Morgunblaðið - 11.12.2007, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2007 27
SAMMÆLI er um það, m.a. á þingi
Alþjóðaorkuráðsins í Róm í sl. mán-
uði, að árangur í baráttu gegn hlýnun
lofthjúpsins muni aðeins nást takist að
draga úr losun gróðurhúsalofttegunda
frá raforkuframleiðslu og samgöngum
á sjó, í lofti og á landi. Nægilegur ár-
angur mun ekki nást nema ráðist
verði í gríðarlegar fjárfestingar í hin-
um alþjóðlega orkugeira
til að knýja fram nýja og
umhverfisvænni tækni
en við búum við í dag.
Það gildir jafnt um þróun
nýrra orkugjafa sem
leiðir til að fanga og
farga kolefni úr and-
rúmsloftinu. Það er hins
vegar gerlegt, og á fyrr-
nefndu Rómarþingi vakti
það í senn undrun mína
og ánægju hversu mörg
hátæknifyrirtæki starfa
til dæmis að því að þróa
tækni til föngunar kol-
efnis, og hversu margar leiðir virðast
mögulegar til þess. Ein meginnið-
urstaða Rómarþingsins var að þetta
myndi kosta slíkar risafjárfestingar,
að forsendan fyrir árangri væri að op-
inberir aðilar legðust á eitt með einka-
geiranum í samstarfsverkefnum. Því
er þörf á skýrum og gegnsæjum lög-
um og alþjóðlegum reglum um slíkt
samstarf.
Raforkuþörf heimsins er næstum
stjarnfræðilega mikil. Til þess að
mæta henni er áætlað að þurfi 20 þús-
und milljarða dollara fjárfestingar
fram til 2030. Sem dæmi má nefna að
risaríkin Indland og Kína þurfa sem
svarar einni Kárahnjúkavirkjun á
þriggja daga fresti – eða 100 GW – ár-
lega næstu áratugi.
Því miður hefur raforkuiðnaðurinn
ekki þróast jafn hratt og ýmis annar
hátækniiðnaður á síðustu 30 árum. Á
þingi alþjóðaorkuráðsins var m.a. vak-
in athygli á því að meðan heilbrigð-
isiðnaðurinn hefði gengið í gegnum
níu tæknibyltingar á þessum tíma
væri orkuiðnaðurinn enn að nýta í
meginatriðum sömu tækni og fyrir
þremur áratugum. Þannig blasir sú
hætta við að mest af orkuþörf heims-
ins verði mætt með gamalli tækni og
talið að 85% raforkunnar verði fram-
leitt með jarðefnaeldsneyti ef ekki
verður gripið til tæknilegra nýjunga.
Skyldur Íslands
Íslendingar hafa hins vegar sér-
stöðu í þessum efnum. Við höfum rutt
nýjar brautir í raforkuvinnslu með
jarðvarma og vatnsorku frá því að ol-
íukreppan hófst á áttunda áratug síð-
ustu aldar. Sjálfur hef ég bjargfasta
trú á því að okkar bíði stórt hlutverk í
virkjun jarðorku og vatnsorku víða
um heim á næstu áratugum. Okkur
ber skylda til þess að leggja okkar litla
lóð á þá vogarskál sem eykur hlut
grænnar orku í raforkuframleiðslu
heimsins og gefur öðrum þjóðum –
ekki síst í þróunarlöndum – hlutdeild í
þeirri þekkingu og tækni sem við höf-
um aflað okkur. Við kunnum að vera
lítil þjóð, en í þessu efni erum við stór.
Sú tækni og reynsla, sem við höfum
aflað okkur á sviði endurnýjanlegrar
orku, gæti orðið langþýðingarmesta
framlag okkar á heimsvísu í baráttu
þjóðanna gegn hlýnun jarðar. Í þessu
efni hefur Ísland siðferðilega skyldu
gagnvart umheiminum.
Nýlega kom í ljós að Ísland er nú í
efsta sæti á lífskjaralista Þróun-
arstofnunar Sameinuðu þjóðanna.
