Morgunblaðið - 11.12.2007, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ALKUNNA er að
greiningar eru eitt að-
alstarf lækna. Ég held
að miklar kröfur séu
gerðar til lækna eins og
réttmætt er. Það er
hins erfitt að greina
margt með vissu og
ómögulegt að gera aldr-
ei mistök. En það er
bara ein leið til að verða
góður: Vinna, lesa,
fræðast, vinna meira.
Óvissa veldur því að
ekki er öllum læknum
gefið um að vinna
gamla læknisstarfið –
finnst það of erfitt. Tíb-
ezkur málsháttur segir:
„Enginn veit hvort
kemur á undan, dauð-
inn eða morgundag-
urinn.“ Þessi óvissa er
mörgum læknum ill-
bærileg. Samt er það
eitt aðalhlutverk læknis
að létta sjúkdómsá-
hyggjum af þeim, sem
til hans leitar. Bera
sjálfur byrði óviss-
unnar. Skilja þannig við sjúklinginn,
að áhyggjur hans séu minni og ekki
meiri. Þetta eru ekki ný sannindi.
„Primum non nocere.“ „Aðalatriðið
er að skaða ekki.“ Prófessor í Lundi
kenndi nemendum sín-
um, að enginn sjúkdóm-
ur væri svo slæmur að
við læknar gætum ekki
gert hann verri.
„Ný greining-
ardeild“
Nýlega var sagt frá
nýrri greiningardeild
hjá Íslenskri erfða-
greiningu. Það var svo-
lítið spaugilegt að heyra
forstjóra Íslenskrar
erfðagreiningar and-
mæla lagasetningu, sem
spillt gæti starfsemi
þessarar nýju deildar.
Fyrir réttum tíu árum
voru hann og núverandi
ráðuneytisstjóri fjár-
málaráðuneytisins að
læðupokast við að smíða
lög um miðlægan
gagnagrunn á heilbrigð-
issviði. Fyrirbrigði sem
aldrei varð neitt annað
en svikamylla og enginn
vill nú kannast við að
hafa komið nálægt. Um
þessa greiningardeild
Íslenskrar erfðagreiningar vil ég
segja það, að hún er sjúkdómsvæðing
óvissunnar, algerlega gagnslaus
starfandi læknum og verra en það. Til
þess uppfyllir hún ekki kröfur til
greiningarprófa. Þetta ættu prófess-
orar læknadeildar að geta sagt þjóð-
inni nákvæmlega. Hvers vegna gera
þeir það ekki? Þora þeir ekki? Eru
þeir fastir í snöru hagsmunatengsla?
Eða landlæknir? Þetta á þó að heita
sérsvið hans.
Raunar getur umrædd greining-
ardeild komið að gagni: Við flokkun á
stórum hópum, t.d. tryggingatökum.
Fyrir rúmum áratug sótti ég um aðild
að hóplíftryggingu lækna. Eftir að
sauðirnir höfðu verið flokkaðir kom í
ljós, að ég hafði lent í brottkasti og
ekki þótt á vetur setjandi. Of lélegur
til að fá að fylgja með hraustum lækn-
um. Ekki veit ég hvernig hin nýja
greiningardeild Íslenskrar erfða-
greiningar hefði flokkað mig. Það eru
hins vegar samstarfslæknarnir svo-
kölluðu sem gert hafa þessa nýju
starfsemi Íslenskrar erfðagreiningar
mögulega með því að safna á annað
hundrað þúsund Íslendingum og
blóði úr þeim. Það væri einkar viðeig-
andi gæðavottun á þessa greining-
ardeild að Íslensk erfðagreining byrj-
aði á að framkvæma greiningarpróf á
íslenzkum læknum og flokka þá fyrir
hóplíftrygginguna fyrrnefndu. Í því
fælust viss vísindi og ákveðið réttlæti.
