Morgunblaðið - 15.11.2007, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2007 31
TIL hvers er Jöfnunarsjóður
sveitarfélaga? Flestir virðast álíta
hann jöfnunartæki til að jafna að-
stöðumun sveitarfélaga. Staða sveit-
arfélaga í landinu er afar misjöfn.
Sum hver eru rekin með miklum
halla á meðan önnur skila góðum af-
gangi. Niðurstaða ársreiknings seg-
ir þó ekki alltaf alla söguna um
rekstur sveitarfélaga. Mörg þeirra,
sérstaklega þau minni, hafa ekki
getað staðið undir hefðbundnu við-
haldi fasteigna, gatna o.fl. Það er
jafnvel þannig að skuldastaðan er
viðunandi en tekjurnar fara allar í
lögbundin verkefni og annað situr á
hakanum. Um árabil hefur ríkið átt í
viðræðum við sveitarfélög um tekju-
stofna og flutning þeirra frá ríki til
sveitarfélaga. Þessar viðræður hafa
skilað litlu en þó hafa sérstök auka-
framlög verið veitt í sjóðinn og yf-
irlýst markmið að taka á vanda
þeirra sveitarfélaga sem verst
standa. Tilvist jöfnunarsjóðs skiptir
þannig hluta sveitarfélaga og íbúa
þeirra miklu máli.
Í ár var þetta aukaframlag 1.400
m.kr. og hafði hækkað um 700 m.kr.
á milli ára. Ráðgjafanefnd jöfn-
unarsjóðsins og stjórn Sambands
sveitarfélaga lögðu fram tillögur að
reglum um það hvernig skipta ætti
þessu framlagi sem félagsmálaráð-
herra síðan staðfesti. Þessar reglur
hafa lítið með jöfnun að gera. Þær
jafna vissulega aðstöðumun sumra
sveitarfélaga en alls ekki þeirra sem
verst standa. Þannig fá sveit-
arfélögin Tálknafjörður, Vest-
urbyggð, Skagaströnd og Bolung-
arvík minna framlag nú en á síðasta
ári þrátt fyrir að helmingi meira sé
til úthlutunar. Önnur stærri og
sterkari sveitarfélög fá hins vegar
verulega hækkun framlags.
Hér er á ferðinni mikið óréttlæti.
Sveitarfélög þar sem íbúum hefur
fækkað undanfarin ár og út-
svarsþróun hefur í besta falli staðið í
stað fá minna í ár þegar framlagið er
tvöfaldað. Rök um að önnur sveit-
arfélög standi verr halda ekki því
eins og áður kom fram eru það
sterkari sveitarfélög sem fá mestu
hækkunina. Sveitarfélög með fleiri
en 1.000 íbúa fá öll hærra framlag í
ár – nokkur þeirra fá verulega
hækkun t.d. Ísafjarðarbær (139%),
Skagafjörður (600%), Húnaþing
vestra (252%) og Dalvíkurbyggð
(119%). Íbúa- og útsvarsþróun í
þessum sveitarfélögum er umtals-
vert betri en hjá þeim sveit-
arfélögum sem fengu lægri úthlutun
í ár en í fyrra.
Óhjákvæmilega vakna margar
spurningar um verklag og ákvarð-
anatöku. Hvort ekki hafi verið reikn-
að hvaða áhrif þessi ákvörðun hefði á
einstaka byggðir? Óréttlætið kallar
á spurningar um hvort samsvörun sé
á milli þeirra sveitarfélaga sem
koma vel út úr ákvörðunartökunni
og þeirra sem ákvörðun tóku. Nið-
urstöðurnar eru þess eðlis að slíkar
spurningar vakna – órökstuddar,
kannski ósanngjarnar en áleitnar.
Ef ekki væri búið að banna reyk-
ingar í opinberum byggingum myndi
klisjan um reykfyllt bakherbergi og
ákvarðanatöku koma upp í hugann.
Við umræðu um þá ákvörðun að
verðlauna sérstaklega þau sveit-
arfélög sem hafa sameinast frá 1984
hafa einnig vaknað spurningar um
tilgang og markmið jöfnunarsjóðs-
ins og Sambands íslenskra sveitarfé-
laga. Hefur einhvern
tímann verið sett sú
stefna að framfylgja
skuli áhuga á samein-
ingu sveitarfélaga
með Jöfnunarsjóði?