Samhliða var upplýst að raf-
orkunotkun á mann er hvergi eins
mikil og á Íslandi. Þarna er samhengi
á milli. Alþjóðlegar tölur sýna að það
eru sterk tengsl milli raforkuneyslu
og efnahagslegrar þróunar. Fram á
miðja öldina er gert ráð fyrir að jarð-
arbúum fjölgi um 2-3 milljarða. Aukist
raforkuframleiðsla ekki meir en hún
hefur gert síðustu áratugi má gera ráð
fyrir að 90% þeirra barna sem fæðast
fram til 2050 hafi aðgang að minni
orku en 1.000 kWh á ári – en það er sá
orkuþröskuldur sem þarf að komast
yfir til þess að sigrast á sárustu fá-
tækt.
Vatnsaflið er mikilvæg leið
Öruggur aðgangur að orku á við-
ráðanlegu verði er réttlát krafa sem
hljómar til okkar úr Afríku, Asíu og
Suður-Ameríku – og frá eyja-
samfélögum um allan hnöttinn. Vatns-
aflið fékk um tíma á sig slæma ímynd
vegna stórvirkra stíflumannvirkja og
virkjunarlóna. Við höfum ekki farið
varhluta af þeirri umræðu hér á Ís-
landi. Virkjun vatnsafls er eigi að síð-
ur besta leiðin sem völ er á í dag til að
svara kröfu fátækra og hungraðra í
heiminum um orku. Meiri skilningur
er að skapast á þessu
hjá alþjóðasamtökum
og umhverfissam-
tökum en verið hefur
um skeið, um leið og
virkjunarfyrirtæki vita
að þau þurfa að taka
mark á framkominni
gangrýni.
Þegar við setjum
vatnsorkumálin í al-
þjóðlegt samhengi er
vert að hafa í huga ný-
leg orð frelsisleiðtog-
ans Nelsons Mandela:
„Vandamálið er þrátt
fyrir allt ekki stíflurnar. Það er hungr-
ið. Það er þorstinn. Það er myrkrið í
þorpunum. Það er skortur á rennandi
vatni, ljósum og hreinlætisaðstöðu í
þorpum og kofum til sveita. Það er
tíminn sem eytt er í að safna vatni.
Það er raunveruleg og knýjandi þörf
fyrir orku í öllum merkingum þess
orðs. Í stað þess að benda á stíflur sem
blóraböggul eða allsherjarlausn verð-
um við að læra að svara: „Þetta snert-
ir okkur öll sameiginlega!“ Við verð-
um öll að glíma við þær erfiðu
spurningar sem við stöndum frammi
fyrir.“
Sérstaða Íslands
Við Íslendingar höfum sérstöðu
sem felst meðal annars í því að við höf-
um þegar mætt 75%-80% af orkuþörf
okkar með endurnýjanlegum orku-
gjöfum. Níutíu og níu komma nítíu og
fimm prósent af öllu rafmagni okkar
eru framleidd með grænni, endurnýj-
anlegri orku, og við höfum tekið að
okkur framleiðslu á orkufrekum
málmum með umhverfisvænustu að-
ferðum sem þekkjast – enda losun á
hvert framleitt tonn með því minnsta
sem gerist, skv. upplýsingum um-
hverfisráðuneytisins.
Við höfum einnig sett okkur að vera
meðal fyrstu þjóða í heimi til þess að
nýta rafmagn, vetni eða aðra end-
urnýjanlega orkugjafa í samgöngum
okkar á sjó og landi í stað jarð-
efnaeldsneytis.
Veigamikil sérstaða felst einnig í
því að við erum að hefja mikla útrás á
sviði vatnsafls og jarðvarma í þróun-
arríkjum, sem gæti í tiltölulega náinni
framtíð leitt til verulegrar minnkunar
á þörfum viðkomandi þjóða til að losa
kolefni. Jafnframt erum við að þróa
nýja gegnumbrotstækni, djúpboranir,
sem kynnu að leiða til byltingar á
möguleikum orkuframleiðslu úr jarð-
varma. Þetta, ásamt jarðhitaskóla
Sameinuðu þjóðanna, sem við kostum,
ásamt sértækum þróunarverkefnum
utanríkisráðuneytisins á ýmsum ey-
ríkjum, þar sem jarðvarma er að
finna, ber að sjálfsögðu að meta sem
framlag Íslendinga og sérstöðu.
Í þessu efni verða menn að hafa í
huga að þó að möguleika á vinnslu
jarðhita sé að finna í fjölmörgum ríkj-
um heims þá er jarðorka enn ekki
komin á radar heimsins. Það er hins
vegar hlutverk okkar Íslendinga að
vekja athygli umheimsins á þessum
miklu möguleikum.
