Bingham og Steve Connors hófu tökur á efni
í Bagdad í ágúst 2003, sem fæstur tryðu að
væri hægt. Þau fengu venjulegt fólk til þess
að tjá sig um þátt sinn átökunum í Írak.
Hvernig Írakar upplifa að hafa bandaríska
hermenn gráa fyrir járnum í kringum sig.
Fólk kemur auðvitað ekki fram undir nafni
og andlit eru oftast hulin. Samt er líkams-
burður mjög auðþekkjanlegur og látbragð
mjög persónulegt, og maður veltir fyrir sér
öryggi fólksins.
Viðtölin setja atburðarásina í samhengi
fyrir venjulegt fólk. Írakar eru að reyna að
lifa sínu oftast nær hversdagslega og stund-
um óvanalega lífi samkvæmt sinni bestu vit-
und. Mér datt oft franska andspyrnan í hug
þegar ég horfði á Mótstöðu mætt. Hvað hef-
ur maður horft á margar kvikmyndir um
hana þar sem baráttan er hafin upp til
skýjanna sem hetjudáð? Svona snúast sjón-
arhornin.
Það sem er mest heillandi við myndina eru
götumyndirnar frá Bagdad. Menn sitja á te-
húsum í Adhamiya-hverfinu og ræða málin.
Maður sem var farinn að halda að það væri
bara ein ljót hraðbraut í borginni og ekkert
annað. Í Mótstöðu mætt eru myndbrot af
borg þar sem fólk á heima. Ekki eingöngu
stríðssvæði þaðan sem stöðugt berast fréttir
af sprengingum og dauðsföllum.
Til þess að raunveruleg umræða geti átt
sér stað og allar raddir fái tækifæri til að
heyrast þá eru svona heimildarmyndir bráð-
nauðsynlegar. Molly Bingham og Steve Con-
nors benda á athyglisverðan punkt í þessu
samhengi á kynningarsíðu myndarinnar á
Netinu. Þau náðu til fólksins og gátu unnið
að viðtölunum í 10 mánuði. (Þau urðu loksins
að hætta þegar Abu Ghraib-hneykslið reið
yfir.) Það sem hjálpaði þeim mikið var að
þau notuðu enga öryggisverði, voru ekki á
sérstökum bílum, eða álíka. Eftir að hafa
horft á tilburðina í Skuggasveitum þá skil ég
vel að það hafi gert gæfumuninn.
Einu sinni var allt fallegt
Þriðja heimildarmyndin sem ég sá um
Írak er frábrugðin í framsetningu. Verð-
launamyndin Írak í brotum (Iraq in Frag-
ments) hallar sér meira að ljóðræna stílnum
í heimildarmyndagerð. Myndinni er skipt í
þrjá hluta. Skiptingin tekur fyrir þá hópa
sem sumir álíta að geti klofið Írak þ.e.a.s.
Suníta, Sjíta, og Kúrda. Fyrsti hlutinn er um
hinn 11 ára Mohammed. Hann er lærlingur
á bílaverkstæð í Bagdad þegar sagan hefst.
James Longley vinnur greinilega mjög
markvisst með sögu Mohammeds og mótar
efnið. Hann fylgdi viðmælendum sínum í
Írak í brotum eftir yfir um tveggja árabil til
að hafa úr nógu að moða. Þannig að hér
verður úr dramatísk saga um mótlæti lítils
drengs á aðra röndina, en á hina má lesa
táknrænar vísanir í stærri viðburði í heim-
inum í kring. Annar hlutinn fjallar um upp-
gang strangtrúaðra Sjíta sem fylgja Muq-
tada Sadr. Lokahlutinn er um
bændafjölskyldu í Kúrdistan, þar sem menn
dreymir um sjálfstæði.
Hér er ekki raðað upp sérfræðingum til að
segja áhorfendum að allt geti farið í bál og
brand. Ekki heldur verið að tala yfir myndir
og línurit af alvöruþunga til að útskýra
flókna hluti. Fólkið talar sjálft, og Longley
leyfir sér að sníða formið á mismunandi hátt.
Í fyrsta hlutanum er það leitandi auga
barnsins sem er látið ráða útlitinu. Eins og
Mohammed segir þá var einu sinni allt fal-
legt, en ekki lengur. Augu hans leita upp og
hann hlustar eftir veröldinni í kringum sig.
Í öðrum hlutanum er allt annað tempó.
Klippingin tekur kipp. Hraði mynda breytist.
Hér eru átök í uppsiglingu. Enda verður
Longley vitni að því. Í lokahlutanum tekur
síðan sveitaró við að mestu. Þó að við fyrstu
sýn haldi líklega flestir að þarna brenni
stríðsvélar líkt og í Bagdad. Það reynist þá
vera ofn fyrir múrsteinagerð. Í sveitinni fara
menn um í friðsemd, en hin stóíska ró bónd-
ans og örlagatrú kemur samt ekki í veg fyrir
brennandi sjálfstæðishyggju.
Heimildarmyndir hjálpa
Eins og sjá má af lýsingunum hér að ofan
eru heimildarmyndirnar um Írak og stríðs-
brölt Bandaríkjastjórnar afar ólíkar inn-
byrðis. Þær færa okkur fleiri leiðir til að
nálgast hvað er að gerast í þessu stríðs-
hrjáða landi. Þær opna umræðuna og vekja
upp spurningar um atburðina sem þarna eru
að gerast. Er jafnvægi í fréttunum sem okk-
ur eru sagðar daglega af stríðinu í Írak?
Hvernig er hægt að ná yfirsýn? Heimild-
armyndirnar hjálpa áhorfendum að sjá
ástandið í bæði persónulegra og víðara sam-
hengi.
Í brennidepli kvikunnar
Molly Bingham/WorldPictureNews
Mótstöðu mætt Í myndinni fær áhorfandinn að kynnast því hvernig Írakar upplifa að hafa bandaríska hermenn gráa fyrir járnum í kringum sig.
»Er jafnvægi í fréttunumsem okkur eru sagðar dag-
lega af stríðinu í Írak? Hvernig
er hægt að ná yfirsýn?
Fjórar myndir um Írak sýndar á Alþjóðlegri kvikmyndahátíð í Reykjavík sem hefst í dag