Eru ráðuneyti sveit-
arstjórnarmála og
Samband íslenskra
sveitarfélaga tilbúin
að gefa út yfirlýsingu
um þá stefnu svo íbú-
ar viti að hverju þeir
ganga þegar þeir taka
þátt í lýðræðislegri
kosningu um sameiningarmál? Líta
fyrrgreindir aðilar svo á að verð-
launafé til „hinna þóknanlegu“ sé
stuðningur við lýðræðið? Eru ekki
öll sveitarfélög jöfn fyrir stjórn-
endum Sambands íslenskra sveitar-
félaga hvort sem íbúar þar hafa
ákveðið að hafna sameiningarkosn-
ingum eða ekki?
Á vettvangi sveitarstjórnarmála
er um þessar mundir mikið rætt um
fjármálareglur sveitarfélaga. Miðað
við beiska reynslu minni sveitarfé-
laga af ákvörðunum innan stjórnar
Sambands sveitarfélaga er því miður
ekki hægt að vera bjartsýn á að fjár-
málareglur verði sanngjarnar þegar
kemur að minni sveitarfélögum. Til-
hneigingin virðist vera að miða allar
ákvarðanir við sveitarfélög með
íbúatölu á bilinu 1.000 til 5.000 íbúa.
Með því verða ekki aðeins utanveltu
lítil sveitarfélög heldur einnig þau
stóru. Þessu verður að breyta. Rödd
allra sveitarfélaga á landinu þarf að
heyrast á vettvangi þeirra – svo ein-
falt er það.
Jöfnunarsjóður á villigötum?
Grímur Atlason og Magnús B.
Jónsson skrifa um úthlutanir úr
Jöfnunarsjóði sveitarfélaga
» Sveitarfélög, þarsem íbúum hefur
fækkað undanfarin ár
og útsvarsþróun hefur í
besta falli staðið í stað,
fá minna í ár þegar
framlagið er tvöfaldað.
Grímur Atlason
Grímur Atlason er bæjarstjóri Bol-
ungarvíkur en Magnús B. Jónsson
sveitarstjóri Skagastrandar.
Magnús B. Jónsson
NÝR meirihluti hefur nú setið í
Reykjavík í nokkrar vikur. Eftir
því sem borgarstjóri lýsti yfir við
myndun hans stendur hann fyrst
og fremst vörð um almannahags-
muni, en borgarstjóri sagði jafn-
framt að málefnasamningur kæmi
fram á næstu dögum.
Stefna borgarstjórnar Reykja-
víkur varðar okkur öll. Hver er
hún? Hvar er þessi málefnasamn-
ingur?
Hver er stefna borgarinnar í
samgöngumálum, t.d. hvað varðar
staðsetningu Reykjavík-
urflugvallar og nýtingu Vatns-
mýrarinnar?
Hver er stefna borgarinnar í
málefnum leikskóla, sbr. yfirlýs-
ingar flokkanna um gjaldfrjálsan
leikskóla?
Hver er stefna borgarinnar í
auðlindanýtingu og orkusölu
Orkuveitu Reykjavíkur?
Borgarstjóri vill verða metinn
af verkum sínum. Er það ekki
hlutverk stjórnmálamanna að
segja kjósendum fyrir hvað þeir
standa? Hafa ekki allir stjórn-
málamenn almannahagsmuni að
leiðarljósi?
Borgarstjóri er lagður af stað í
leiðangur. Hvert er ferðinni heit-
ið?
Ólöf Nordal
Hver er stefnan?
Höfundur er alþingismaður.
Í DAG mun Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir menntamálaráðherra
afhenda Íslensku gæðaverðlaunin
(ÍGV) fyrir árið 2007. Verðlaunin
eru samstarfsverkefni Stjórnvísi,
forsætisráðuneytisins, Háskóla Ís-
lands og VR og eru nú veitt í ní-
unda sinn.
Markmið ÍGV er að
veita fyrirtækjum og
stofnunum viðurkenn-
ingu fyrir stjórn-
unarhætti sem ein-
kennast af
framúrskarandi ár-
angri og gæðum þjón-
ustu og að hvetja
jafnframt til þess að
sett séu skýr mark-
mið og reglulegt mat
lagt á árangur og
gæði á öllum sviðum
starfsemi þeirra.
EFQM-líkanið
ÍGV byggja á
skipulegu mati með
evrópska árangurslík-
aninu sem kennt er
við EFQM (The
European Foundation
for Quality Manage-
ment). Félagið sem
stendur að líkaninu
var stofnað á níunda
áratugnum af 14 leið-
andi fyrirtækjum í
Evrópu í því skyni að
styrkja evrópsk fyr-
irtæki til aukinnar
samkeppnisfærni.