Skýr stefna í 10 liðum
Það er nauðsynlegt að hafa í huga
þetta samhengi milli fátæktar og
hungurs, gífurlegrar orkuþarfar
heimsins og skorts á umhverfisvænni
tækni til orkuframleiðslu þegar stefna
Íslands í loftslagsmálum er mótuð.
Ríkisstjórnin hefur nú samþykkt
stefnu á þessu sviði, sem vakið hefur
athygli erlendra umhverfissamtaka,
og fylgt verður eftir á Balí í Indónesíu.
Í reynd er í stefnunni að finna aðgerð-
arlista í tíu liðum sem birtur er með
þessari grein. Samhliða því sem reynt
verður að afla fylgis við þessa stefnu á
alþjóðavettvangi mun umhverf-
isráðherra hafa forystu um gerð að-
gerðaáætlunar til þess að hrinda
henni fram hér á landi.
Þjóðir heims þurfa að samþykkja
aðgerðir sem miða að því að hitastig
hækki ekki meira en 2°C miðað við
stöðuna fyrir iðnbyltingu. Til þess
þarf að minnka útblástur gróðurhúsa-
lofttegunda um 25-40% fyrir 2020.
Óvíst er hve mikla skerðingu á losun
Íslendingar þurfa að taka á sig þegar
búið er að taka tillit til aðgerða, sem
hægt er að meta sem ígildi skerðingar
á losun.
Það er eðlilega skoðun ríkisstjórn-
arinnar að allar þjóðir heims þurfi að
vera með í bindandi samkomulagi um
minni losun eftir 2012. Við munum
styðja af öllu afli viðleitni til þess. Því
fleiri ríki sem koma með, þeim mun
meiri líkur eru á árangri. Afstaða
Ástrala vekur bjartar vonir. Jafn-
framt benda síðustu fregnir til að
skörð séu að myndast í andstöðumúr
Bandaríkjamanna og ekki er ólíklegt
að forsetakosningar þar í landi leiði til
breytinga á afstöðu ríkisstjórnar
landsins til aðildar að næsta samningi.
Það yrði stórkostlegt spor fram á við.
Kolefnis- og geirakvótar
Það er afar brýnt að losun kolefnis
sé verðlögð í framtíðinni og verðið
myndist á markaði. Ríkisstjórnin vill
því stuðla að eflingu heimsmarkaðs og
ýta undir viðskipti með kolefni.
Líkt og Norðmenn viljum við að til-
lit sé tekið til sérstöðu landanna og
efnahagslegrar stöðu. Það gæti þýtt,
ef samþykkt yrði, að Íslendingar yrðu
sökum sterkrar efnahagslegrar stöðu
skuldbundnir til að leggja fram fé til
sértækra aðgerða gegn losun gróð-
urhúsaloftegunda. Í þessu felst einnig
að Íslendingar gætu hugsanlega feng-
ið metið inn í það dæmi framtak sitt
varðandi loftslagsvænar aðgerðir í
öðrum löndum, svo sem byggingu
jarðorkuvera eða vatnsaflsvirkjana
sem draga úr losun. Hér gæti verið
um mjög mikilvægt atriði að ræða
miðað við þau miklu áform sem ein-
kenna útrás Íslendinga á orkusviði,
bæði í jarðorku og vatnsafli.
Á vegum ríkisstjórnarinnar hefur
þegar verið tekið frumkvæði í al-
þjóðlegri umræðu um heimskvóta eða
svæðiskvóta á einstakar greinar. Það
felur í sér að vissir geirar framleiðslu,
s.s. stál, sement, og ál, fái tiltekinn
kvóta. Ég reifaði mínar hugmyndir
um þetta á þingi Alþjóðaorkuráðsins í
Róm með þeim hætti að vísa til stjórn-
kerfis fiskveiða á Íslandi. Gefnir yrðu
út kvótar, sem væru framseljanlegir
innan geirans, en ekki út fyrir hann,
og jafnframt yrðu kvótar skertir ár-
lega um tiltekið hlutfall, og þannig ýtt
undir að fyrirtæki keyptu það sem þau
vantar á markaðsverði. Að þessum
hugmyndum var gerður góður rómur.