Sjúkdómsvæðing óttans
Jóhann Tómasson skrifar um
nýja þjónustu Íslenskrar
erfðagreiningar
» Samt er þaðeitt aðal-
hlutverk læknis
að létta sjúk-
dómsáhyggjum
af þeim, sem til
hans leitar.
Bera sjálfur
byrði óviss-
unnar.
Jóhann Tómasson
Höfundur er læknir.
AÐALNÁMSKRÁ leikskóla birtir
hina opinberu stefnu um áherslur í
leikskólastarfi og þar
segir að málrækt skuli
flétta inn í flesta þætti
starfsins. Þar er enn
fremur lögð áhersla á
að leikskólafræði séu
fremur þroskamiðuð
en fagmiðuð með
áherslu á leik barna
sem náms- og þroska-
leið. Í leikskólum er því
unnið að samþættingu
námssviða í gegnum
leik og daglegar at-
hafnir. Málörvun er
þar engin undantekn-
ing enda einkennir það
mál ungra barna að
vera bundið stund og
stað og í samhengi við
þær athafnir sem fram-
kvæmdar eru hverju
sinni.
Lögð er rík áhersla á
að leikskólakennarar
tileinki sér auðugt mál-
far og setji mál sitt
fram á þann hátt að
það kalli á virkni
barnsins; noti t.d. opn-
ar spurningar s.s:
Hvers vegna ætli…?
Hvað gætir þú…? Slíkt
kallar á samræður og
gerir kröfur um að
barnið svari með setningu, taki af-
stöðu eða setji fram tilgátu. Mikil
áhersla er lögð á talmálsþjálfun í
margs konar skipulögðu starfi og
frjálsum leik barnanna þar sem
markvisst er stutt við fjölbreytta mál-
þjálfun og vaxandi málkennd
barnanna. Við slíkar aðstæður reynir
á marga eiginleika málsins s.s. mál-
fræði, orðaforða, merkingu hugtaka
og að byggja upp atburðarás í frá-
sögn.
Myndaðir eru hópar með börnum
sem þurfa hvatningu og stuðning þar
sem markvisst er unnið með spil,
bækur, samræður og æfingar talfær-
anna. Fyrir utan hinar skipulögðu
stundir eru tækifærin í daglegri
umönnum barnanna nýtt til að leggja
inn margvísleg heiti, hugtök og blæ-
brigðamun einstakra fyrirbæra.
Matmálstímar nýtast einstaklega
vel til samræðna og mikil áhersla er
lögð á daglegar sögustundir þar sem
umræða um efni bókanna er ekki síð-
ur mikilvæg en sögurnar sjálfar auk
þess sem börnin eru oft hvött til að
koma fram fyrir hópinn og segja frá
einhverju sem þeim er hugleikið.
Lestur vandaðra bóka, vísna og
þula eflir mjög málvitund og -skilning
barnanna og verður aldrei ofbrýnt
mikilvægi þessa bæði heima fyrir og í
skólum.
Söngur, rím og taktleikir eru mikið
notaðir en þeir auka næmi barnanna
fyrir eiginleikum málsins og auðvelda
þeim að skynja einstök atkvæði orða.
Ýmis spil nýtast til að þjálfa mynd-
un fleirtölu, greina kyn hluta eða
skýra frá atburðarás og hreyfileikir
eru notaðir til að tengja saman virkni
barnsins og hugtök um afstöðu og
hreyfingu.
Svonefndir hlutverkaleikir skipa
stóran sess í starfinu og eru taldir ein
af öflugustu leiðunum fyrir barn til að
nota málið sem sjálfstætt táknkerfi.
Stór hluti leiksins felst í
samræðum barnanna
þar sem þau ráða ráðum
sínum og skipuleggja
um leið og leikið er.