Ljóst er að fyrirtæki og stofnanir,
óháð atvinnugrein, stærð eða upp-
byggingu þurfa að búa yfir stjórn-
skipulagi til þess að ná árangri.
EFQM-líkanið hefur reynst vera
áhrifaríkt verkfæri í því skyni og
getur nýst:
Sem verkfæri við sjálfsmat sem
mælir hve langt á veg fyrirtæki
eru komin til þess að teljast í
fremstu röð, jafnframt því að meta
styrkleika þeirra og leita lausna til
þess að þróa starfsemina enn frek-
ar.
Sem verkfæri til að þróa framtíð-
arsýn og markmið á mælanlegan
og áþreifanlegan hátt.
Til að greina grundvallaratriði í
starfseminni og skilja tengsl þeirra.
Til að skilgreina ferli sem auð-
veldar forgangsröðun verkefna,
ráðstöfun auðlinda og þróun áætl-
ana.
Mat með EFQM samanstendur
af níu flokkum og er frammistaða
metin út frá svonefndum fram-
kvæmda- og árangursþáttum. Gefin
er einkunn fyrir hvern þátt og hafa
þeir mismunandi vægi. Fram-
kvæmdaþættirnir eru fimm: For-
ysta, stefnumörkun, starfs-
mannastjórnun, samstarf og innri
þættir og verkferlar. Í árangurs-
þáttunum er litið til ánægju neyt-
enda, ánægju starfsmanna og leit-
ast við að meta samfélagslegan
árangur ásamt rekstrarárangri.
Ánægja neytenda er sá þáttur sem
mest vægi hefur.
Líkanið gefur þannig mynd af
því hve árangursrík starfsemin er
og veitir starfsmönnum dýrmæta
vitneskju um hvar þurfi að end-
urskipuleggja og ná betri árangri.
Gert er ráð fyrir að starfsmenn
taki ríkan þátt í öflun upplýsinga
og greiningu þeirra til þess að upp-
lýsingarnar séu sem raunhæfastar.
Það stuðlar einnig að áhuga starfs-
manna og árangri fyrirtækisins.
EFQM-líkanið er
notað víða um Evrópu
og gerir þeim fyr-
irtækjum sem nota það
hér á landi kleift að
bera sig saman með
samræmdum hætti við
erlend fyrirtæki og
stofnanir.
Matsferli ÍGV
Notkun EFQM-
líkansins er í raun
sjálfsmat stjórnenda
og annars starfsfólks
fyrirtækis eða stofn-
unar í því skyni að
gaumgæfa ofangreinda
þætti með fyrirfram
skilgreindum hætti.
Matið er ekki byggt á
tilviljanakenndu hug-
lægu mati heldur á
skipulegum aðferðum
sem hvíla á fræði-
legum grunni og ára-
langri reynslu. EFQM-
líkanið er notað sem
grundvöllur einkunn-
argjafar til ÍGV.
Matsferli ÍGV
stendur að jafnaði frá
vori fram í byrjun
vetrar. Fyrirtæki og
stofnanir geta sótt um að taka þátt
í því og er áhersla lögð á fjöl-
breytni umsækjenda. Ferlið er lær-
dómsríkt og gefandi og veitir þeim
sem í hlut eiga dýrmætt tækifæri
til að meta stöðu sína.
Til að koma til álita til verðlauna
þurfa fyrirtæki að leggja fram nið-
urstöður úr sjálfsmati samkvæmt
EFQM-líkaninu. Sérþjálfaðir mats-
menn sannreyna síðan niðurstöður
sjálfsmats þeirra sem komast í
lokaáfangann. Að lokum velur
stjórn ÍGV verðlaunahafa sam-
kvæmt niðurstöðum matsnefnda.
Merki ÍGV eykur veg og virð-
ingu þeirra er þau hljóta og gefur
þeim þannig færi á að bæta enn
frekar ásýnd sína og efla starfsemi
sína eða viðskipti.
Mannauðsþing
Í dag kl. 13.00 stendur Stjórnvísi
fyrir mannauðsþingi þar sem at-
hyglinni er beint að þeim þáttum
sem ráða för þegar fólk leitar sér
vinnu, sem og hvað hefur áhrif á
starfsaldur lykilstarfsmanna í fyr-
irtækjum og stofnunum. Leitast
verður við að svara spurningum
um þær kröfur sem lykilstarfs-
menn gera, hvernig hægt er að
laða þá til starfa og halda þeim.