Rannsóknir og regnskógar
Það er ástæðulaust annað en að
halda fram þýðingu sveigjanleika-
ákvæða, eins og giltu í Kýótó-
samkomulaginu. Á þessu stigi felur
þetta ekki í sér samþykkt um að knýja
fram hið svokallaða íslenska ákvæði,
enda er ferill samninganna í Balí ekki
á því stigi að verið sé að ræða ein-
stakar kröfur sérstakra ríkja. Athygli
vekur að í stefnu Norðmanna – sem
hinir norsku Vinstri grænu eru aðilar
að, er einmitt tekið undir að sérstaða
landa eigi að metast í krafti sveigj-
anleikaákvæðanna.
Skógrækt og endurheimt votlendis
eiga að vera metin að fullu til bind-
ingar eins og ríkisstjórnin leggur til.
Skógrækt og landgræðsla eru í vexti
hér á landi, og endurheimt votlendis
gæti skipt máli inn á reikning minni
losunar fram að 2020.
Iðnríkin þurfa að stórefla fjárfest-
ingar í rannsóknum á aðferðum til að
fanga og farga kolefni, líkt og við Ís-
lendingar höfum sjálfir hafið með al-
þjóðlegri samvinnu innan vébanda
Orkuveitu Reykjavíkur. Þar eru hafn-
ar tilraunir til að leiða kolefni í borhol-
um niður í basaltlög þar sem það
breytist í steind, og varðveitist um ald-
ur og ævi.
Ráðast þarf í aðgerðir sem tryggja
þróunarlöndum möguleika á að draga
um helming úr eyðingu regnskóga,
sem líta má á sem lungu heimsins, en
þeir breyta koltvísýringi í súrefni.
Nefna má að David Bellamy, sem
kunnur er af plöntulífsþáttum í sjón-
varpi, staðhæfir að bruni regnskóga
næstu fimm árin samsvari allri losun
flugumferðar í heiminum frá því
Wright-bræður flugu fyrstu flugvél-
inni árið 1903. Væri hægt að helminga
eyðingu regnskóga væri um leið búið
að tryggja að verulegur hluti mark-
miða um skerðingar á losun til ársins
2020 næðust. Fyrir þetta verða iðnrík-
in að greiða þróunarlöndunum.
Metnaðarfull áætlun
Þetta er hin metnaðarfulla áætlun
ríkisstjórnarinnar. Náttúruvernd-
arsamtökin fagna meginmarkmiðum,
en vara við því að hægt sé að misnota
geiranálgunina til hagsbóta fyrir stór-
iðju. Ég dreg í efa að það sé rétt, ef sá
háttur væri hafður á, sem ég lýsi að of-
an sem minni persónulegu skoðun. Ég
gæti bætt því við í framhaldi af slíkum
hugleiðingum að ef til vill mætti í hin-
um besta af öllum heimum tengja af-
rakstur af kvótasölunni við úrbætur í
þróunarlöndum.
Verkefni okkar er að taka á þrótt-
mikinn hátt þátt í því ferli sem nú er að
hefjast og lýkur væntanlega í Kaup-
mannahöfn árið 2009 með gerð nýs
loftslagssamnings Sameinuðu þjóð-
anna sem gengi í gildi árið 2012. Við
eigum að vera virkir þátttakendur í að
móta meginþættina heildarlausn og
afla okkur bandamanna sem hafa
skilning á sérstöðu Íslands og því
framlagi sem þekking okkar á grænni
orkuvinnslu gæti reynst á heimsvísu.
Eftir Össur Skarphéðinsson
Össur Skarphéðinsson
Höfundur er iðnaðarráðherra.
1. Ekki meira en 2°C hækkun
Ríkisstjórnin mun berjast fyrir því að þjóðir heims samþykki aðgerðir
sem miða að því að hitastig hækki ekki meira en 2°C miðað við stöðuna
fyrir iðnbyltingu.
2. 25-40% skerðing fyrir 2020
Ísland styður almenna skerðingu á losun sem nemur 25-40% til 2020.
3. Allar þjóðir heims með
Ríkisstjórnin styður af öllu afli viðleitni vestrænna iðnríkja til að allar
þjóðir heims verði aðilar að bindandi samningi um minni losun.
4. Losun kolefnis verðlögð
Ísland vill stuðla að því að losun kolefnis í heiminum sé verðlögð í fram-
tíðinni og verðið myndist á markaði.