Skilningur leikskóla-
kennara á uppeldis-
hlutverki sínu og ábyrgð
hvað móðurmálið varðar
er samofinn öðrum þátt-
um starfsins. Það má
segja að þegar tækifæri
líðandi stundar eru grip-
in verði málræktin eins
og rauður þráður í gegn-
um allt starfið. Það er
hins vegar háð því að
kennarar hafi næmt
auga fyrir tækifær-
unum, hafi sjálfir sterka
málvitund og í valdi sínu
að nýta tækifærin sem
gefast. Aðeins þá verður
leikskólinn það styðj-
andi málumhverfi sem
honum ber að vera og
gefur börnum næg tæki-
færi til að byggja upp
sterka málkennd.
Þau vinnubrögð sem
hér er lýst gera oft á tíð-
um mun meiri kröfur á
kennara en hefð-
bundnar kennsluaðferð-
ir enda kristallast hér
áherslur einstaklingsmiðaðs náms
þar sem hverju barni er mætt þar
sem það er statt hverju sinni.
Í leikskólanum er frekar horft til
þess hvað barn segir en hvernig það
er sagt. Það þýðir þó ekki að börnin
séu ekki leiðrétt. Leiðréttingar eru
þó settar fram á mjög varfærinn hátt
í ljósi þess að börnin eru bundin al-
hæfingum um einstaka málfræði-
reglur og ráða ekki við að leiðrétta
mál sitt. Því er lögð áhersla á að veita
því athygli sem barnið segir en koma
að málfarsleiðréttingum með því að
endurtaka setninguna rétta. Barn
segir t.d. „Þarna er fuglur“. Þá segir
sá fullorðni gjarnan „Já, alveg rétt,
þarna er fugl“. Barnið fær þau skila-
boð að það sem það sagði sé sann-
arlega allrar athygli vert um leið og
endurtekningin gefur því rétta orð-
mynd sem það tileinkar sér smám
saman til að losna undan klafa alhæf-
ingarinnar.
Með því að leggja áherslu á þjálfun
barna í tjáningu og hlustun sýnir leik-
skólinn þroskaferli barnsins virðingu
og styrkir um leið sjálfsmynd þess og
trú á eigin getu. Börnin verða
óhrædd við að tjá sig og öðlast færni í
að hlusta á aðra.
Áherslur Aðalnámskrár leikskóla
eru í fullu samræmi við hugmyndir
um það ferli sem málþroski barna
fylgir. Ekki er lagt upp úr beinni
kennslu enda viðurkennt að máltakan
fylgi sínu eigin ferli þar sem börnin
hafa meðfædda eiginleika til að vinna
úr málumhverfinu. Þótt við getum
ekki haft áhrif á feril máltökunnar þá
hafa gæði málumhverfisins áhrif á þá
færni sem börnin ná á þessu mik-
ilvægasta skeiði málþroskans. Það er
því mikils virði að kennarar hafi sjálf-
ir góð tök á tungumálinu og færni til
að miðla því til barnanna um leið og
þeir sýna þroska þeirra virðingu og
skilning.
Takist okkur að byggja sterkan
grunn málkenndar; sá fræjum virð-
ingar og áhuga á móðurmálinu hjá
börnunum og styrkja trú þeirra á eig-
in getu til að nota það í samskiptum
við aðra höfum við gefið þeim ómet-
anlegt veganesti fyrir allt það nám og
starf sem bíður þeirra á lífsleiðinni.
Máltaka barna
og áherslur í
leikskólastarfi
Ingibjörg M. Gunnlaugsdóttir
skrifar um málkennslu í leik-
skólum
Ingibjörg M. Gunn-
laugsdóttir
» Við getumekki haft
áhrif á ferli mál-
tökunnar en
gæði mál-
umhverfisins
hafa áhrif á þá
færni sem börn-
in ná á þessu
mikilvægasta
skeiði málþrosk-
ans.
Höfundur er aðstoðarleikskólastjóri.