Ígrundaðar verða forsendur mis-
munandi fyrirtækja og stofnana
sem starfa í einkageiranum og op-
inbera geiranum til þessa viðfangs-
efnis.
Að loknum fyrirlestrum fá þátt-
takendur á þinginu tækifæri til
þess að leggja sitt af mörkum í því
skyni að dýpka skilning og efla um-
ræður. Hér er því um afar áhuga-
vert þing að ræða og hvet ég alla
sem láta sig mannauðsmál varða til
að koma og hlýða á og taka þátt í
áhugaverðum umræðum.
Að þinginu loknu eða um kl.
16.30 hefst athöfn þar sem mennta-
málaráðherra mun afhenda Ís-
lensku gæðaverðlaunin fyrir árið
2007. Að því búnu býður Stjórnvísi
gestum þingsins ásamt öðrum sem
láta sig þessi mál varða að njóta
léttra veitinga.
Íslensku gæða-
verðlaunin 2007
Þór G. Þórarinsson
skrifar í tilefni verðlauna-
afhendingarinnar
Þór G. Þórarinsson
»MarkmiðÍGV er að
veita fyrirtækj-
um og stofn-
unum við-
urkenningu
fyrir stjórn-
unarhætti sem
einkennast af
framúrskarandi
árangri og gæð-
um þjónustu.
Höfundur er formaður stjórnar Ís-
lensku gæðaverðlaunanna.
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÞEGAR bankarnir hófu að lána til
húsnæðiskaupa á lægri vöxtum en
Íbúðalánasjóður gat boðið greip
þjóðina kaupæði. Húsnæðisverð
hækkað gífurlega á skömmum
tíma, sérstaklega á höfuðborg-
arsvæðinu og þéttbýlisstöðum í ná-
grenni þess sem og á Akureyri.
Bankarnir buðu ekki bara lægri
vexti heldur líka 100% lán sem í
fyrstu virtist koma kaupendum til
góða a.m.k meðan íbúðaverð hækk-
aði umfram vísitölu. Um hríð var
allt í sóma, allir undu glaðir við sitt
um stund, en síðan fór að síga á
ógæfuhliðina. Til að gera langa
sögu stutta þá fór verðbólgan langt
umfram áætlanir Seðlabankans og
hófst nú kapphlaup bankans við að
hækka stýrivexti til að hægja á
verðbólgunni. Þegar bankarnir sáu
síðan að þeim tækist ekki markmið
sín, þ.e. að koma Íbúðalánasjóði af
markaðinum og sitja einir að kjöt-
kötlunum fóru þeir að draga í land.
Lægra lánshlutfall, hærri vextir,
uppgreiðslugjald og svo mætti
lengi telja.
Nýjasta útspil bankanna er síðan
að skilyrða yfirtöku kaupenda
íbúða af lánum, sem eru fjár-
mögnuð frá bönkunum, við að
greiða vexti í samræmi við hvað
bankarnir bjóða á hverjum tíma til
íbúðakaupa og ef kaupandinn er
ekki í viðskiptum við bankann, þá
greiðir hann a.m.k 1% stigi hærri
vexti en ella. Til að gæta sanngirni
gagnvart bönkunum skal tekið
fram að lántakanum, að upp-
runalega láninu, er heimilt að flytja
það milli eigna, en það er annar
handleggur. Hinsvegar þykir
mönnum það skjóta skökku við
þegar horft er til þess að rökstuðn-
ingur bankanna fyrir uppgreiðslu-
gjaldi er m.a. sá að bankinn tæki
langtímalán til að fjármagna íbúða-
lánin og þyrfti sjálfur að greiða
uppgreiðslugjald ef hann ætlaði að
greiða upp fjármögnunarlán sitt
fyrir gjalddaga, ef honum væri á
annað borð heimilt að greiða lánið
upp. Því spyr maður: Af hverju
þarf bankinn 2% stigum hærri
vexti af láni sem hann lánaði á
4,15% vöxtum í upphafi og hafði
sjálfur tekið fjármögnunarlán fyrir
á 3 til 3,5% vöxtum eða eitthvað
svoleiðis? Af hverju er bankinn að
ná sér í hærri vexti af lánum sem
hann hefur ágætan vaxtamun af nú
þegar?
BENEDIKT
GUÐMUNDSSON,
Fögrusíðu 1a, 603 Akureyri
Íbúðalán og bankarnir
Frá Benedikt Guðmundssyni