5. Tillit til sérstöðu og efnahags
Ríkisstjórnin vill að tekið sé tillit til sérstöðu landa og efnahagslegrar
stöðu.
6. Geirakvótar
Ríkisstjórnin heldur fast á frumkvæði sínu um að vissir geirar fram-
leiðslu, t.d. stál, sement og ál fái úthlutað tilteknum kvótum.
7. Sveigjanleiki eins og í Kýótó
Ríkisstjórnin heldur fram gildi sveigjanleikaákvæða, eins og giltu í
Kýótósamkomulaginu.
8. Skógur og votlendi metið til bindingar
Ríkisstjórnin vill einbeita sér að því að fá skógrækt og endurheimt vot-
lendis að fullu metin til bindingar.
9. Rannsóknir á föngun og förgun kolefnis
Ísland mun hvetja til þess af krafti að iðnríkin stórefli fjárfestingar í
rannsóknum á aðferðum til að fanga og farga kolefni.
10. Helmingun á eyðingu regnskóga
Ríkisstjórnin vill stuðla að því að ráðist verði í aðgerðir sem tryggja
þróunarlöndum möguleika á að draga um helming úr eyðingu regn-
skóga.
Loftslagsstefna ríkisstjórnar – Balí
Skýr rödd Íslands á Balí
benda viðmælendur Silju
sökum óánægju með laun,
ðingu sem það eigi skilið.
Morgunblaðið/Golli
art
og það virði þessi störf
launalega ásamt því að við-
urkenna mikilvægi starfs-
ins. Að mínu mati hefur
vantað töluvert á það hér á
Íslandi. Kennarastarfið
fær ekki þá virðingu sem
þetta starf á skilið. Ég held
að allt of margir telji að
þetta sé einfaldara starf
heldur en það raunveru-
er. Þetta er mjög krefjandi og flókið
efni. Það segir sig sjálft að ef fólk vill fá
skóla verður það líka að kosta einhverju
amtali við Morgunblaðið segir Ólafur
ulegt ef almenningur, yfirvöld, stjórn-
menn eða fjölmiðlar taka niðurstöðum
A-könnunarinnar sem dóm um það að
ndis sé allt í kalda koli, enda sé það mikil
kun. „Það er svo hættulegt að menn
einhverja svona einfalda niðurstöðu og
i fordóma sína með henni. Það sem þarf
ra núna og hefur alltaf þurft er að rann-
skólastarf. Nám og kennsla eru af-
ega flókin fyrirbæri. Það sem vantar er
la menntarannsóknir. Þetta er alveg eins
við fengjum slæma niðurstöðu af spítöl-
m um heilsu og heilbrigði þjóðarinnar, þá
du allir væntanlega vera sammála um að
yrfti að rannsaka þær niðurstöður betur
en gripið væri til einhverra aðgerða.“
ingu
Proppé
kjaralega en líka til þess að grunn-
nir geta farið að útvista ákveðnum verk-
m og kaupa af sjálfstæðum aðilum ein-
a kennsluþjónustu. Hvar sem við getum
ð því við þurfum við að taka á málum til
egða þennan kaðal samlegðaráhrifa, því
um nú að súpa seyðið af langvarandi
a í skólakerfi einsleitni, stöðugs aðhalds,
mannaskorts, peningaleysis og atgerv-
rts,“ segir Margrét Pála og bendir á að
ndis hafi of lengi ríkt einokun á menntun
ndurspeglist t.d. í því að aðeins 1,5%
nskólabarna séu í einkareknum grunn-
m.
nokun veldur einsleitni og minni metn-
að er alltaf varasamt þegar skólar eða
anir eru áskrifendur að skjólstæðingum
ss að þurfa að hafa fyrir neinu,“ segir
rét Pála og telur að væru 10-15% allra
nskóla einkareknir skólar með fullt fag-
g rekstrarlegt frelsi í sínum höndum
i það hvetja aðra til dáða
að mati Margrétar Pálu má ekki horfa
á námsárangur einan og sér. „Í PISA-
uninni er einvörðungu verið að mæla
na þekkingar- og getuþætti. Þarna er
erið að mæla sjálfstraust, lífsgleði og
mingju barna, sem ég tel íslensk skóla-
búa yfir í ríku mæli. Þeir sem munu ná
ri í lífinu eru þeir sem halda sjálfsmynd-
lagi, en slakur námsárangur getur hins
auðvitað grafið undan henni.“
ldudal