Á FULLTRÚARÁÐSFUNDI
Landssambands slökkviliðs- og
sjúkraflutningamanna
(LSS) 2. nóv. var sam-
þykkt eftirfarandi
ályktun: „Fulltrúaráð
lýsir yfir áhyggjum af
neyðarviðbúnaði Kefla-
víkurflugvallar og hvet-
ur ráðamenn til að-
gerða. Síðan
Flugmálastjórn á
Keflavíkurflugvelli tók
við stjórn flugvallarins
þann 1. október 2006,
hefur stöðugt verið
dregið úr örygg-
iskröfum sem gerðar
eru til flugvalla. Öryggisviðbúnaður
Slökkviliðsins á Keflavíkurflugvelli
hefur aldrei verið jafn lítill og nú, ör-
yggi flugfarþega í neyð hefur farið úr
því besta sem í boði er, í eitt það lé-
legasta.“
Það vakti því undrun okkar þegar
slökkviliðsstjóri Brunavarna Suð-
urnesja (BS), Sigmundur Eyþórsson,
sá ástæðu til þess að rakka niður
ályktunina og skoðanir forsvars-
manna LSS. Fyrir það fyrsta þá les
hann ályktunina ekki rétt, í öðru lagi
þá reynir hann að sverta nafn for-
manns LSS og fulltrúaráðsins og í
þriðja lagi þá afhjúpar hann ótrúlega
vanþekkingu sína á brunavörnum á
Keflavíkurflugvelli. Slökkviliðsstjóri
BS segir m.a. í grein sinni. „Ætla má
að formaðurinn virði „sína“ fé-
lagsmenn á Suðurnesjum einskis
þegar að hann metur „öryggis-
viðbúnað“ á svæðinu, og fullyrðir að
næsta viðbragð sé í 30 mínútna fjar-
lægð frá flugvellinum?“
Næsta stóra atvinnuslökkvilið er í
30 mínútna fjarlægð frá Keflavík-
urflugvelli. Í grein sinni spyr Sig-
mundur um hvaða fagleg rök og sam-
anburður liggi að baki ályktuninni.
Samanburður á ICAO- og NFPA-
stöðlum varðandi flugvelli. Það er
ekki hægt að reka alþjóðaflugvöll
öðruvísi en að uppfylla lágmörk
ICAO sem Flugmálastjórn á Kefla-
víkurflugvelli gerir, en lítið meira.
Sigmundur fjallar um ýmsa starf-
semi Slökkviliðsins á Keflavík-
urflugvelli (SKF) og fullyrðir ým-
islegt, meðal annars lætur hann að
því liggja að það hefði verið eingöngu
vegna þarfa hersins sem viðbúnaður
slökkviliðsins var meiri áður. Flug-
völlurinn var alþjóða- og herflug-
völlur. Herinn setti reglurnar, en við-
búnaðurinn var engu að síður líka
vegna alþjóðaflugsins.
Sigmundur fullyrðir
einnig að há lágmarks-
mönnun slökkviliðsins
hafi einungis verið
vegna orrustuflugvél-
anna. Rangt, viðbún-
aður var miðaður við
lengd þeirra véla sem á
flugvellinum lentu í þá
samfelldu þrjá mánuði
sem flestar hreyfingar
voru árið á undan.
Lengd F-15, sem er
orrustuflugvélin sem
slökkviliðsstjóri BS
taldi ráða viðbúnaði, er 19,44 m. Til
samanburðar er Boeing 757-200
47,32 m.
Sigmundur segir: „Það verður að
segjast að áhersla okkar og verkferl-
ar stuðla að öryggi viðbragðsaðila t.d.
að senda ekki slökkviliðsmenn inn í
„mjög hættulegar aðstæður“ t.d. „inn
í logandi flugvélaflak“.“ CAO telur að
slökkvistarf verði að hefjast innan
þriggja mínútna en mælir jafnframt
með að það hefjist innan tveggja mín-
útna og að allt slökkvistarf miðist að
því að koma fólki frá flugvél á lífi.
Fyrsta viðbragð skiptir öllu hvað lífs-
líkur fólks í flugslysi varðar og ein-
mitt þess vegna eru til sérmenntuð
flugvallarslökkvilið.
Varðandi nágrannaslökkviliðin
segir slökkviliðsstjóri BS eftirfar-
andi: „Í slíku tilfelli yrði öflugt við-
bótarviðbragð slökkviliðs- og sjúkra-
flutningamanna nágranna slökkviliða
og björgunarsveita innan svæðisins,
komið á slysavettvang innan fárra
mínútna.“ SFK eru lágmark 4 mín-
útur að fara frá slökkvistöð að þeim
brautarenda sem lengst er frá stöð-
inni. 4 mínútur eru fáar mínútur.
Samkvæmt flugslysaáætlun hefur
BS engan tímaramma varðandi mæt-
ingu. Þannig að allt tal um að BS
mæti sem öflugt slökkvilið, er óháð
tíma, sem er lykilatriði í viðbragði við
flugslysi. Reynslan sýnir að viðbragð
hjá BS er ekki alltaf eins ábyggilegt
og menn vilja vera láta og dæmi eru
um að einungis 4 menn hafi mætt í
útkall fyrir utan þá 4 sem eru á vakt.
30 manns lítur vel út í greininni, en er
ekki raunveruleikinn annar?
Sigmundur virðist ekki gera grein-
armun á verklagsreglum flugvall-
arslökkviliða og húsabrunaslökkvil-
iða og kemur það á óvart þar sem
hann starfaði í slökkviliði SKF um
tíma. Flugvélar veita eldi ekki mikið
viðnám. Ef 80% farþega geta komist
út af eigin rammleik og það er reykur
í farþegarými og eldur laus fyrir ut-
an, þá á, samkvæmt grein slökkviliðs-
stjóra BS, að bíða með að fara inn í
vélina þangað til að eldurinn fyrir ut-
an hefur verið slökktur. Hvað tekur
það margar mínútur? Það þarf ekki
að orðlengja örlög þeirra sem inni
eru. Ekki verður skilið af skrifum
slökkviliðsstjóra BS að hann hafi haft
fyrir því að kynna sér málið áður en
hann hófst handa við að gera lítið úr
LSS og ráðast á tilraunir þess til að
bæta öryggi í flugsamgöngum. Til-
gangur LSS með ályktuninni er að
stuðla að betra flugöryggi og um-
ræðu um þær breytingar sem átt
hafa sér stað á Keflavíkurflugvelli.
Það væri ekki fagmannlegt af LSS að
láta eins og ekkert hefði í skorist.
Sigmundur ákveður hinsvegar að
gera það og gengur enn lengra þar
sem hann reynir að breiða yfir versn-
andi stöðu í öryggismálum. Það væri
nær að Sigmundur tæki þátt í þeirri
viðleitni slökkviliðsmanna á Keflavík-
urflugvelli að hafa sem best mannað
slökkvilið ásamt tækjum og búnaði
heldur en að gagnrýna og brjóta nið-
ur réttmætar og faglegar ábend-
ingar.
Slökkviliðsstjóri BS sem fer ekki
eftir lögum um brunamál og ræður til
starfa aðila sem uppfylla ekki þær
kröfur sem þar eru gerðar, telst varla
marktækur gagnrýnandi. Ályktunin
stendur, ráðamenn eiga næsta leik.
Öryggi flugfarþega
á Keflavíkurflugvelli
Borgar Valgeirsson er ósam-
mála Sigmundi Eyþórssyni um
öryggisviðbúnað á Keflavík-
urflugvelli
» Slökkviliðsstjóri BS,sem fer ekki eftir
lögum um brunamál og
ræður til starfa aðila
sem uppfylla ekki þær
kröfur sem þar eru
gerðar, telst varla
marktækur.
Borgar Valgeirsson
Höfundur er formaður deildar LSS á
Keflavíkurflugvelli.
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111